Tuck Talk สัปดาห์นี้พบกับเรื่องราวของ RSV ไวรัสเงียบแต่ร้ายแรง อาจทำปอดอักเสบรุนแรงถึงตาย! โดยเฉพาะผู้สูงวัยมีโรคประจำตัว ต้องระวัง มาเช็กความเสี่ยง รู้ทัน และป้องกันก่อนสาย กับ "รศ.นพ.กมล แก้วกิติณรงค์" อายุรแพทย์โรคระบบทางเดินหายใจ ซึ่งปัจจุบันเชื้อ RSV ยังไม่มียารักษาเฉพาะเหมือนไข้หวัดใหญ่หรือโควิด-19 แต่สามารถป้องกันได้ด้วยการรักษาสุขอนามัยที่ดีและการฉีดวัคซีน

ตั้งแต่การระบาดของโควิด-19 เรื่องของปอดอักเสบกลายมาเป็นประเด็นที่พูดถึงกันมากที่สุด ทำให้เราได้ตระหนักถึงความร้ายแรงของโรคนี้ โดยเฉพาะผู้สูงวัยจะมีความเสี่ยงสูง และที่สำคัญยังมีไวรัสที่อันตรายอีกชนิดหนึ่งที่หลายคนอาจจะยังไม่รู้จัก โรคปอดอักเสบคืออะไร สาเหตุมันเกิดจากอะไร ?

หมอกมล : คนจะคุ้นกับปอดบวมมากกว่า มันก็เกิดจากการติดเชื้อ เดิมมักจะนึกถึงแบคทีเรียเป็นอันแรกๆ เลย แต่ว่าตั้งแต่มีโควิด 19 ที่ระบาด ก็นึกถึงไวรัสมากขึ้น อาจจะเป็นเพราะว่าเพิ่งตรวจได้ด้วย แต่ก่อนตรวจไม่ได้ครับ แต่ว่าพอตรวจได้ก็จะพบว่าจริงๆ ไวรัสเยอะเหมือนกัน แต่ไวรัสมันจะแสบกว่า เพราะว่าเรารู้จากบทเรียนที่ผ่านมาคือ อันที่ 1 ตอนเริ่มมันเหมือนไข้หวัดธรรมดา สมมติผมปอดอักเสบจากแบคทีเรีย มันจะมีไข้ ไอ หอบ แต่ถ้าไวรัสบางทีมันเหมือนไข้หวัด เริ่มแบบมีน้ำมูก ไอ เจ็บคอ ซื้อยากินเอง ไม่ได้ไปโรงพยาบาล แต่ก็ยังไม่รู้ว่าเป็นอะไร จนมันลงปอดก็เริ่มหอบ ไวรัส ก็มี โควิด ไข้หวัดใหญ่ แล้วก็ RSV

RSV คืออะไร ?

หมอกมล : RSV ย่อมาจาก Respiratory Syncytial Virus เป็นเชื้อไวรัสตัวหนึ่งที่สามารถทำให้เกิดปอดอักเสบได้บ่อย แล้วก็มีผลรุนแรงไม่ต่างจากโควิดหรือไข้หวัดใหญ่ แต่ถ้ามันลงปอดก็จะกลายเป็นโรคปอดอักเสบจากเชื้อไวรัส RSV จะส่งผลกระทบต่อปอด คนไข้ก็จะเริ่มมีอาการหอบเหนื่อย ออกซิเจนต่ำ ก็ต้องไปโรงพยาบาล เพราะว่าทำกิจวัตรประจำวันไม่ได้เหมือนปกติ คือไวรัส RSV เป็นสาเหตุอันดับ 2 นะครับ ของปอดอักเสบที่เกิดจากไวรัสในผู้สูงอายุเลยครับ ซึ่งมีมานานแล้วครับ แต่มันไปดังในเด็ก คือเด็กเล็ก น้อยกว่า 2 ปีพบ RSV เยอะ

ปอดอักเสบจากเชื้อไวรัส RSV ถ้าเป็นในเด็กกับเป็นในผู้ใหญ่จะเหมือนหรือต่างกันยังไง ใครเป็นแล้วรุนแรงกว่ากัน ?

