คุณผู้หญิงหลายคนอาจมีอาการอ่อนเพลีย เหนื่อยง่าย หน้ามืด วิงเวียน หัวใจเต้นเร็วตัวซีดหรือตัวเหลือง ซึ่งอาการเหล่านี้อาจเป็นภาวะโลหิตจาง แต่เจ้าตัวยังไม่รู้ตัวเนื่องจากอาการจะค่อยๆ เพิ่มขึ้นและไม่ชัดเจน นอกจากนี้ โรคโลหิตจางยังเป็นอาการของโรคอีกหลายโรคและหากไม่รักษาอย่างถูกต้องจะมีอันตรายถึงชีวิต สาเหตุของโรคนี้อาจมาจากการขาดธาตุเหล็ก วิตามินบีหรือวิตามินโฟเลตก็ได้ ในวันนี้จะมาแนะนำโรคเลือดจางจากการขาดวิตามินโฟเลต

ข้อมูลจาก พญ.ลลิตา นรเศรษฐ์ธาดา หน่วยโลหิตวิทยา ภาควิชาอายุรศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ เปิดเผยว่า วิตามินโฟเลตหรือวิตามินบี 9 พบได้ในอาหารหลายหลายชนิด ได้แก่ เนื้อสัตว์ ผักใบเขียว ยอดผัก ผลไม้ ถั่วและธัญพืช โฟเลตมีหน้าที่สำคัญในการสร้างเซลล์ เนื่องจากมีส่วนสำคัญในการช่วยสังเคราะห์ดีเอ็นเอ (DNA) ปกติร่างกายมีความต้องการโฟเลตวันละ 200-400 ไมโครกรัม ส่วนในหญิงตั้งครรภ์หรือให้นมบุตรจะมีความต้องการโฟเลตเพิ่มขึ้นสองเท่า ในหญิงตั้งครรภ์จึงมีความจำเป็นต้องรับประทานโฟเลตเพื่อเสริมสร้างการเจริญเติบโตป้องกันภาวะการเจริญเติบโตที่ผิดปกติของทารกในครรภ์

การขาดโฟเลตในหญิงตั้งครรภ์โดยเฉพาะในไตรมาสแรกของการตั้งครรภ์จะเพิ่มความเสี่ยงในการเจริญเติบโตผิดปกติโดยเฉพาะของระบบประสาทของทารก ในคนทั่วไปหากขาดโฟเลต จะทำให้มีภาวะโลหิตจางที่เม็ดเลือดแดงมีขนาดใหญ่ผิดปกติ อ่อนเพลียและเจ็บลิ้นได้

ความชุกของการขาดวิตามินโฟเลตลดลงมาก ในประเทศที่เสริมวิตามินโฟเลตในอาหารจำพวกธัญพืช ข้าวและขนมปัง ปัจจุบัน 83 ประเทศทั่วโลก โดยเฉพาะประเทศในทวีปอเมริกา ออสเตรเลียและแอฟริกาได้ออกกฎหมายให้เสริมวิตามินโฟเลตในอาหารกลุ่มธัญพืช แต่ในประเทศไทยยังไม่ได้มีกฎหมายดังกล่าวบังคับใช้

สาเหตุของการขาดวิตามินโฟเลต

สาเหตุที่สำคัญที่สุดของการขาดวิตามินโฟเลต คือ การได้รับวิตามินโฟเลตไม่เพียงพอต่อความต้องการของร่างกาย เนื่องจากวิตามินโฟเลตถูกทำลายได้ง่ายเมื่ออาหารผ่านความร้อน และในร่างกายสะสมวิตามินโฟเลตเพียง 5-10 มิลลิกรัม หากไม่ได้รับอาหารที่มีวิตามินโฟเลตเพียงพอ จะเกิดภาวะโลหิตจางจากการขาดวิตามินโฟเลตในระยะเวลา 4-5 เดือน

l ร่างกายมีความต้องการวิตามินโฟเลตสูงขึ้น เช่น ในหญิงตั้งครรภ์และให้นมบุตร ผู้ป่วยที่มีภาวะโลหิตจางจากเม็ดเลือดแดงเรื้อรัง เช่น โลหิตจางธาลัสซีเมีย และผู้ป่วยที่เป็นโรคผิวหนังที่มีสะเก็ดหลุดลอกเรื้อรัง

l ผู้ป่วยไตวายเรื้อรังที่ได้รับการฟอกไตต่อเนื่อง

l วิตามินโฟเลตไม่สามารถดูดซึมได้ จากความผิดปกติของลำไส้เล็ก เช่น ได้รับการผ่าตัดลำไส้เล็กส่วนต้นซึ่งเป็นตำแหน่งที่ดูดซึมวิตามินโฟเลต หรือมีโรคลำไส้เล็กอักเสบเรื้อรัง

