ปรางค์ประธานปราสาทเมืองสิงห์

ในจารึกของขอมได้ระบุชื่อ ศรีชัยสิงห์บุรี ไว้  ซึ่งไม่สามารถรู้ว่าอยู่ที่ใด  แต่เมื่อมีการพบโบราณสถานบนฝั่งแม่น้ำแควน้อย จึงเป็นเรื่องที่น่าสนใจ ด้วยเป็นปราสาทขอมหนึ่งเดียวที่ตั้งขึ้นในภาคตะวันตกที่เข้าใจว่าคือ ปราสาทขอมที่พบใหม่แห่งนี้คือ ศรีชัยสิงห์บุรีที่เรารู้จักกันในนามปราสาทเมืองสิงห์    อาทิตย์นี้ ได้เดินตามรอย หาภูมิสถานของ ศรีชัยสิงห์บุรี ไปที่ตำบลไทรโยค จังหวัดกาญจนบุรี กับ นายเอนก สีหมาตย์ อธิบดีกรมศิลปากรและคณะ ที่มีโครงการทดลองปลูกป่ารักเพื่ออนุรักษ์ภูมิปัญญาไทย อันเนื่องมาจากพระราชดำริของสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีในโครงการศึกษายางรักเพื่อการอนุรักษ์ไว้ในแผ่นดิน ซึ่งได้ทดลองปลูกขึ้นเป็นแห่งแรกใน๕แห่ง

ปรางค์ประธานของเมืองศรีชัยสิงหบุรี

ปราสาทเมืองสิงห์แห่งนี้ตั้งอยู่ทางทิศเหนือในตำบลสิงห์ อำเภอไทรโยค จังหวัดกาญจนบุรี ที่ล้อมรอบด้วยทิวเขาเป็นแนวยาว ลักษณะเมืองเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า คือแม่น้ำแควน้อยไหลผ่านด้านทิศใต้ ทำให้พื้นที่ด้านนี้ขยายออกไปตามแนวแม่น้ำ สำหรับด้านทิศตะวันออก ทิศตะวันตก และทิศเหนือ แนวกำแพงต่อกันเป็นรูปสี่เหลี่ยม รอบนอกกำแพงจะเป็นคูคันดินล้อมรอบอยู่ โดยเฉพาะด้านตะวันตกปรากฏซากคันดินอยู่ถึง๗ ชั้น กำแพงและประตู คูคันดินนี้จะล้อมรอบกลุ่มโบราณสถานสำคัญ ซึ่งประกอบด้วยโบราณสถานหมายเลข๑-๔  ส่วนกว้างของเมืองนั้นยาวประมาณ ๘๕๐ เมตร มีประตูเข้าออก ๔ ด้าน กำแพงเมืองก่อด้วยศิลาแลงสูงประมาณ ๗ เมตร มีคูน้ำคันดินล้อมรอบ ภายในเมืองมีสระน้ำ ๖ สระ  และสิ่งก่อสร้างอื่นๆ

นางปรัชญาปารมิตา

ปราสาทเมืองสิงห์แห่งนี้น่าจะถูกสร้างขึ้นเพื่อเป็นศาสนสถานในพุทธศาสนา นิกายมหายาน จากการขุดตกแต่งของกรมศิลปากรที่ดำเนินการค่อยทำค่อยไปมาตั้งแต่ พ.ศ๒๔๗๘นั้นทำให้พบว่าเป็นโบราณสถานขนาดใหญ่ที่มีสถาปัตยกรรมและปฏิมากรรม คล้ายคลึงกับปราสาทในสมัยพระเจ้าชัยวรมันที่๗ (พ.ศ.๑๗๒๐-๑๗๘๐) กษัตริย์ผู้เป็นนักสร้างปราสาทแห่งขอม  จึงได้เริ่มบุกเบิกกันกันอย่างจริงจังเมื่อ พ.ศ.๒๕๑๗  จนสามารถจัดตั้งเป็นอุทยานประวัติศาสตร์เมื่อ พ.ศ.๒๕๓๐ ปราสาทเมืองสิงห์นี้ได้พบศิลปกรรมที่สำคัญยิ่ง คือ พระพุทธรูปนาคปรก พระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวร และ นางปรัชญาปารมิแล้ว  ยังพบรูปพระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวรเปล่งรัศมีอีกองค์หนึ่ง รูปลักษณ์คล้ายกับที่พบในกัมพูชา   ปัจจุบันพระรูปโพธิสัตว์นี้กรม ศิลปากรได้นำไปเก็บรักษาอยู่ที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร

พระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวร

 ศิลาจารึกปราสาทพระขรรค์ เมืองพระนคร ประเทศกัมพูชา ซึ่งจารึกโดย พระวีรกุมาร พระราชโอรสของพระเจ้าชัยวรมันที่๗ ได้ข้อความสรรเสริญความกล้าหาญและการบุญกุศลของพระเจ้าชัยวรมันที่ ๗ และมีตอนหนึ่งกล่าวถึงชื่อเมืองต่างๆ ๒๓ แห่ง ว่าเป็นที่ประดิษฐานพระชัยพุทธมหานาถ ซึ่งเป็นพระพุทธรูปฉลองพระองค์พระเจ้าชัยวรมันที่ ๗ ซึ่งน่าจะเกี่ยวข้องกับเมืองสิงห์และบริเวณใกล้เคียงโดยเฉพาะได้ระบุชื่อเมือง ๖ เมือง ได้แก่ ลโวทยะปุระ สุวรรณปุระ ศัมพูกปัฏฏนะ ศรีราชบุรี ศรีชัยสิงหบุรี และชัยวัชรบุรี ซึ่งเป็นเมืองอยู่ในภาคกลางไทย กล่าวคือ เมืองลโวทยปุระคือเมืองละโว้หรือลพบุรี สุวรรณปุระคือเมืองสุพรรณบุรี ชัยราชบุรีคือเมืองราชบุรี ชัยวัชรบุรีคือเมืองเพชรบุรี และเมืองศรีชัยสิงหบุรีก็คือเมืองสิงห์ที่ตั้งปราสาทเมืองสิงห์ในจังหวัดกาญจนบุรีแห่งนี้  

พระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวร

รูปแบบปราสาทขอมที่พบในลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยานั้นแม้จะตรงข้ามกับบรรดาปราสาทที่พบตามเส้นทางคมนาคมจากละโว้ไปยังเพชรบุรีและปราสาทเมืองสิงห์  ซึ่งแต่ละแห่งนั้นรูปแบบที่แตกต่างกันออกไป  แม้จะมีความคล้ายคลึงในรูปเคารพพระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวรและนางปรัชญาปารมิตา ก็ชี้ให้เห็นว่าน่าจะแพร่หลายมาจากเมืองละโว้ และพระโพธิสัตว์บางองค์นั้นก็น่าจะนำมาจากเมืองพระนคร ที่ทำให้ไม่ปฏิเสธความสัมพันธ์ทั้งสังคมและวัฒนธรรมระหว่างละโว้กับเมืองพระนครในกัมพูชาได้เลย  ในสมัยรัชกาลที่๑นั้นเมืองสิงห์ได้มีฐานะเป็นเมืองหน้าด่าน ต่อมาสมัยรัชกาลที่ ๔ โปรดให้เจ้าเมืองสิงห์เป็น พระสมิงสิงห์บุรินทร์ จนเมื่อมีการเปลี่ยนแปลงการปกครองเป็นมณฑลเทศาภิบาลเมืองสิงห์จึงถูบยุบให้เหลือเป็นเพียงตำบลหนึ่งในจังหวัดกาญจนบุรีเท่านั้น     ปราสาทเมืองสิงห์เป็นอุทยานประวัติศาสตร์แห่งแรกของไทยทำพิธีเปิดเมื่อวันที่ ๓เมษายน พ.ศ.๒๕๓๐ โดยสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯสยามบรมราชกุมารี  เสด็จพระราชดำเนินเป็นองค์ประธานในพิธี  ปัจจุบันปราสาทเมืองสิงห์ได้รับการพัฒนาและขุดค้นบูรณะตกแต่งให้มีความสง่างามสมกับเคยเป็นเมืองสำคัญในอดีตมาก่อน

ปรางค์ประธานเมืองศรีชัยสิงหบุรี

ปรางค์ประธานเมืองสิงห์

แม่นํ้าน้อยหน้าเมืองสิงห์

กำแพงเมืองสิงห์

ชุดตรวจแนวกำแพง 7 ชั้น 

อธิบดีกรมศิลปากรและคณะหน้าประตูเมืองสิงห์