หมอกมล : RSV ถ้าคนเคยได้ยิน จะได้ยินมาจากในเด็กก่อนเลย มีข้อมูลในเด็กมาก่อนนะครับ แต่ปรากฏว่าผู้ใหญ่หรือคนสูงอายุที่เป็นกลุ่มเสี่ยง หรือมีโรคประจำตัว อาจจะเป็นโรคหอบหืด ถุงลมโป่งพอง โรคเบาหวาน โรคตับ โรคไต แล้วก็มีความรุนแรงมากกว่า

ผู้ใหญ่เป็นรุนแรงกว่า ?

หมอกมล : ผู้ใหญ่รุนแรงกว่า นอนโรงพยาบาลเยอะกว่า แล้วก็เสียชีวิตมากกว่าในเด็ก 10 เท่า คือเด็กอาจจะมีการนอนโรงพยาบาลบ้าง แต่มันเป็นเพราะอาการที่กวนใจพ่อแม่ เช่น อาจจะร้องกวน กินนมไม่ได้ เพราะอันนี้เรากำลังพูดถึงเด็กที่น้อยกว่า 2 ขวบ ก็นอนโรงพยาบาลแล้ว ไม่ได้ลงปอดก็นอนโรงพยาบาล แต่ผู้ใหญ่นี่ไม่ใช่ ผู้ใหญ่ลงปอดถึงนอนโรงพยาบาล เพราะว่าถ้าเราเป็นแค่อาการหวัด ผู้ใหญ่ก็ซื้อยากินเอา แต่ถ้าเมื่อไหร่หอบ ออกซิเจนต่ำ อันนี้ต้องไปโรงพยาบาล เพราะว่านอนโรงพยาบาลด้วยเหตุที่รุนแรงกว่าในเด็ก แล้วกลุ่มนี้ก็จะนำไปสู่ปอดอักเสบ แล้วก็มีการที่ออกซิเจนต่ำ ต้องใช้ออกซิเจน ต้องใช้เครื่องช่วยหายใจ เข้า ICU เสียชีวิตมากกว่าเด็ก 10 เท่า ถ้ายุคนี้อาการไข้หวัดต้องตรวจเลย ต้องตรวจโควิด ไข้หวัดใหญ่ RSV คู่กันไปเลย เพราะ 3 โรคนี้ถ้าเราไม่รีบรู้ มันแพร่เชื้อ โควิดกับไข้หวัดใหญ่ยังบุญนะครับ สมมติเรารู้เร็วไปโรงพยาบาลเป็นกลุ่มเสี่ยงมันมียาเฉพาะ แต่ RSV ไม่มี

RSV ไม่มีเลย ?

หมอกมล : ไม่มีครับ สมมติเป็นหวัด เราตรวจเจอ RSV ไปโรงพยาบาล ด้วยชุดตรวจ ATK ตรวจแล้วรู้เลย เดี๋ยวนี้มันพิเศษ ไม่ได้ตรวจเฉพาะโควิดด้วย มันตรวจไข้หวัดใหญ่ด้วย แล้วก็ตรวจ RSV ด้วย อันหนึ่งตรวจได้ 3 เชื้อเลยก็มี ตรวจโดยการแหยงจมูกหรือน้ำลายก็ได้ พอตรวจเจอ ไปโรงพยาบาล เอาให้เขาดู เขาบอกว่าก็มีอาการแค่หวัดนะครับ ตอนนี้เอายาแก้หวัดไปกิน ถึงเราเป็นกลุ่มเสี่ยง ก็ไม่มียาที่จะป้องกัน RSV ไม่ให้ลงปอด มันจะลงไม่ลงต้องตามดู

อันตรายเหมือนกันนะ ?

