13 มิ.ย. 2568 The Diplomat สำนักข่าวออนไลน์ในสหรัฐอเมริกา ซึ่งเน้นนำเสนอเนื้อหาด้านการเมือง สังคมและวัฒนธรรมในภูมิภาคเอเชีย-แปซิฟิก เผยแพร่บทวิเคราะห์ Does Cambodia Really Want to Take Its Disputes With Thailand to the ICJ? ซึ่งเขียนโดย เดวิด ฮัทท์ (David Hutt) นักวิจัยที่สถาบันเอเชียศึกษาแห่งยุโรปกลาง (CEIAS) และคอลัมนิสต์ของ The Diplomat และสำนักข่าว Radio Free Asia เมื่อวันที่ 12 มิ.ย. 2568 เนื้อหาดังนี้

- ความตึงเครียดระหว่างไทยกับกัมพูชากำลังทวีความรุนแรงขึ้นหรือลดลง? : ผมเดาว่าน่าจะเป็นอย่างหลัง – อย่างน้อยก็ในตอนนี้ สถานการณ์ถึงจุดสูงสุดเมื่อวันที่ 28 พ.ค. 2568 เมื่อทหารกัมพูชาถูกทหารไทยยิงเสียชีวิตในพื้นที่มอมเบยซึ่งเป็นพื้นที่พิพาทใกล้กับชายแดนลาว จากนั้นก็มีคำพูดที่รุนแรงตามมา เมื่อวันที่ 6 มิ.ย. 2568 ฝ่ายไทยได้สั่งให้กองทัพปิดหรือจำกัดการเข้าถึงจุดตรวจชายแดนหลายแห่ง ส่งผลให้การค้าข้ามพรมแดนหยุดชะงัก แต่เพียงไม่กี่วันต่อมา ฝ่ายกัมพูชาก็ตกลงที่จะถอนทหารไปยังตำแหน่งที่ยึดครองเมื่อปี 2567

กัมพูชายังคงกล่าวว่าต้องการนำเรื่องดังกล่าวขึ้นสู่ศาลยุติธรรมระหว่างประเทศ (ICJ) ซึ่งเคยตัดสินให้กัมพูชาชนะคดีในปี 2505 และอีกครั้งในปี 2556 ในข้อพิพาทชายแดนอีกครั้งกับไทย เมื่อวันที่ 10 มิ.ย. 2568 กัมพูชาได้ประกาศจัดตั้งคณะกรรมการซึ่งมี Prak Sokhonn รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศเป็นประธาน เพื่อเตรียมเอกสารสำหรับกรณีที่อาจเกิดขึ้น ส่วนไทยก็ตอบโต้ด้วยการเข้มงวดข้อจำกัดการข้ามพรมแดนมากขึ้น

รัฐบาลไทยคัดค้านการอนุญาโตตุลาการศาลยุติธรรมระหว่างประเทศอย่างหนักแน่น โดยยืนกรานว่าปัญหาดังกล่าวต้องได้รับการแก้ไขผ่านการหารือทวิภาคี ซึ่งเป็นจุดยืนที่ถูกกดดันจากกลุ่มชาตินิยมหัวรุนแรงที่พยายามสั่นคลอนรัฐบาลผสมที่อ่อนแอของนายกรัฐมนตรีแพทองธาร ชินวัตร (Paetongtarn Shinawatra) การหารือครั้งแรกจะมีขึ้นในวันที่ 14 มิ.ย. 2568 ในการประชุมคณะกรรมการเขตแดนร่วม (JBC) ซึ่งจัดตั้งขึ้นมาตั้งแต่ปี 2543 เพื่อจัดการกับข้อพิพาทดังกล่าว

- สถานการณ์ตอนนี้เป็นอย่างไรบ้าง? : เนื่องจากประเทศไทยคัดค้านอย่างหนักที่จะให้ศาลระหว่างประเทศเข้ามาพิจารณาเรื่องอธิปไตยของตน จึงไม่น่าเป็นไปได้เลยที่จะยอมร่วมยื่นคดีต่อศาลยุติธรรมระหว่างประเทศ กัมพูชาสามารถยื่นฟ้องฝ่ายเดียวได้ แต่จะเป็นการกระทำที่เสี่ยง

