คุณเชื่อหรือไม่ กว่าร้อยละเจ็ดสิบของมะเร็งเต้านมเป็นระยะเริ่มต้นและรักษาหายขาดได้ ซึ่งหากอยู่ในทีมแพทย์ผู้เชี่ยวชาญนอกจากจะรักษาตัวโรคแล้วยังรักษาภาพลักษณ์ของคนไข้ให้ใช้ชีวิตได้อย่างมีคุณภาพชีวิตที่ดี ทำงานได้อย่างมีประสิทธิภาพ
ผู้เขียนจึงขอเล่าเรื่องเป็น “การเดินทางของคนไข้” หรือ patient journey ตามความนิยมของคู่มือคนไข้ที่ผู้เขียนได้ศึกษาและรวบรวมมาเป็นหลักการง่ายๆ ให้ท่านได้อ่านค่ะ
แรกเริ่ม มะเร็งเต้านมถือได้ว่าเป็นมะเร็งของเพศหญิง แต่ “นิสัย” ของมะเร็งชนิดนี้ กล้าหาญชาญชัย อาการแสดงมักเกิดขึ้นตั้งแต่ระยะเริ่มต้น ยังไม่ลุกลาม น้อยนักที่จะแอบซ่อนแล้วแสดงอาการเป็นระยะแพร่กระจายตั้งแต่แรกวินิจฉัย คนไข้ส่วนมากจึงพบเจอตัวโรคโดยการคลำเจอ หรือบางท่านก็ตรวจคัดกรองตามที่มีข้อแนะนำตามแนวทางการคัดกรองโรคมะเร็ง ซึ่งในมะเร็งเต้านมนั้น การคัดกรองจะเริ่มต้นทำได้ตั้งแต่ตอนอายุ 35 ปี โดยการทำแมมโมแกรม (mammogram) เหตุผลที่เริ่มทำตอนอายุ 35 ปี เพราะเริ่มมีอุบัติการณ์การเกิดมะเร็งในวัยช่วง 35-40 ปีค่อนข้างสูง ซึ่งเป็นวัยกำลังมีหน้าที่การงาน มีรายได้มีครอบครัวให้ดูแล และหลายๆ คนก็เป็น “คุณแม่” ด้วยเช่นกัน ซึ่งหน้าที่ความรับผิดชอบยิ่งใหญ่มหาศาลมาก ส่วนการทำแมมโมแกรมเป็นการตรวจที่เอาตัวเข้าไปในเครื่องเอกซเรย์ที่เป็นแผ่นประกบเต้านมทำให้ความไวในการพบก้อนสูงและความแม่นยำในการตรวจพบก็มากกว่าร้อยละเก้าสิบเช่นกัน หากทว่าการตรวจทุกอย่างมีข้อจำกัด การตรวจแมมโมแกรมจะเป็นความทรมานของผู้หญิงเราเช่นกัน ผู้เขียนไม่ได้จะละลาบละล้วง แต่กำลังจะเล่าให้ผู้อ่านทราบว่า หากอายุน้อยช่วง 25-30 ปี มีประวัติครอบครัวที่เคยตรวจพบยีนมะเร็งเต้านมเหมือน ดาราฝรั่งที่ชื่อ แองเจลิน่า โจลี่ (BRCA gene) การคัดกรองก็จำเป็นต้องทำเร็วขึ้น ซึ่งช่วงวัยดังกล่าว เนื้อบริเวณเต้านมจะค่อนข้างแน่นทำให้ตรวจด้วยวิธีแมมโมแกรมยาก และค่อนข้างเจ็บขณะทำ จึงมีวิธีการตรวจคัดกรองอีกวิธีคือการทำเอ็มอาร์ไอเต้านมโดยเฉพาะ (MRI Breast) โดยการเข้าอุโมงค์และนอนนิ่งๆ หากไม่พบความผิดปกติ แนะนำให้ ตรวจอย่างน้อยปีละครั้งจนกว่าจะอายุ 70-75 ปี ส่วนเรื่องอาการแสดงมักมีการคลำได้ก้อนที่เต้านม หัวนมบุ๋ม ผิวหนังที่เต้านมดูมีความผิดปกติ หรืออาจลำได้ก้อนที่รักแร้ด้วย
