หากจะพูดถึงนักร้องหมอลำแถวหน้าของเมืองไทยแล้วคงหนีไม่พ้น บานเย็น รากแก่น  ที่ได้รับฉายาว่า  "ราชินีลูกทุ่งหมอลำประยุกต์" ใครๆต่างพากันหลงเสน่ห์เสียงร้อง และหน้าอันโดดเด่นของเธอ ร่วมถึงการแสดงที่หน้าตื่นตาตื่นใจทุกครั้งหากเทอได้ขึ้นโชว์บนเวที.....เพราะเหตุนี้จึงทำให้ บานเย็น รากแก่น  เป็นนักร้องลูกทุ่ง-หมอลำ ที่ได้รับความนิยมอย่างสูงทั้งในประเทศ และต่างประเทศ จนได้รับการคัดเลือกให้เป็น ศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (การแสดงพื้นบ้าน-หมอลำ)  ฉะนั้นในวันนี้ทางหนังสือพิมพ์แนวหน้าโต๊ะข่าวบันเทิงจึงจะพาไปทำความรู้จักกับหมอลำชื่อดังคนนี้

                บานเย็น รากแก่น มีชื่อจริงคือ นิตยา รากแก่น เกิดวันที่ 14 ตุลาคม พ.ศ. 2495 ที่บ้านกุดกลอย ตำบลโนนสวาง อำเภอตระการพืชผล (ปัจจุบันคือ อำเภอกุดข้าวปุ้น) จังหวัดอุบลราชธานี เป็นบุตรของ นายสุดตา และนางเหมือย รากแก่น หลังจบการศึกษาระดับประถมศึกษาปีที่ 4 จากโรงเรียนบ้านท่าวังหิน จังหวัดอุบลราชธานี

               หากจะหา "หมอร้อง – หมอลำ" แล้วก็ หากันไม่ยาก แต่ถ้าจะหาแบบที่เป็นหมอลำโดยแท้ คงจะยากสักหน่อย เพราะส่วนมากจะเป็น "หมอลำ" ลักษณะลูกผสมเสียส่วนใหญ่ แต่ถ้าจะถามหาผู้ที่ยังคงอนุรักษ์ความเป็นหมอลำกันจริงๆ ก็คงหนีไม่พ้นสาวใหญ่ บานเย็น รากแก่น"เพราะเธออยู่คู่กับ "หมอลำ" มานานหลายสิบปี ด้วยประสบการณ์ อันยาวนานทั้งด้าน "หมอลำ" และ " ลูกทุ่ง ..อีสาน" ที่สะสมมาตั้งแต่เยาว์วัย

               โดย “บานเย็น” ได้คลุกคลีอยู่กับคณะหมอลำของ คุณป้าหนูเวียง แก้วประเสริฐ หมอลำกลอนชื่อดังของจังหวัด โดยฝึกฝนทักษะการลำ และการร่ายรำท่าต่างๆ อย่างสวยงาม จนเป็นที่ชื่นชมของคุณครู ครอบครัว ญาติผู้ใหญ่ และผู้คนในท้องถิ่น  “บานเย็น” ออกแสดงหมอลำครั้งแรกเมื่ออายุ 14 ปี ด้วยน้ำเสียงมหาเสน่ห์ รูปร่างหน้าตาสะสวย มีลีลาในการลำและร่ายรำที่ไม่เหมือนใคร ทำให้ ทองคำ เพ็งดี พระเอกและเจ้าของ “คณะหมอลำรังสิมันต์” หมอลำหมู่ชื่อดังในขณะนั้น ได้ชวนมาเป็นนางเอกของคณะหมอลำต่อกลอน

               จากนั้นก็มาโด่งดังเอาดีทางการร้องเพลง "ลูกทุ่งอีสาน" อยู่พักใหญ่และไม่ใช่จะเอาดีแต่เฉพาะในเมืองไทยเท่านั้น เธอยังโด่งดังไปไกลข้ามทวีป รวมถึงการออกทัวร์คอนเสิร์ตข้ามทวีปเป็นว่าเล่น

               ต่อมา “บานเย็น” แยกตัวมาเป็นหัวหน้าวงดนตรีลูกทุ่งหมอลำ “คณะบานเย็น รากแก่น” เมื่ออายุเพียง 18 ปี โดยมีงานแสดงตามจังหวัดต่างๆ และต่างประเทศอยู่หลายครั้ง เช่น ฝรั่งเศส ออสเตรเลีย อีกทั้งยังได้แสดงเพื่อสาธารณกุศลอีกมากมาย ทำให้มีชื่อเสียงในระดับประเทศและระดับโลก 