l ผู้ที่ทานอาหารน้อย มีภาวะทุโภชนาการ หรือมีโรคจิตเภททำให้ไม่ยอมรับประทานอาหารตามปกติ

l ผู้ที่อยู่ในสถานพยาบาล หรือสถานรับเลี้ยงคนชรา ที่ไม่ได้รับอาหารที่เสริมวิตามินโฟเลต

l ผู้ที่ติดสุราเรื้อรัง ทำให้รับประทานอาหารน้อย ร่วมกับแอลกอฮอล์มีฤทธิ์ต้านการทำงานของวิตามินโฟเลต

l ได้รับยาที่ออกฤทธิ์ต่อต้านการทำงานของวิตามินโฟเลต เช่นยาปฏิชีวนะบางตัว และยาเคมีบำบัด

l ได้รับการผ่าตัดกระเพาะอาหารเพื่อลดความอ้วน ซึ่งจะส่งผลให้ผู้ป่วยมีความเสี่ยงต่อการขาดวิตามินและแร่ธาตุหลายชนิด ได้แก่ วิตามินโฟเลต วิตามินบี 12 และธาตุเหล็กได้

อาการของการขาดวิตามินบี 12 มีดังนี้ อ่อนเพลีย เหนื่อยง่าย ซีดจากภาวะโลหิตจาง ใจสั่น หน้ามืดบ่อย ความจำและทักษะทางความคิดลดลงจากภาวะโลหิตจาง เจ็บลิ้น ทานอาหารรสจัดไม่ได้ มีแผลที่มุมปาก เบื่ออาหาร น้ำหนักลด ซึมเศร้า

การวินิจฉัยภาวะโลหิตจางจากการขาดวิตามินโฟเลต

เมื่อมีภาวะโลหิตจางที่เม็ดเลือดแดงมีขนาดใหญ่ผิดปกติ อาจพบเม็ดเลือดขาวและเกล็ดเลือดต่ำลงได้เล็กน้อย ลักษณะเม็ดเลือดขาวนิวโทรฟิลด์มีขนาดใหญ่ที่มีจำนวนหยักของนิวเคลียสมากขึ้นผิดปกติ โดยมักจะสงสัยในผู้ที่มีปัจจัยเสี่ยงข้างต้นต่อการขาดวิตามินโฟเลต แพทย์จะสืบค้นเพิ่มเติมโดยตรวจระดับวิตามินโฟเลตร่วมกับวิตามินบี 12 ในเลือดว่ามีระดับต่ำผิดปกติหรือไม่ จำเป็นต้องตรวจระดับวิตามินบี 12 ด้วยเสมอ เนื่องจากอาการและอาการแสดงทางคลินิก ไม่สามารถแยกภาวะขาดวิตามินทั้งสองชนิดนี้จากกันได้ และผู้ป่วยอาจมีการขาดวิตามินทั้งสองชนิดนี้ร่วมกันก็ได้ อย่างไรก็ดีการตรวจระดับวิตามินโฟเลตจะมีประโยชน์น้อยในผู้ที่ทานอาหารได้และมีการดูดซึมอาหารที่ปกติ หากตรวจไขกระดูกซึ่งเป็นที่ผลิตเม็ดเลือดแดง จะพบเม็ดเลือดแดงตัวอ่อนที่มีขนาดใหญ่และนิวเคลียสอ่อนผิดปกติได้

การรักษาภาวะโลหิตจางจากการขาดวิตามินโฟเลต

ให้วิตามินโฟเลตทดแทนในขนาด 5-10 มิลลิกรัมต่อวันไม่ควรเสริมวิตามินโฟเลตอย่างเดียวในผู้ที่ขาดหรือสงสัยว่าขาดวิตามินบี 12 ร่วมด้วย เนื่องจากการให้วิตามินโฟเลตอย่างเดียวในผู้ที่ขาดวิตามินบี 12 จะทำให้อาการทางระบบประสาทแย่ลงในผู้ที่ขาดวิตามินบี 12 ได้ ส่วนในผู้ที่ได้รับยาต้านการออกฤทธิ์ของวิตามินโฟเลต โดยเฉพาะยาเคมีบำบัดกลุ่ม methotrexate สามารถให้กรดโฟลินิคซึ่งเป็นวิตามินโฟเลตที่สามารถนำไปช่วยในการสังเคราะห์ DNA ได้เลย

ผศ.(พิเศษ)ดร.อภิสิทธิ์ ฉัตรทนานนท์

ประธานกรรมการ มูลนิธิคุณแม่คุณภาพ