ข้อสรุป ในวรรคแรก จึงเน้นใจความสำคัญ ว่า ควรเริ่มใส่ใจดูแลเต้านมตนเอง และคัดกรองตั้งแต่อายุ 35 ปี เพราะมะเร็งเกิดขึ้นกับใครก็ได้ แต่เมื่อเกิดแล้วก็ควรเข้าสู่กระบวนการรักษาโดยทันทีอย่ารอช้า
เมื่อเดินทางเข้าสู่ห้องตรวจ แพทย์จะตรวจร่างกายและซักประวัติหากยังไม่ได้ทำแมมโมแกรมมาก่อนแพทย์จะแนะนำให้ไปทำแมมโมแกรมเพื่อระบุตำแหน่ง และถ้าหน้าตาก้อนที่เต้านมมีความน่าจะเป็นมะเร็งสูงแพทย์ก็จะทำการ “เจาะ” ชิ้นเนื้อเต้านมไปตรวจ ที่ผู้เขียนใช้คำว่าเจาะเนื่องจาก ศัลยแพทย์หรือรังสีแพทย์จะทำการอัลตราซาวนด์เพื่อหาตำแหน่งก้อนเนื้ออย่างแม่นยำแล้วฉีดยาชาและใช้ใบมีดที่ดูคล้ายหลอดและขนาดเท่าๆ หลอดน้ำธรรมดากดลงที่ตำแหน่งของก้อนเนื้องอกเต้านม แล้วถอนมือออกมา เราจะได้ชิ้นเนื้อที่คุณภาพมาตรวจเพื่อการวินิจฉัยอย่างถูกต้อง
ผ่านไปเป็นเวลา 2-10 วัน แพทย์จะนัดคนไข้ให้มาฟังผลชิ้นเนื้อซึ่งหากเป็นข่าวร้าย แพทย์จะเริ่มถามความกังวล ความคาดหวังในการรักษา คนไข้หลายท่านรวมถึงแพทย์เจ้าของไข้มักพูดถึงการรักษาที่หายขาด การให้ยา และการผ่าตัดที่ปัจจุบันมีการผ่าตัดแบบสงวนเต้านมและฉายแสง หรือการผ่าตัดออกทั้งเต้าที่การฉายแสงเสริมจะขึ้นอยู่กับระยะและลักษณะชิ้นเนื้อมะเร็ง ซึ่งหากเดินทางมาถึงจุดที่อยู่ในห้องตรวจ ทุกความกังวลของคนไข้และความมุ่งหวังในการรักษาจะถูกนำมารวมกันผ่านที่ประชุมของแพทย์สหสาขา และจะมีแพทย์แจ้งแนวทางภาพรวมแล้วจูงมือเข้าสู้แต่ละกระบวนการรักษามะเร็งเต้านมเพราะมะเร็งเต้านมระยะเริ่มต้นก็มีระยะปลีกย่อยและมีชนิดของมะเร็งที่ต่างกันอีกหลายชนิด แต่จะขอแบ่งเป็นชนิดใหญ่ 4 ชนิด ด้วยกัน เพื่ออธิบายเกี่ยวกับการให้ยาที่ต่างกันในแง่ของชนิดและระยะเวลาในการให้มีคนไข้ท่านหนึ่งของผู้เขียนพูดติดตลกว่า มะเร็งเต้านมก็เหมือนสุนัข แต่ละพันธุ์มีนิสัยใจคอที่ต่างกันและจำเป็นต้องเลี้ยงด้วยวิธีที่ต่างกัน จะเลี้ยงพันธุ์บางแก้วให้เหมือนกับโกลเด้นฯ ก็คงไม่ถูกจริตสุนัขซ้ำร้ายอาจจะดื้อไม่เชื่อฟังเจ้าของ ท่านผู้อ่านที่เลี้ยงบางแก้วแล้วเจ้าขนฟูน่ารักก็อาจจะไม่เห็นด้วย ผู้เขียนขอดึงทุกท่านกลับมาที่ชนิดมะเร็งเต้านมอีกครั้ง