หมอกมล : ใช่ครับ เพราะถ้าลงก็คือหอบแล้วใช่ไหม มาโรงพยาบาล ออกซิเจนต่ำ แล้วก็อาจจะต้องใส่เครื่องช่วยหายใจ แล้วมีปอดอักเสบร่วมด้วย ซึ่งอาจจะเกิดจาก RSV เอง หรือว่ามีแบคทีเรียมาซ้ำ

เวลาลงปอด อาการคล้ายโควิดไหม ?

หมอกมล : คล้ายๆ กันครับ คืออะไรที่ลงไปถึงปอดอักเสบ ก็จะหอบ ออกซิเจนต่ำ แยกโดยอาการไม่ได้เลย ตอนแรกมันก็ไม่รู้ ไข้ ไอ แล้วก็เอ็กซเรย์ผิดปกติก็แปลว่าลงปอดแล้ว ปอดอักเสบจากอะไรไม่ทราบ แล้วมันจะใช้อาการมาแยก ว่าชื่อนี้ๆ  ไม่รู้ มันต้องเทสต์เท่านั้นครับ แยกไม่ได้โดยแค่อาการ แต่ประเด็นที่เราคุยกันไปแล้วคือว่า อย่างโควิดกับไข้หวัดใหญ่ ถ้ารู้เร็ว มันมียาป้องกันไม่ให้แย่ลงในกลุ่มเสี่ยง แต่ RSV ไม่มี มันมีแต่วัคซีนที่จะช่วยป้องกันไม่ให้เป็นแรง แต่ยากินตอนที่เป็นแล้ว ไม่มี

ถ้าผู้ใหญ่ 50 ขึ้นไป เกิดติดเชื้อ RSV เวลาลงปอดแล้วจะมีโอกาสเสียชีวิตพอๆ กับโควิดไหม ?

หมอกมล : โควิดตอนนี้ไม่ค่อยรุนแรง คือโควิดแล้วแต่สายพันธุ์ อย่างที่เพิ่งระบาดไปไม่ค่อยเป็นข่าว รู้เหมือนกันว่าโควิดระบาดช่วงเมษายน พฤษภาคมที่ผ่านมา ทีนี้โรคปอดอักเสบที่เกิดจากเชื้อไวรัส RSV ก็มีความรุนแรงมากนะครับ ถ้าเกิดมีการติดเชื้อในกลุ่มเสี่ยง ผู้สูงอายุ หรือมีโรคประจำตัวก็ดี โอกาสเกิดปอดอักเสบมากถึง 3 ใน 4 เรียกว่า 4 คน 3 คนลงปอด แล้วในกลุ่มที่ลงปอด 1 ใน 4 เสียชีวิต แล้วที่เสียชีวิต ส่วนหนึ่งก็แน่นอย ปอดอักเสบมันก็เสียชีวิตจากภาวะหายใจวาย พูดง่ายๆ หายใจไม่ไหว จนกระทั่งในที่สุดก็เสียชีวิตไป แต่ปรากฏว่ามีเสียชีวิตจากโรคกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือดไปกระตุ้น คือเหมือนกับว่าติดเชื้อไวรัสมันไปกระตุ้นการอักเสบในร่างกาย หรือคนที่มีโรคหัวใจอยู่แล้ว หรือมีแต่ไม่ทราบมันกระตุ้นขึ้นมา แล้วเกิดกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด เป็นสาเหตุการเสียชีวิตได้เหมือนกัน มีความเสี่ยงในการเสียชีวิตมากกว่าไข้หวัดใหญ่ 4 เท่า เพราะฉะนั้นคนมัวแต่กังวลเรื่องไข้หวัดใหญ่เพราะชื่อเป็นที่คุ้นเคย แต่ RSV ไม่เป็นที่คุ้นเคย แต่ความเสี่ยงการเสียชีวิตมากกว่าครับ

ตอนนี้เรามีวัคซีน RSV

หมอกมล : จะมีแบบที่มีสารเสริมภูมิคุ้มกัน และแบบไม่มีสารเสริมภูมิคุ้มกัน ทั้ง 2 นี้คุ้มเชื้อได้ทั้ง 2 สายพันธุ์

ถ้า RSV ลงปอดแล้วจะทำความเสียหายให้ปอด ปอดเสื่อม ปอดแหว่ง เป็นไปได้ไหม ?

