ชื่อวิทยาศาสตร์ : Etlingera pavieana (Pierre ex Gagnep.) R.M. Sm.

ชื่อสามัญ : Bustard cardamom, Tavoy cardamom

วงศ์ : Zingiberaceae

ชื่ออื่น : หมากแหน่ง (สระบุรี) หมากเนิง (อีสาน) มะอี้ หมากอี้ มะหมากอี้ (เชียงใหม่) หน่อเนง (ชัยภูมิ)

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ : เป็นพืชล้มลุกหลายปี มีเหง้าหรือลำต้นอยู่ในดิน จัดเป็นพืชสกุลเดียวกับดาหลา ใบมีลักษณะเป็นรูปใบหอก ยาวเรียว ปลายใบแหลมและห้อยโค้งลง ก้านใบมีขนาดสั้น ออกดอกเป็นช่อจากยอดที่แทงขึ้นมาจากเหง้า ดอกมีสีแดง ก้านช่อดอกสั้น ผลเป็นกระจุกสีแดง เมล็ดมีสีน้ำตาลอมดำ เร่วมีหลายชนิด เช่น เร่วลื่น เร่วขน เร่วช้าง เร่วกอ ซึ่งเร่วเหล่านี้มีลักษณะต้นแตกต่างกันไป แต่จัดอยู่ในสกุล Amomum

เร่วหอม เป็นพืชท้องถิ่น ที่พบได้เฉพาะในเขตจังหวัดจันทบุรีและตราดเท่านั้น เป็นเร่วที่มีคุณลักษณะแตกต่างจากเร่วชนิดอื่นๆ ทั้งด้านกลิ่น รสชาติ และส่วนที่นำมาใช้ประกอบอาหาร เร่วชนิดนี้คนจันท์นำเหง้าและไหลมาประกอบอาหารพื้นบ้านหลายชนิด ในปัจจุบันเริ่มมีผู้ปลูกเร่วหอมเพื่อจำหน่าย โดยเป็นพืชแซมในสวนผลไม้ สวนยางพารา สวนป่า ตลอดจนการปลูกไว้ตามบ้านเรือนที่อยู่อาศัยเพื่อบริโภค ราคาจำหน่ายเร่วหอมในตลาดค่อนข้างดี และสามารถนำมาแปรรูปเป็นเร่วหอมแห้ง ผสมกับเครื่องเทศต่างๆ สำหรับปรุงรสน้ำก๋วยเตี๋ยวเลียงสำเร็จรูป และบางแห่งนำมาทำเป็นชาสมุนไพรเพื่อสุขภาพ เร่วหอมจึงเป็นพืชเศรษฐกิจระดับท้องถิ่นอีกชนิดหนึ่ง ที่น่านำมาศึกษาวิจัยเพื่อส่งเสริมด้านการผลิต การแปรรูปและการตลาด

สรรพคุณของเร่วหอม

ส่วนของเมล็ดที่แก่จัด : มีสรรพคุณเป็นยาแก้ท้องขึ้น ท้องอืดเฟ้อ ขับลม แก้คลื่นเหียนอาเจียน ขับน้ำนมหลังจากคลอดบุตร โดยนำเมล็ดในของผลแก่มาบดเป็นผง รับประทานครั้งละ 1-3 กรัม (ประมาณ 3-9 ผล) วันละ 3 ครั้งหลังอาหาร

ราก : แก้หืด แก้ไอ แก้ไข้เซื่องซึม

ต้น : แก้คลื่นเหียน อาเจียน

ดอก : แก้พิษอันเกิดเป็นเม็ดผื่นคันตามร่างกาย

ผลและใบ : รักษาโรคริดสีดวงทวาร แก้ท้องอืดเฟ้อแก้ปวดท้อง

จิตตา สาตร์เพ็ชร์, ปราโมทย์ ไตรบุญ
ฝ่ายเทคโนโลยีการเกษตร
สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่่งประเทศไทย(วว.)