ส่องชีวิต‘ศรีบริพัตร’…‘ซาไก’หนึ่งเดียวสงขลา ดึงสู่‘ผู้พิทักษ์’ ก่อนถูกกลืนสู่‘เงาะป่ามีปืน’

19 มิถุนายน 2563 เจ้าหน้าที่เขตรักษาพันธ์สัตว์ป่าโตนงาช้าง นำโดยนายพงศ์พยัคฆ์ ศรียา ผู้อำนวยสำนักบริหารพื้นที่อนุรักษ์ที่ 6 และนายชาย สุวรรณชาติ หัวหน้าเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าโตนงาช้างจังหวัดสงขลาและสตูล เดินทางเข้าไปตรวจเยี่ยมเงาะป่าซาไก หรือชนผ่ามานิ “ศรีบริพัตร” ซึ่งสร้างทับหรือที่อยู่อาศัยอยู่ในป่าใกล้กับน้ำตกบริพัตร อ.รัตภูมิ จ.สงขลา มาหลายสิบปี และตั้งอยู่ในพื้นที่รับผิดชอบของหน่วยพิทักษ์ป่าเขาพระ เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าโตนงาช้าง บริเวณป่าสงวนแห่งชาติ ป่าแม่พรุ ป่าเทือกเขาไฟไหม้ และป่าคลองกั่ว เขตรอยต่อ จ.สงขลากับสตูล

ทั้งนี้ เป็นเงาะป่าซาไกแห่งเดียวของ จ.สงขลา และยังคงมีวิถีชีวิตแบบเงาะป่าดั้งเดิมด้วยการเก็บของป่า เผือกมัน และการล่าสัตว์เล็ก ด้วยบอเลาหรือกระบอกตุกใส่ลูกดอกอาบยาพิษ ที่สกัดจากตันไม้มาเป็นอาหาร  สร้าง “ทับ” เป็นที่อยู่อาศัย มีทั้งที่เป็นแบบดั้งเดิมที่นำใบไม้มาทำเป็นเพิง และนอนบนฟากไม้ไผ่ และที่สร้างเป็นกระท่อม มีความเชื่อเรื่องผีดูแลป่า

ปัจจุบันตั้งทับอยู่ร่วมกัน2 ครอบครัว จำนวน18 คน ทั้งซาไกสูงอายุ ซาไกวัยหนุ่มสาว และเด็กซาไก และใช้นามสกุล “ศรีบริพัตร” ซึ่งเป็นนามสกุลพระราชทานจากสมเด็จย่า ซึ่งตั้งตามถิ่นที่อยู่อาศัยใกล้กับน้ำตกบริพัตร

ทางเขตรักษาพันธ์สัตว์ป่าโตนงาช้างต้องการที่จะคงความเป็นชนเผ่าเงาป่าซาไกหรือมานิสกุล “ศรีบริพัตร” กลุ่มนี้ให้มีวิถีชีวิตแบบดั้งเดิมมากที่สุดไม่ให้ถูกกลืนไปกับสังคมเมือง ควบคู่ไปกับการอนุรักษ์ผืนป่าต้นน้ำ สัตว์ป่า และทรัพยากรธรรมชาติ โดยการดึงเข้ามามีส่วนร่วมในอนุรักษ์ผืนป่า ปลูกเสริมป่า และเป็นแนวร่วมผู้ช่วยเหลือเจ้าหน้าที่ของรัฐ ในการลาดตระเวน สอดส่องดูแลผู้กระทำผิดเกี่ยวกับป่าไม้การล่าสัตว์เพื่อธุรกิจ ในช่วงที่ออกไปหาอาหารทุกวัน เป็นการแบ่งเบาภาระให้เจ้าหน้าที่ของรัฐและทำให้การปฏิบัติงานของเจ้าหน้ารัฐถูกต้อง ชัดเจนแม่นยำยิ่งขึ้น ในกรณีที่พบเห็นการบุกรุกทำลายป่า หรือการล่าสัตว์ป่า ที่สำคัญคือต้องการให้ชนผ่ามานิเป็นแบบอย่างในการอนุรักษ์ป่าต้นน้ำ ในโครงการสวนป่าพระนามาภิไธยภาคใต้

ทางเจ้าหน้าที่เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าโตนงาช้าง ได้มอบต้นจำปูหริ่ง ซึ่งเป็นผลไม้ป่าเดือนละ 100 กล้า หรือปีละประมาณ 1,000 กล้า ให้ชนเผ่ามานิ นำไปปลูกในป่าทุกครั้งที่ออกหาอาหารในป่า และแจ้งข่าวสารให้เจ้าหน้าที่เมื่อพบเห็นการบุกรุกทำลายบ่า ล่าสัตว์ป่า หรือพบเห็นสัตว์ป่าสำคัญ  ซึ่งจะช่วยคืนระบบนิเวศน์ให้แก่ธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม และทำให้ชนผ่ามานิ สามารถดำรงชีวิตอยู่คู่กับป่าอย่างมีความสุข

นายพงศ์พยัคฆ์ ศรียา ผู้อำนวยสำนักบริหารพื้นที่อนุรักษ์ ที่ 6 กล่าวว่า เงาะป่าซาไก ชนเผ่ามานิกลุ่มนี้รักธรรมชาติและช่วยดูแลผืนป่าอย่างดีเยี่ยม เป็นเหมือนกับเจ้าหน้าที่ป่าไม้โดยที่กรมอุทยานหรือรัฐบาลไม่ต้องจ้าง และพูดได้ว่าเป็นเงาะป่าซาไกกลุ่มเดียวในประเทศไทยที่ยังใช้ชีวิตแบบดั้งเดิมและเข้ามามีส่วนร่วมในการอนุรักษ์ป่าร่วมกับภาครัฐ