หมอกมล : เป็นไปได้ครับ อยู่ที่ว่าแรงไหม คือถ้าแรงมากก็เสียชีวิตไป สมมติยกตัวอย่างต้องใส่เครื่องช่วยหายใจ ก็ต้องถือว่าแรงแล้ว แรงระดับเยอะเหมือนกัน แล้วรอดชีวิต ปอดก็ต้องหายไปส่วนหนึ่ง หายไปเร็ว คือหมายความว่าคนธรรมดาก็หายอยู่แล้วนะตามวัยมันลดลงนิดๆ ในแต่ละปี

ในแต่ละปีมันหายเหรอ ?

หมอกมล : ลดลงตั้งแต่อายุ 30 ลดลงเรื่อยๆ ลดตามวัย เหมือนอวัยวะอื่น เหมือนไตเหมือนอะไรพวกนี้ก็ลง แต่ถ้าติดเชื้อรุนแรง ปอดอักเสบ ไม่ว่าจะโควิด RSV ก็จะเรียกว่าปอดหายไปก็ได้ เรียกว่าปอดเหลือปริมาณน้อยลง ยิ่งถ้าใครมีโรคเดิม อาจจะเป็นถุงลมโป่งพอง สูบบุหรี่จัดอยู่แล้ว อันนี้หายเยอะ ปอดมันก็จะไปกระตุ้นโรคเก่า ควบคุมยากขึ้น

ถ้าเกิดปอดติดเชื้อจาก RSV สมมติถ้าหายแล้ว จะมีผลกระทบเหมือนลองโควิดไหม ?

หมอกมล :  คืออันนี้ก็เหมือนกัน อยู่ที่ว่าเราตอนเป็นแรงไหม แล้วจะเรียกว่าค้างอยู่ ก็ไม่ใช่เชื้อนะที่ค้างอยู่ มันเป็นอาการ คือเหมือนกับติดเชื้อมันทำให้เราเสียขบวน ร่างกายระบบมันรวน คนสูงอายุคือรวนง่ายอยู่แล้ว พอติดเชื้อก็รวนเหมือนกัน อ่อนเพลีย เบื่ออาหาร ทานไม่ได้ เป็นสัปดาห์เป็นเดือนเลย บางคนมีซึมเศร้าด้วย

ถ้าเป็นแล้ว มีโอกาสจะกลับมาติดซ้ำได้อีกไหม ?

หมอกมล : มีครับ เป็นแล้วเป็นอีกได้ เพราะภูมิธรรมชาติมันอยู่สั้นมาก มีข้อมูลว่าถ้าตามไป 2 เดือน 50% ก็เป็นซ้ำ  ผู้ใหญ่ คนสูงอายุ เป็นแล้วเป็นอีกได้

RSV ระบาดช่วงไหน แล้ววิธีการแพร่กระจายด้วยวิธีไหนบ้าง ?