1.มะเร็งเต้านมที่มีตัวรับทางฮอร์โมน (Luminal subtype) แต่ไม่ติดตัวรับเฮอร์ทู (HER2 negative) ฉายาของชนิดนี้ที่ผู้เขียนตั้งให้คือ สาวน้อยขี้วอแว เพราะหลังการรักษาด้วยการผ่าตัด ถ้าก้อนใหญ่มากกว่าหนึ่งเซนติเมตร แม้ไม่มีการกระจายไปที่ต่อมน้ำเหลือง แพทย์อาจพูดคุยถึงการส่งตรวจพันธุกรรมมะเร็งจากชิ้นเนื้อเพื่อดูโอกาสในการกลับเป็นซ้ำ (recurrent score) เพื่อดูความจำเป็นในการให้ยาเคมีหากท่านไม่ต้องการยาเคมีบำบัดหรือคีโม (Chemotherapy) ว่ากันง่ายๆ คือเหมือนดูทวงทำนายว่ามะเร็งดุร้ายมีโอกาสในการกลับเป็นซ้ำมากขนาดไหน ถ้าดุมากเครื่องคำนวณคะแนนสูง เปรียบเทียบให้เห็นภาพ คนไข้ก็จำเป็นต้องให้เคมีบำบัดสามเดือนหรือ 4 รอบ แต่ถ้าก้อนใหญ่มากถึงขนาด 2 เซนติเมตร หรือมากกว่านั้น หรือมีการแพร่กระจายไปที่ต่อมน้ำเหลือง คนไข้จำเป็นต้องได้รับยาเคมีบำบัดเพื่อป้องกันการกลับเป็นซ้ำ หลังจากนั้นมะเร็งขี้วอแวยังไม่จบ ยังจำเป็นต้องให้ยาฮอร์โมนรับประทานต่อไปอีกถึง 5-10 ปี เพื่อให้โอกาสในการกลับมาน้อยลงไปกว่าร้อยละ 10 ยาแต่ละตัวยังมีรายละเอียดอีกว่าการหมดประจำเดือนก็มีผลต่อการเลือกยาของแพทย์
2.มะเร็งเต้านมที่มีตัวรับทางฮอร์โมน (Luminal subtype) และติดตัวรับเฮอร์ทู (HER2 positive) ฉายาของชนิดนี้ผู้เขียนตั้งให้ว่าสาวน้อยขี้วอแวและมีเงื่อนไข เนื่องจากการที่ตัวรับเฮอร์ทู สมัยก่อนเมื่อ 10 ปีที่แล้วยังคงเป็นตัวโรคที่ดุมากและพยากรณ์ไม่ดีมีโอกาสกลับเป็นซ้ำค่อนข้างสูง แต่ถ้าได้รับยาที่ถูกต้องจับกับตัวรับเฮอร์ทู เงื่อนไขของเฮอร์ทูที่ดุร้ายก็จะกลายเป็นสุนัขที่เชื่องและให้ยาต้านฮอร์โมนต่ออีก 5-10 ปีเหมือนชนิดที่ 1 กล่าวคือ ในกรณีที่ตัวโรคเป็นระยะเริ่มต้น และตัวก้อนใหญ่มากถึงขนาด 2 เซนติเมตร หรือมากกว่านั้น หรือมีการแพร่กระจายไปที่ต่อมน้ำเหลือง มีการรักษาด้วยยาเคมีบำบัดร่วมกับยามุ่งเป้าก่อนการผ่าตัด อาจจะทำให้เกิดปรากฏการณ์ที่ว่ามะเร็งหายไปก่อนที่จะผ่าตัดเสียอีก ซึ่งเรียกว่า pathological complete remission ซึ่งทางการแพทย์เราถือว่าเป็นปรากฏการณ์ที่ดีมากๆ ที่ทำให้ลดโอกาสในการกลับเป็นซ้ำและปลอดภัยจากมะเร็งมากขึ้น แข็งแรงนานขึ้น แต่เงื่อนไขเฮอร์ทูของมะเร็งเต้านมชนิดที่สองและสามนั้น การได้ยา ทั้งยาเคมีบำบัดและยามุ่งเป้าก่อนการผ่าตัดขึ้นกับการประชุมของทีมแพทย์สหสาขา แต่สิ่งที่บังคับจริงๆ ของเงื่อนไขการได้ยามุ่งเป้าต้านเฮอร์ทูคือ การให้ยาเป็นเวลา 1 ปี