ด้านนายชาย สุวรรณชาติ หัวหน้าเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าโตนงาช้างจังหวัดสงขลาและสตูล กล่าวถึงการดูแลเงาะป่า “ศรีบริพัตร” ว่า เป็นชนเผ่าที่สำคัญที่สุดที่อาศัยอยู่ในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าโตนงาช้าง และยังเป็นหนึ่งในคำขวัญเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าโตนงาช้างที่ว่า “โตนงาช้าง ใกล้ผาดำ ทับซาไก” และผืนป่าในเขตรักษาพันธ์สัตว์ป่าโตนงาช้างก็ยังเป็นป่าในโครงการสวนป่าฯ ซึ่งเป็นบ้านเล็กในป่าใหญ่ ที่เจ้าหน้าที่จะต้องดูแลทั้งป่าและเงาะป่าซาไกไปพร้อมๆกัน ซึ่งบทบาทของเงาะป่าซาไกเหล่านี้ก็เป็นเหมือนกับหน่วยพิทักษ์ป่าหน่วยหนึ่งที่คอยทำหน้าที่ปกป้องผืนป่าไม่ให้มีใครมาบุกรุกทำลายหรือล่าสัตว์ป่า และคอยรายงานความเคลื่อนไหวในป่าให้เจ้าหน้าที่ทราบทันที

อย่างไรก็ตาม ขณะนี้เริ่มมีคนบางกลุ่มพยายามที่จะนำเงาะป่าซาไกกลุ่มนี้ช่วยล่าสัตว์ป่าโดยให้อาวุธปืนมาใช้ ซึ่งเจ้าหน้าที่จำเป็นที่ต้องเร่งเข้าไปสร้างเกราะป้องกันเงาะป่า และดึงให้มาอยู่กับภาครัฐไม่ตกเป็นเครื่องมือของใคร และการเข้าไปดูวิถีชีวิตของเงาะป่าศรีบริพัตร จะต้องติดต่อผ่านเจ้าหน้าที่เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าโตนงาช้างเท่านั้นเพื่อไม่ให้กระทบกับการใช้ชีวิตของเงาะป่า

ด้านนายอนันต์ จันทร์คง อายุ 63 ปี หรือพี่ม่อน ซึ่งแต่งงานอยู่กินกับสาวชาวเงาะป่าศรีบริพัตรมาเกือบ 30 ปี และมีลูกด้วยกัน 3 คน บอกว่า เงาะป่ากลุ่มนี้มาอาศัยอยู่ที่นี่หลายสิบปีแล้วและยังคงใช้ชีวิตแบบดั้งเดิมคนสูงอายุก็จะออกไปขุดเผือกขุกมันมากิน ส่วนคนหนุ่มสาวก็จะออกไปล่าสัตว์ป่า และทุกคนรักที่จะใช้ชีวิตอยู่ในป่า ทุกคนพร้อมที่จะเข้ามาเป็นส่วนหนึ่งในการอนุรักษ์ป่าบริเวณนี้ไม่ให้ถูกทำลาย

ด้านนายยอด บริพัตร ซาไกวัยหนุ่มบอกแบบสั้นๆว่า จะร่วมปกป้องป่าและวิถีแห่งซาไกให้เหมือนเดิมมากที่สุดเพราะป่าคือชีวิตและลมหายใจของชาวซาไก “ศรีบริพัตร”

สำหรับหน่วยพิทักษ์ป่าเขาพระ เขตรักษาพันธุ์สัตว์ปาโตนงาช้าง รับผิดชอบพื้นที่ปาประมาณ37,508 ไร่ซึ่งเป็นตันกำเนิดของ "น้ำตกบริพัตร" มีชั้นน้ำตกที่สวยทั้งหมด 7 ชั้น หล่อเลี้ยงชีวิตประชากรในพื้นที่ ต.เขาพระ อ.รัตภูมิ จ.สงขลา ไหลลงสู่คลองลำแชง ไปยังทะเลสาบสงขลา

ทางเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าโตนงช้าง จึงมีนโยบายในการรักษาความสมบูรณ์ของผืนป่าแบบบูรณาการหยุดการทำลายป่า ปลูกเสริมป้า หยุดการล่าสัตว์ป่า การใช้ทรัพยากรจากป่าอย่างรู้คุณค่า ลดปัญหาความขัดแย้ง เพิ่มขนาดพื้นที่ป่า ไม่ส่งผลกระทบต่อชุมชนในพื้นที่ โดยผ่านทางชนเผ่ามานิหรือซาไก ซึ่งชนเผ่าเหล่านี้ต้องอาศัยป่าเป็นแหล่งอาหาร ที่อยู่อาศัย ยารักษาโรค และเครื่องนุ่งห่ม ที่มีความสำคัญต่อชีวิตในรูปแบบของเครือข่าย ผ่านกระบวนการพึ่งพาอย่างยั่งยืน คืนระบบนิเวศน์ให้แก่ธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ทำให้ชนผ่ามานิซาไก สามารถดำรงชีวิตอยู่ได้อย่างมีความสุขในป่าที่เป็นบ้านของพวกเขาเอง