หมอกมล : คือระบาดต้องเรียนว่าถ้าดูในข้อมูล ระบาดคู่กันไปกับไข้หวัดใหญ่ ก็คือประมาณ กรกฎาคมถึงพฤศจิกายน ฝน หนาว ทีนี้ในปีหลังๆ ปรากฏไข้หวัดใหญ่ปีหนึ่งระบาดพีคมากกว่า 1 รอบ คือแต่ก่อนเราจะคิดว่าฝนหนาว เดี๋ยวนี้ร้อนๆ ก็มี ตอนนี้ก็ทั้งปี เพราะฉะนั้น RSV มีพีคมากกว่า 1 รอบได้ เพราะดูตามข้อมูลมันคู่กันมาเสมอเลยครับ จริงๆ RSV แพร่กระจายได้ทุกที่ เพราะเชื้อออกมาทางลมหายใจ สมมติมีไอจาม สารคัดหลั่งออกมามันก็อยู่ตามที่ต่างๆ เพราะฉะนั้นเราก็ต้องระวังปรากฏว่าคนที่ติดเชื่อเป็น 1 คน กระจายได้ไปอีก 3 คน มันก็ติดเชื้อค่อนข้างง่าย เราก็ต้องระวัง ควรใส่หน้ากากอนามัยและต้องล้างมือ การติดเชื้อก็คือติดเหมือนไข้หวัด เหมือนโควิดทั่วไป ไวรัส RSV สามารถมีชีวิตอยู่บนข้าวของเครื่องใช้ หรือบนมือเราได้นานหลายชั่วโมงถึงเป็นวันเลย ชีวิตปัจจุบันเราก็อยู่ในห้องแอร์ ซึ่งมันก็ติดง่าย มันไม่ได้มีการถ่ายเทที่ดี ไม่มีแสงแดดเข้าไปฆ่าเชื้อไวรัส มันก็เลยยิ่งระบาดง่าย

สำหรับผู้ใหญ่วัย 50 บวกที่มีโรคประจำตัวหรือลูกหลานที่จะช่วยให้ห่างไกลจากปอดอักเสบจากไวรัส RSV มีคำแนะนำยังไงบ้าง ?

หมอกมล : อันที่ 1 ถ้าเราใกล้ชิดคนที่มีอาการหวัด ไม่รู้ว่าเป็นอะไร มันก็ต้องแยก ต้องห่างจากเขาหน่อย ดูแลสุขภาพตัวเราให้แข็งแรง อาหาร อากาศ ออกกำลังกาย พักผ่อน แล้วก็หลบจากคนที่มีอาการทางระบบทางเดินหายใจ คอยสังเกตคนรอบตัว อีกอันคือล้างมือบ่อยๆ และการฉีดวัคซีน

การฉีดวัคซีน คุณหมอแนะนำยังไงให้เราควรจะไปฉีด ซึ่งมันสามารถคลุมอยู่ได้ ?

หมอกมล : คือปอดอักเสบมันมีเชื้อหลายตัว แต่ปอดอักเสบที่มีวัคซีนปัจจุบันก็มี โควิด ไข้หวัดใหญ่ RSV แล้วก็วัคซีนเชื้อปอดอักเสบ มันเป็นเชื้อตัวเดียวนะครับ คือ นิวโมค็อกคัส (Pneumococcus) แต่คนเข้าใจผิด บางคนมาบอกว่าขอฉีดวัคซีนปอดอักเสบ ฉีดแล้วกะว่าจะไม่เป็นปอดอักเสบเลยชาตินี้ไม่ใช่นะ วัคซีน 1 ตัวกันเชื้อได้ตัวเดียว

อย่างงั้นที่คุณหมอพูดมา เราต้องฉีด 4 ตัวให้หมด ?

หมอกมล : คือ 4 ตัว ฉีดให้หมดไหม อันที่ 1 โควิด ทุกวันนี้บอกให้คนฉีด ไม่มีใครยอมฉีดเลย เพราะมันเป็นข่าวว่าฉีดแล้วเป็นโน้นเป็นนี่ เราแนะนำคนไข้ไม่ฉีดก็เป็นสิทธิ์ชองเชา และวัคซีนโควิดกลายพันธุ์เร็ว ต้องยอมรับว่าผลิตไม่ทันการกลายพันธุ์ของเชื้อ แล้วทุกวันนี้สังคมก็รู้ว่าถ้าไม่ฉีดก็ไม่หนัก ไข้หวัดใหญ่ควรฉีดทุกปี ส่วน RSV ปัจจุบันนี้ข้อมูลก็ถ้าฉีดก็กันได้อย่างน้อย 2-3 ปี แล้วก็มีเชื้อปอดอักเสบคือ นิวโมค็อกคัส ด้วย อันนี้ก็น่าฉีดในคนกลุ่มเสี่ยงเหมือนกัน