                เนื่องจากหมอลำบานเย็นได้ประยุกต์การแต่งตัวและการโชว์อย่างอลังการ จึงได้รับการยกย่องให้เป็น "ราชินีลูกทุ่งหมอลำประยุกต์" คนหนึ่งของและเคยออกอัลบั้มบันทึกเสียงร่วมกับ ปริศนา วงศ์ศิริ นักร้องหมอลำ และนักแสดง อดีตนางเอกภาพยนตร์โทรทัศน์เรื่อง “แม่นาคพระโขนง”

                นับเป็นศิลปินหมอลำอันดับหนึ่ง ที่มีงานแสดงในต่างประเทศมากที่สุดคนหนึ่ง ถ้าจะถามถึงแนวการร้องเพลงลำของเธอแล้ว เธอมีทั้งแนว "ลำเรื่องต่อกลอน" "ลำเพลิน" "ลำมโนราห์" หรือแม้แต่เพลง "ลำเพลิน-แคนอีสาน" "ลำเพลินเจริญจิต" และ "ลำงิ้วต่องต้อนอ้อนผู้บ่าว" ที่อยู่ในชุด "สาวหมอลำระเบิดโลก" ล้วนเป็นผลงานการร้องเพลงลำของเธอทั้งสิ้น 30 กว่าปีกับการคว่ำหวอดในวงการหมอลำ

               ด้านการแสดงภาพยนตร์ “บานเย็น” เคยแสดงภาพยนตร์เรื่อง “แผ่นดินแม่” ของ ชรินทร์ นันทนาคร ในปี พ.ศ. 2518 แสดงร่วมกับ สมบัติ เมทะนี และ เพชรา เชาวราษฎร์

               ชีวิตครอบครัว สมรสกับ เทพบุตร วิมชัยฤกษ์ มีบุตรด้วยกัน 3 คน เป็นหญิง 2 คน ชาย 1 คน คือ แอนนี่, แคนดี้ และ โทนี่ โดยแคนดี้เป็นดีเจและนักร้อง ส่วน “โทนี่” เป็นสไตล์ลิสต์ทรงผม นายแบบ และนักแสดงขวัญใจวัยรุ่น 

               ถึงวันนี้แม้เธอจะมีอายุอานามเข้าไปเลยเลข 6 ไปแล้วก็ตาม แต่ความสามารถของเธอก็ไม่ได้ลดน้อยลงไปด้วยเลย กลับมีชีวิตชีวากลมกลืนไปกับยุคสมัยของการเปลี่ยนแปลงได้ดีทีเดียว ยอดหมอลำที่มีเสียงไพเราะเพราะพริ้ง เป็นที่รู้จักกันทั่วประเทศ ด้วยลีลาและท่วงท่า การฟ้อนรำอันอ่อนช้อยสวยงาม ยังคงประทับใจไทยอีสานอยู่มิรู้ลืมที่นับว่าได้ กระตุ้นเตือนให้วงการหมอลำของฅนอีสานคึกคักอีกครั้งหนึ่ง ด้วยสำเนียงเสียงสดใสคงเดิม และลีลาร่ายรำอันสวยงามที่หาตัวจับยาก

