อนาคต‘เยาวราช’…เสี่ยงสูญเสียอัตลักษณ์ ขยับอนุรักษ์ 3 ชุมชน

14 พฤศจิกายน 2562 สำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมวิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (สกสว.) ร่วมกับคณะนักวิจัยจากมหาวิทยาลัยศิลปากร เดินหน้าพัฒนาทุนทางศิลปวัฒนธรรมย่านเยาวราช โดยใช้งานวิจัยอย่างสร้างสรรค์และเหมาะสมกับชุมชน ต่อยอดจากพื้นที่คลองโอ่งอ่าง

รศ.ดร.ณัฐมา พงศ์ไพโรจน์ ผู้ช่วยผู้อำนวยการ สกสว. กล่าวว่า สกสว. ได้เล็งเห็นถึงความสำคัญของการใช้งานวิจัยพัฒนาสังคม จึงให้ทุนสนับสนุนการวิจัยโครงการ “การออกแบบประติมากรรมบนพื้นที่สาธารณะกับการมีส่วนร่วมของชุมชน” แก่ รศ.จักรพันธ์ วิลาสินีกุล อาจารย์ภาควิชาประติมากรรม คณะจิตรกรรม ประติมากรรมและภาพพิมพ์ ม.ศิลปากร เพื่อศึกษาเรื่องราวประวัติศาสตร์ความเป็นมา วิถีชีวิต และการค้าของชุมชน รวมถึงลักษณะทางศิลปกรรมของสถานที่สำคัญในอดีตและโบราณสถานที่ยังหลงเหลืออยู่ในย่านชุมชนริมคลองโอ่งอ่าง เพื่อค้นหาแนวทางการอนุรักษ์วัฒนธรรม โดยใช้งานศิลปะเป็นสื่อกลางในการบอกเล่าเรื่องราว

ขณะที่ รศ.จักรพันธ์ เปิดเผยว่า ปัจจุบันสภาพความเป็นเมืองทำให้เกิดความเปลี่ยนแปลงบริเวณเกาะรัตนโกสินทร์ โดยเฉพาะย่านเยาวราช นอกจากจะมีนักท่องเที่ยวชาวจีนเข้ามาเที่ยวจำนวนมากแล้ว ยังพบว่ามีผู้ค้าชาวจีนในย่านเยาวราชมีจำนวนเพิ่มขึ้นเช่นกัน ซึ่งการเข้ามานั้น เริ่มส่งผลกับวิถีชีวิตและวัฒนธรรมของคนพื้นถิ่น ทำให้ย่านเยาวราชเสี่ยงที่จะสูญเสียอัตลักษณ์วัฒนธรรม

ด้าน รศ.ดร.นันทนิตย์ วานิชาชีวะ รองอธิการบดี ม.ศิลปากร กล่าวว่า การพัฒนาย่านเยาวราชในอนาคตจำเป็นต้องศึกษาเพื่อวางแผนและปรับปรุงทิศทางให้เกิดความยั่งยืน โดยชุมชนที่มีศักยภาพและความต้องการในการพัฒนาเชิงพื้นที่ในระดับสูง ได้แก่ 1.ชุมชนเจริญไทย แหล่งผลิตกระดาษไหว้เจ้า 2.ชุมชนนานา แหล่งขายยาสมุนไพรจีนที่ปัจจุบันเป็นแหล่งรวมนักกิจกรรมทางศิลปวัฒนธรรม และ 3.ชุมชนเลื่อนฤทธิ์ ตัวอย่างสำคัญที่มีการเปลี่ยนแปลงทางกายภาพและถูกไล่รื้อถอน แต่รวมตัวกันเป็นชุมชนเข้มแข็งเพื่ออนุรักษ์อาคารประวัติศาสตร์

ทั้งนี้ คณะผู้วิจัยแบ่งการศึกษาพื้นที่เยาวราชเป็น 3 ด้านคือ 1.การจัดการแผนที่ทางวัฒนธรรม เป็นเครื่องมือค้นหาต้นทุนทางวัฒนธรรม เพื่อสร้างกระบวนการเรียนรู้ตัวตนของย่านร่วมกับชุมชนเจ้าของพื้นที่และภาคส่วนที่เกี่ยวข้อง และร่วมกันวิเคราะห์ปัญหา สร้างแนวปฏิบัติในการจัดการมรดกวัฒนธรรม 2.การสร้างพื้นที่ทางวัฒนธรรม ได้แก่ การสร้างกิจกรรม การทดลองและการสื่อสาร เป็นเวทีแห่งการพบปะ แลกเปลี่ยนความรู้และระดมสมองทุกภาคส่วนที่เกี่ยวข้องกับการจัดการศิลปะและวัฒนธรรมในชุมชน

3.การสร้างวิสาหกิจวัฒนธรรม ได้แก่ การริเริ่มงานและกิจกรรมทางศิลปะและวัฒนธรรมในรูปแบบและความหมายใหม่ เพื่อสร้างผลผลิตหรือกิจกรรมสร้างสรรค์ในงานหรือกิจกรรมที่พัฒนาจากฐานทุนทางศิลปะและวัฒนธรรมของชุมชน ที่ผ่านมามีการจัดกิจกรรม เช่น งานวันไหว้พระจันทร์ของชุมชนเจริญไชย รวมถึงการเสวนา “ไหว้เจ้า ไหว้พระจันทร์ วิถีชุมชนจีนเจริญกรุงเยาวราช” นำชมซุ้มไหว้พระจันทร์ นิทรรศการผลงานวิจัยและสร้างสรรค์

นอกจากนี้ยังมีแผนจะนำโครงการ “การออกแบบประติมากรรมบนพื้นที่สาธารณะกับการมีส่วนร่วมของชุมชน” ที่ดำเนินการไปแล้วคือการออกแบบฝาท่อระบายน้ำบริเวณทางเดินริมคลองโอ่งอ่าง ในลักษณะงานศิลปะที่บอกเล่าเรื่องราววิถีชีวิตของชุมชน โดยให้ชุมชนส่วนสะท้อนอัตลักษณ์สำคัญในพื้นที่ของตน มาต่อยอดกับย่านเยาวราช รวมถึงอาจพัฒนาระบบคิวอาร์โค้ด (QR Code) บนฝาท่อ เพื่อให้นักท่องเที่ยวทราบถึงที่มาของศิลปะบนฝาท่อแต่ละฝา เมื่อสแกนคิวอาร์โค้ดก็จะมีข้อความภาษาไทย อังกฤษและจีน บอกเล่าเรื่องราวของชุมชนให้ทราบ