ตามปฏิทินจีนวันขึ้น 1 ค่ำ เดือน 9 ของทุกปี เราจะเห็นธงสีเหลืองๆ มีตัวอักษรจีนประดับทั่วเกาะภูเก็ตอันเป็นสัญลักษณ์ว่าประเพณีถือศีลกินผักได้เริ่มต้นขึ้นแล้ว โดยในปีนี้ตรงกับวันที่13-21 ตุลาคม 2558

ประเพณีถือศีลกินเจ ชาวบ้านเรียก “เจี๊ยะฉ่าย” ถือเป็นประเพณีที่มีมายาวนานของจังหวัดพังงา ปัจจุบันมิใช่เฉพาะชาวไทยเท่านั้น แต่เป็นที่รู้จัก
ของคนทั้งโลก และในช่วงประเพณีถือศีลกินเจ เราจะสังเกตเห็นธงประจำเทศกาลโดยมีพื้นธงเป็นสีเหลืองซึ่งเป็นสีที่อนุญาตให้ใช้กับคนสองกลุ่มเท่านั้น คือ กลุ่มกษัตริย์ ราชวงศ์ และกลุ่มอาจารย์ปราบผี ดังจะเห็นจากยันต์สีเหลืองตามภาพยนตร์จีน ดังนั้นสีเหลืองจึงเป็นสีของพุทธศาสนา หรือผู้ทรงศีล บนธงจะเขียนตัวอักษรสีแดง อ่านว่า “ไจ” หรือ “เจ” มีความหมายว่า “ของไม่มีคาว” เหตุที่ใช้สีแดง เพราะชาวจีนเชื่อว่า เป็นสีมงคล สร้างความเจริญให้แก่ชีวิต

ธงเจนอกจากจะเป็นสัญลักษณ์ของอาหารเจแล้ว ยังเป็นการเตือนให้พุทธศาสนิกชนที่ปฏิบัติตนถือศีลกินเจได้ตระหนักถึงการไม่เบียดเบียนชีวิตสัตว์
และการตั้งอยู่ในศีลตลอดช่วงกินเจจุดประสงค์หลักของการกินเจ แบ่งออกได้เป็น 3 ประเภทคือ กินเพื่อสุขภาพ เพราะอาหารเจเป็นอาหารชีวจิต เมื่อกินติดต่อกันจะทำให้ร่างกายสมดุล สามารถขับพิษของเสียต่างๆ ออกจากร่างกายได้ และปรับระบบต่างๆ ในร่างกายให้มีเสถียรภาพ กินด้วยจิตเมตตา เนื่องจากทุกๆ วัน อาหารที่เรากินประกอบด้วยเลือดเนื้อของสรรพสัตว์ ผู้ที่มีจิตใจดีงามจึงไม่สามารถกินเนื้อของสัตว์เหล่านั้นได้ กินเพื่อเว้นกรรม เพราะการฆ่าเอาเลือดเนื้อผู้อื่นมาเป็นของเราเป็นการสร้างกรรม แม้จะไม่ได้ลงมือฆ่าเองก็ตาม เพราะการซื้อผู้อื่นเท่ากับการจ้างฆ่า ถ้าไม่มีคนกินก็ไม่มีคนฆ่ามาขาย ผู้ที่เข้าใจเรื่องกฎแห่งกรรมจึงหยุดกิน หันมารับประทานอาหารเจแทน โดยไม่เห็นแก่ความอร่อยในช่วงเวลาสั้นๆ เพียงแค่ให้อาหารผ่านลิ้นเท่านั้น