               โดยมีรางวัลเกียรติยศการันตรีความสามารถมากมาย อาทิ  รางวัลพระราชทานผู้อนุรักษ์เพลงพื้นบ้านดีเด่น จากพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าโสมสวลี พระวรราชาทินัดดามาตุ ปี 2539 ,เกียรติบัตรศิลปินพื้นบ้านอีสาน จากกรมศิลปากร ปี 2542 , เกียรติบัตรสมาพันธ์หมอลำแห่งประเทศไทย ปี 2542 , โล่จากรัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษาธิการ งาน "60 ปี เล่าขานตำนานลูกทุ่งไทย" ปี 2542 , รางวัลพระพิฆเนศทองคำพระราชทาน ปี 2542 , รางวัลศิลปินดีเด่นจังหวัดอุบลราชธานี จากสำนักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ ปี 2543 ,ปริญญากิตติมศักดิ์ ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขานาฏศิลป์และการแสดง จากสถาบันราชภัฏอุบลราชธานี ปี 2543 ,รางวัลเชิดชูเกียรติวัฒนธรรมสัมพันธ์ สาขาศิลปกรรม (ขับร้องเพลงลูกทุ่งอีสาน) ประจำปี 2555 จาก มหาวิทยาลัยขอนแก่น และได้รับการเชิดชูเกียรติเป็น ศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (การแสดงพื้นบ้าน-หมอลำ) ประจำปี พ.ศ. 2556  ในบรรดาศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (การแสดงพื้นบ้าน-หมอลำ) นั้น เริ่มตั้งแต่ปี 2529 หมอลำที่ได้เป็นศิลปินแห่งชาติคนแรก คือ นายทองมาก จันทะลือ คนถัดมาคือ นายเคน ดาเหลา ในปี 2534  ถัดมาสองปี คือ 2536 หมอลำชื่อดัง ฉวีวรรณ ดำเนิน ได้รับการประกาศเป็นศิลปินแห่งชาติ เว้นว่างไป 4 ปี เราก็ได้หมอลำแม่บุญเพ็ง ไฝผิวชัย มาเป็นศิลปินแห่งชาติ ในปี 2540 (ล่วงลับไปแล้ว เมื่อวันที่ 1 เม.ย. 2551)  และถัดมาอีก 8 ปี หมอลำ ป.ฉลาดน้อย หรือนายฉลาด ส่งเสริม ก็ได้รับการประกาศในปี 2548  และปีนี้ หมอลำศิลปินแห่งชาติ ลำดับที่ 6 ได้แก่ บานเย็น รากแก่น หรือนางนิตยา รากแก่น ศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (การแสดงพื้นบ้าน-หมอลำ) ประจำปี 2556 เป็นหมอลำศิลปินแห่งชาติผู้หญิงคนที่ 3 (แม่บุญเพ็งสิ้นบุญไปแล้ว) เราจึงมีศิลปินแห่งชาติผู้หญิง 2 คนในขณะนี้ คือ ฉวีวรรณ ดำเนิน กับ บานเย็น รากแก่น และศิลปินแห่งชาติผู้ชายอีก 3 ท่าน

             วันนี้วันที่ "บานเย็น รากแก่น" หรืออีกฉายา "ราชินีหมอลำ" ผู้คว่ำหวอดกับวงการลูกทุ่งอีสาน และหมอลำ–หมอร้อง มีชื่อเสียงโด่งดังขจรไกลไปถึงต่างแดน กำลังจะมีลูกศิษย์ – ลูกหา ที่นับวันจะเพิ่มทวีคูณขึ้นเรื่อยๆ มารับหน้าที่ถ่ายทอดสายเลือดศิลปินหมอลำ จากรุ่นไปสู่รุ่น ฉะนั้น "บานเย็น รากแก่น" จึงนับเป็นอีกหนึ่งศิลปินที่มีไม่มากนักในการได้รับคัดเลือกให้เป็นปูชนียบุคคล เพื่อร่วมถ่ายทอดประสบการณ์ และความรู้ ทางด้าน "หมอลำ – หมอร้อง" ที่สั่งสมมานานหลายสิบปีให้แก่ลูกหลานได้สืบทอดต่อกันมา

            ปัจจุบัน “บานเย็น”  เป็นนักร้องสังกัดค่าย “บีบีเรคคอร์ด” ของ แก้ว- เบญจา บารมีย์  ทั้งยังเป็นอาจารย์พิเศษสาขาวิชานาฏศิลป์ ที่มหาวิทยาลัยราชภัฏอุบลราชธานี และเจ้าของโรงเรียนสอนศิลปะการแสดงอีสานบานเย็น เพื่อถ่ายทอดศิลปะการแสดงหมอลำให้กับคนรุ่นหลัง

            โดยจะเปิดรับสมัครให้ลงทะเบียนแบบเดี่ยวและกลุ่ม ตามแต่ความถนัดของผู้เรียน โดยใช้เวลาเรียนไม่นาน เพียงวันละ 3-4 ชั่วโมง คอร์สหนึ่งมี 12 ชั่วโมง โดยเริ่มต้นเปิดสอนที่อุบลราชธานีบ้านเกิดของเธอเป็นแห่งแรก และข่าวว่าจะมีโครงการจะเปิดสอนที่กรุงเทพฯ ด้วย