บริบทระหว่างประเทศมีความสำคัญ แม้ว่าจีนจะเป็น “มิตรแท้” ของกัมพูชา แต่จีนก็แสดงจุดยืนเป็นกลางและเสนอตัวเป็นตัวกลางระหว่างไทยกับกัมพูชาเท่านั้น ในขณะที่สหรัฐอเมริกาแทบไม่พูดอะไรเลยเกี่ยวกับความขัดแย้งที่ชายแดน ความสัมพันธ์ระหว่างสหรัฐฯ กับไทยดีกว่าความสัมพันธ์ระหว่างสหรัฐฯ กับกัมพูชามาก และเราจินตนาการได้ว่าสหรัฐฯ จะเข้าข้างไทยหากถึงคราวคับขัน

บรรดาทูตจากประเทศในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ (อาเซียน) และยุโรปบางคนเรียกร้องให้ไทยและกัมพูชานำเรื่องนี้เข้าสู่เวทีของกลุ่มอาเซียน แต่ดูเหมือนว่ารัฐบาลของทั้ง 2 ประเทศจะไม่พิจารณาเรื่องนี้อย่างจริงจัง ขณะที่มาเลเซีย ซึ่งเป็นประธานอาเซียนประจำปี 2568 ก็ไม่ได้แสดงความสนใจในการผลักดันความพยายามเป็นตัวกลางในระดับภูมิภาคมากนัก

เราไม่ได้อยู่ในยุคทองของกฎหมายระหว่างประเทศ และแม้แต่คำตัดสินของศาลยุติธรรมระหว่างประเทศที่เอื้ออำนวยก็ทำให้กัมพูชาตกอยู่ในสถานการณ์ที่ลำบาก รัฐบาลต่างประเทศจะเข้ามาบังคับใช้คำตัดสินหรือไม่ จีนใช้เวลาหลายปีในการเพิกเฉยต่อคำตัดสินของศาลอนุญาโตตุลาการถาวรในปี 2559 ที่สนับสนุนฟิลิปปินส์ในข้อพิพาททะเลจีนใต้ สหรัฐฯ ภายใต้การนำของโดนัลด์ ทรัมป์ (Donald Trump) กำลังเพิกเฉยต่อกฎหมายระหว่างประเทศโดยสิ้นเชิงและยังลงโทษศาลอาญาระหว่างประเทศ (ICC) ด้วย ในส่วนของอาเซียน มักจะเลือกความเป็นกลางเสมอ โดยถือว่าคำตัดสินอนุญาโตตุลาการในปี 2559 เป็นเรื่องทวิภาคีระหว่างจีนกับฟิลิปปินส์ เป็นต้น

ตามคำกล่าวของนายกรัฐมนตรีกัมพูชา ฮุน มาเนต (Hun Manet) คำตัดสินของศาลยุติธรรมระหว่างประเทศจะยุติปัญหาและดับลงอย่างสิ้นเชิงเพื่อไม่ให้เกิดความสับสนอีกต่อไป แต่เรื่องนี้ไม่จริงเลย จะเกิดอะไรขึ้นหากศาลยุติธรรมระหว่างประเทศเข้าข้างกัมพูชาแต่ไทยไม่ยอมรับคำตัดสิน ซึ่งเกือบจะแน่นอนว่าจะเป็นเช่นนั้นหากกัมพูชาดำเนินการเพียงฝ่ายเดียว กัมพูชาจะพยายามควบคุมดินแดนโดยใช้กำลังหรือไม่ หรือจะถอยกลับไปด้วยความอับอายหรือไม่

จำไว้ว่าศาลยุติธรรมระหว่างประเทศตัดสินให้กัมพูชาชนะคดีปราสาทพระวิหารในปี 2505 แต่ก็ไม่ได้หยุดทั้งสองฝ่ายจากการปะทะกันอย่างรุนแรงในปี 2551 วิธีเดียวที่ศาลยุติธรรมระหว่างประเทศจะได้ผลสำหรับกัมพูชาคือหากไทยเห็นด้วย ซึ่งดูเหมือนจะไม่น่าเป็นไปได้ หรือหากกัมพูชาสามารถได้รับคำมั่นล่วงหน้าจากมหาอำนาจสำคัญอย่างจีนและอาเซียน เพื่อกดดันให้ไทยยอมรับคำตัดสินดังกล่าว แต่ดูเหมือนว่านั่นจะเป็นการคาดเดาที่ไกลตัว