3.มะเร็งเต้านมที่ติดตัวรับเฮอร์ทูโดยไม่มีตัวรับฮอร์โมน (HER2 positive) ฉายาของชนิดนี้ผู้เขียนตั้งให้ว่าสาวน้อยมีเงื่อนไข เพราะตัดความวอแวของตัวรับฮอร์โมนทิ้งไป ทิ้งไว้ให้ทั้งทีมพิจารณาเกี่ยวกับการให้ยามุ่งเป้าต้านเฮอร์ทูเท่านั้นว่าจะต้องให้ยาชนิดเดียวหรือสองชนิด ถ้าให้ยาต้านฮอร์โมนแล้วมีก้อนเหลือ ไม่เกิดการหายไปของก้อนมะเร็งหลังการผ่าตัดก็อาจมีการพิจารณาให้ยาที่ชื่อ TDM-1 ซึ่งเป็นยากลุ่ม ADCC ต่ออีก 1 ปี เพื่อทำให้เราห่างไกลจากการกลับเป็นซ้ำมากขึ้นไปอีกเท่าตัว หรือหากเป็นไปตามมาตรฐานการรักษาของประเทศไทยเราที่สามารถเบิกจ่ายได้จะเป็น trastuzumab เป็นระยะเวลา 1 ปี
4.มะเร็งเต้านมที่ไม่ติดตัวรับเฮอร์ทูและไม่มีตัวรับฮอร์โมน (Basal subtype) ฉายาที่ให้แก่มะเร็งเต้านมชนิดนี้คือเหมือนจะร้ายแต่ง่ายสุด ร้ายที่ว่าคือพยากรณ์โรค แพทย์มีความรู้มานานแล้วว่าเจ้าหล่อนมีนิสัยดุที่สุดมีเพียงเคมีบำบัดเท่านั้นที่จะกำราบได้ สมัยก่อนก็ว่าง่ายสุดเพราะไม่มียาอื่นมาให้ร่วมพิจารณาใช้ แต่ปัจจุบัน ถ้ามีการตรวจพันธุกรรมมะเร็งจากเลือดหรือชิ้นเนื้อแล้วพบการกลายพันธุ์ที่น่าจะนำไปสู่การเกิดมะเร็งเต้านม ที่เรียกว่า BRCA1 หรือ ก็สามารถให้ยามุ่งเป้าที่เป็นยารับประทานกลุ่มตัวยับยั้งพาร์พ (PARP inhibitor) เป็นการรักษาเสริม 1 ปี นอกเหนือจากการให้ยาเคมีบำบัด ก็ได้ทำให้กลุ่มคนไข้ปลอดภัยจากโรคได้มากขึ้นอีกมากกว่า 40%
เรื่องผลข้างเคียงของการรักษา ความสวยงาม ความปลอดภัยในการให้ยา ผ่าตัด ฉายรังสี ด้วยวิทยาการตอนนี้ มียาลดอาการคลื่นไส้อาเจียนที่จะลดผลข้างเคียงให้กินได้ไม่พะอืดพะอม มีอาหารเสริมทางการแพทย์ที่คนไข้สามารถรับประทานเพื่อเพิ่มโปรตีนและลดโอกาสเม็ดเลือดขาวต่ำทำให้ได้ยาตรงตามรอบ การผ่าตัดด้วยมีดที่ใช้ความเย็นทำให้แผลหายเร็วขึ้น ลดเวลาในการรักษาตัวในโรงพยาบาล การฉายรังสีเป็นการฉายสามมิติเล็งเฉพาะจุดแม่นยำที่ตอนนี้ผู้เขียนแทบไม่เห็นคนไข้มีอาการผิวหนังไหม้ภายหลังการฉายแสง ส่วนอีกทางเลือกไม่ให้ผมร่วงระหว่างการให้ยาเคมีบำบัดคือหมวกความเย็นที่ลดผมร่วงทำให้คนไข้มะเร็งมีการใช้ชีวิตที่แม้จะต้องปรับเปลี่ยนแต่ก็ไม่ต้องเปลี่ยนแปลงตัวเองไปทั้งหมด