เหลือเพียงการเจรจาทวิภาคีซึ่งไทยชื่นชอบ ซึ่งผมเดาว่ากัมพูชาเห็นว่านี่เป็นผลลัพธ์ที่น่าจะเป็นไปได้มากที่สุดเช่นกัน ถึงแม้ว่ากัมพูชาจะวางรากฐานสำหรับกลยุทธ์คู่ขนานอย่างชาญฉลาดก็ตาม การเตรียมคดีต่อศาลยุติธรรมระหว่างประเทศจะทำให้กัมพูชามีอำนาจต่อรองในการเจรจาทวิภาคี หากไม่มีภัยคุกคามจากศาลยุติธรรมระหว่างประเทศ ไทยจะมีอำนาจมากกว่ามากในด้านเศรษฐกิจและการทหาร สามารถจำกัดการค้า และอาจถึงขั้นขับไล่แรงงานชาวกัมพูชาหลายแสนคน ซึ่งถือเป็นการโจมตีทางเศรษฐกิจที่กัมพูชาต้องการหลีกเลี่ยงอย่างแน่นอน

ทางเลือกของศาลยุติธรรมระหว่างประเทศจึงให้กัมพูชาได้เปรียบหากไทยเจรจาอย่างก้าวร้าวเกินไป กล่าวอีกนัยหนึ่ง กัมพูชามีทางเลือกอื่นที่ไทยไม่ต้องการให้กัมพูชาใช้ นอกจากนี้ การขู่ที่จะนำเรื่องขึ้นสู่ศาลยุติธรรมระหว่างประเทศยังทำให้กัมพูชาได้รับการสนับสนุนจากนานาชาติอีกด้วย อย่างไรก็ตาม กัมพูชาอาจกล่าวได้ว่า เราจะลองเจรจาทวิภาคีตามแนวทางที่ไทยต้องการ แต่ถ้าไทยไม่เต็มใจที่จะเจรจาอย่างซื่อสัตย์และยุติธรรม เราก็จะไม่ยอมถูกกลั่นแกล้งและจะยอมให้คดีของเราอยู่ภายใต้ความประสงค์ของกฎหมายระหว่างประเทศ

พรรค CPP ที่ปกครองกัมพูชาดูเหมือนจะมุ่งเน้นไปที่การควบคุมเรื่องราวและให้แน่ใจว่าการปรองดองจะไม่ดูอ่อนแอ ฮุน เซน (Hun Sen) อดีตนายกรัฐมนตรีกัมพูชา ซึ่งเป็นบิดาของ ฮุน มาเนต ยังคงสั่งการอยู่เบื้องหลังและพยายามลดความตึงเครียดในช่วงหลัง สถานการณ์เริ่มตึงเครียดขึ้นเรื่อยๆ บรรดานายทุนใหญ่ต่างเรียกร้องให้คว่ำบาตรสินค้าไทย และสถาบันการศึกษาบางแห่งระงับโครงการร่วมกับมหาวิทยาลัยของไทย

อย่างไรก็ตาม เรื่องราวนี้มีผลประโยชน์ทางการเมือง ตั้งแต่ปี 2522 พรรค CPP พยายามดิ้นรนเพื่อครอบงำวาทกรรมชาตินิยมของกัมพูชา ชาตินิยมต่อต้านเวียดนามที่แข็งกร้าวเป็นประเด็นที่พรรคฝ่ายค้านยึดครองมานาน โดยเฉพาะพรรค CNRC ซึ่งถูกสั่งห้ามทำกิจกรรมทางการเมืองไปแล้ว และเกือบจะชนะการเลือกตั้งทั่วไปในปี 2556 ในทางตรงกันข้าม พรรค CPP ได้ผลักดันชาตินิยมแบบครอบคลุมซึ่งมีศูนย์กลางอยู่ที่สันติภาพและความเจริญรุ่งเรือง