ผู้อ่านที่อดทนอ่านมาถึงการตัดสินใจเลือกตัวยาที่สลับซับซ้อนตรงนี้ ข้อความฮุกสำคัญที่ผู้เขียนอยากเน้นย้ำ คือ ไม่ต้องกังวลหรือท้อใจไปในข้อมูลที่มหาศาล เพราะแพทย์ในทีมใช้เวลาในการเรียนรู้รวมกันในการักษามะเร็งเต้านมยังเกินสิบปี หากผู้อ่านท่านใดที่สงสัยคิดว่าประวัติครอบครัวมีความเสี่ยง หรือคิดว่าต้องการคำปรึกษาแนะนำ ให้รีบไปพบแพทย์เพื่อขอคำปรึกษาเพื่อการตรวจเพิ่มเติม แต่หากท่านได้รับการยืนยันวินิจฉัยว่าเป็นมะเร็งเต้านมแล้ว แน่นอนว่าด้วยวิทยาการปัจจุบันสามารถรักษาท่านได้ อย่างน้อยหากเป็นระยะเริ่มต้นก็รักษาหายขาดและป้องกันไม่ให้กลับมาเป็นซ้ำได้ ส่วนระยะแพร่กระจายก็รักษาได้เช่นกันและหากผู้เขียนมีโอกาสจะมานำเสนอให้ผู้อ่านได้ทำความเข้าใจในวิทยาการรักษาใหม่ของแพทย์แผนปัจจุบันที่มีทางเลือกหลากหลาย และเรียนเชิญให้โปรดติดตามตอนถัดไป
เรียบเรียงโดย แพทย์หญิงภานุช เอี่ยมประภาพร อายุรแพทย์มะเร็งวิทยา หน่วยมะเร็งวิทยา ภาควิชาอายุรศาสตร์ คณะแพทย์ศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
โปรดอ่านก่อนแสดงความคิดเห็น
1.กรุณาใช้ถ้อยคำที่ สุภาพ เหมาะสม ไม่ใช้ ถ้อยคำหยาบคาย ดูหมิ่น ส่อเสียด ให้ร้ายผู้อื่น สร้างความแตกแยกในสังคม งดการใช้ถ้อยคำที่ดูหมิ่นหรือยุยงให้เกลียดชังสถาบันชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย์
2.หากพบข้อความที่ไม่เหมาะสม สามารถแจ้งได้ที่อีเมล์ online@naewna.com โดยทีมงานและผู้จัดทำเว็บไซด์ www.naewna.com ขอสงวนสิทธิ์ในการลบความคิดเห็นที่พิจารณาแล้วว่าไม่เหมาะสม โดยไม่ต้องชี้แจงเหตุผลใดๆ ทุกกรณี
3.ขอบเขตความรับผิดชอบของทีมงานและผู้ดำเนินการจัดทำเว็บไซด์ อยู่ที่เนื้อหาข่าวสารที่นำเสนอเท่านั้น หากมีข้อความหรือความคิดเห็นใดที่ขัดต่อข้อ 1 ถือว่าเป็นกระทำนอกเหนือเจตนาของทีมงานและผู้ดำเนินการจัดทำเว็บไซด์ และไม่เป็นเหตุอันต้องรับผิดทางกฎหมายในทุกกรณี