เมื่อต้นปี 2567 พรรค CPP ไม่สามารถจัดการกับความโกรธแค้นของชาตินิยมเกี่ยวกับข้อตกลงเขตสามเหลี่ยมพัฒนากัมพูชา-ลาว-เวียดนามที่ไม่ค่อยมีใครรู้จัก ซึ่งชาวกัมพูชาบางส่วนเริ่มมองว่าเป็นภัยคุกคามต่ออำนาจอธิปไตยของชาติ รัฐบาลพยายามปราบปรามการประท้วงโดยอ้างว่าเป็นการปลุกปั่นให้เกิด “การปฏิวัติสี” ในท้ายที่สุด รัฐบาลก็ยอมจำนนและถอนตัวออกจากข้อตกลงดังกล่าวในเดือน ก.ย. 2567

อย่างไรก็ตาม เมื่อปี 2567 พรรค CPP ได้ใช้ถ้อยคำต่อต้านเวียดนามเป็นครั้งแรก เพื่อตอบโต้คำวิจารณ์โครงการสร้างคลองฟูนันเทโชที่วางแผนไว้ หลังจากนักวิชาการและบุคคลสาธารณะของเวียดนาม (แต่ไม่ใช่คนของทางการ) แสดงความกังวลเกี่ยวกับผลกระทบด้านสิ่งแวดล้อมและภูมิรัฐศาสตร์ของโครงการขนาดใหญ่ ฮุน เซน และ ฮุน มาเนตได้กำหนดกรอบให้โครงการนี้เป็นสิ่งจำเป็นของชาตินิยม

เป็นหนทางในการปลดปล่อยตัวเองจากการควบคุมของเวียดนามที่มีต่อการค้าของกัมพูชา (คลองดังกล่าวจะหมายความว่าสินค้าที่นำเข้าและส่งออกส่วนใหญ่ของกัมพูชาจะไม่จำเป็นต้องผ่านท่าเรือของเวียดนามอีกต่อไป) และกัมพูชาจะเดินหน้าต่อไปโดยไม่คำนึงถึงการคัดค้านจากพันธมิตรเก่าแก่ของพรรค CPP โดย ฮุน มาเนตเรียกโครงการนี้ว่า “เพื่อเอกราชของประเทศ” ซึ่งน่าจะมาจากเวียดนาม ขณะที่ ฮุน เซน กล่าวว่า กัมพูชาไม่ได้ด้อยกว่าเวียดนาม กัมพูชารู้วิธีปกป้องผลประโยชน์ของตน และเวียดนามไม่จำเป็นต้องสนใจ

ความตึงเครียดกับประเทศไทยทำให้พรรค CPP มีโอกาสอีกครั้งในการขัดเกลาความเป็นชาตินิยม ฮุน มาเนต ซึ่งเคยดำรงตำแหน่งผู้บัญชาการทหารสูงสุด เคยแสดงบทบาทเป็นผู้นำทางทหาร ครอบครัวฮุนและเจ้าหน้าที่ระดับสูงคนอื่นๆ ได้ไปเยี่ยมทหารใกล้ชายแดนและแสดงความรักชาติอย่างอลังการ สิ่งที่น่าสนใจและแปลกใหม่ก็คือ พรรค CPP จะสามารถปลุกเร้าความกระตือรือร้นในความเป็นชาตินิยมได้สำเร็จหรือไม่ และจากนั้นก็ค่อยๆ ลดความกระตือรือร้นลง ตั้งแต่ปี 2560พรรคได้รวบรวมอำนาจทางการเมือง เศรษฐกิจ สื่อ และชนชั้นกลาง หากสามารถครอบงำความเป็นชาตินิยมแบบ “รวมทุกคน” และ “ชาตินิยม” ได้ในตอนนี้ พรรคก็จะยิ่งรักษาอำนาจของตนไว้ได้

ขอบคุณเรื่องจาก

https://thediplomat.com/2025/06/does-cambodia-really-want-to-take-its-disputes-with-thailand-to-the-icj/

043...