สำหรับตำนานการกินเจมีหลากหลายตำนาน อาทิ เทศกาลกินเจเริ่มขึ้นเมื่อ 400 กว่าปีที่แล้ว โดยชาวจีนกินเจเป็นการบำเพ็ญกุศลเพื่อรำลึกถึงวีรชน 9 คน ซึ่งเรียกว่า “หงี่หั่วท้วง” ซึ่งได้ต่อสู้กับชาวแมนจูผู้รุกรานอย่างกล้าหาญ ถึงแม้จะแพ้และต้องตายก็ตาม ดังนั้นเมื่อถึงวันขึ้น 1 ค่ำเดือน 9 ชาวจีนที่ยังคงอยู่ภายใต้การปกครองของชาวแมนจู จึงพากันนุ่งขาวห่มขาว ถือศีลกินเจ เพื่อรำลึกถึงเหล่านักสู้ “หงี่หั่วท้วง” ที่ได้ต่อสู้พลีชีพในครั้งนั้น เพราะเชื่อว่าการปฏิบัติเช่นนี้จะช่วยชำระจิตวิญญาณเกิดความเข้มแข็งทางร่างกายและจิตใจ

ประเพณีถือศีลกินเจจังหวัดพังงา จัดขึ้น 9 วัน 9 คืน ในแต่ละวันมีพิธีต่างๆ โดยวันแรก แต่ละศาลเจ้าก็จะดูฤกษ์ยามว่า จะเชิญเจ้ามาเวลาไหน แต่ไม่เกินเที่ยงวัน โดยใช้ “ปวย” 2 อันเสี่ยงทายโดยการโยน 2 ครั้ง หาก 1 อันหงาย 1 อันคว่ำ แสดงว่า เจ้าทั้ง 9 ได้เสด็จลงมาแล้ว การกินเจจะเริ่มขึ้น แต่คนส่วนใหญ่มักทานกันล่วงหน้าหนึ่งวันเพื่อเป็นการล้างท้อง

ในวันที่ 12 ต.ค.2558 จะมีพิธียกเสา “โกเต้ง” ขึ้นที่หน้าศาลเจ้า หรืออ๊าม เพื่อใช้เป็นที่แขวนตะเกียงทั้ง 9 ดวง และอัญเชิญดวงวิญญาณของยกอ๋องฮ่องเต้ หรือพระอิศวร และกิวอ๋องไตเต หรือราชาผู้เป็นใหญ่ทั้งเก้ามาประทับ ถือเป็นสัญลักษณ์ว่าประเพณีถือศีลกินผักของจังหวัดภูเก็ตได้เริ่มต้นขึ้นแล้ว หลังผ่านไป 3 วัน จะถือว่าตัวเองมีความสะอาดแล้ว หรือเรียกว่า “เช้ง” ในตอนค่ำมีพิธีการเชิญเจ้าเข้าทรงอีก 2 องค์ คือ “ลำเต้า” เจ้าผู้สำรวจคนเกิด และ “ปักเต้า” เจ้าผู้สำรวจคนตาย และทำพิธี “ปั้งกุ้น” หรือพิธีปล่อยพระ หรือการจัดทหารของเจ้าไปรักษาศาลเจ้าทั้ง 5 ทิศ เพื่อป้องกันสิ่งชั่วร้าย และภูตผีมาทำลายพิธี ความสนุกสนานเริ่มขึ้นตรงนี้ เมื่อการเชิญทหารเต็มไปด้วยร่างทรงของตัวละคร อาทิ เห้งเจีย บู๊สง เป็นต้น วันที่สี่ เป็นวันที่คนส่วนใหญ่จะมาไหว้เจ้า วันนี้ศาลเจ้าต่างๆ จะเนืองแน่นไปด้วยผู้คน และในวันที่เจ็ด จะเริ่มพิธีบูชาดาว เพื่อขอความเป็นสิริมงคล รักษาโรคภัยไข้เจ็บ เป็นอีกวันหนึ่งที่มีการไหว้เจ้า แต่วันนี้สำคัญกว่าวันที่สี่ เรียกว่า“ไหว้เจ้าใหญ่” ในวันนี้จะมีการซื้อเต่า,ปลาไหล, นก ฯลฯ มาไหว้ด้วย

ประเพณีถือศีลกินเจ จะมีพิธีศักดิ์สิทธิ์อีกอย่างหนึ่ง คือ พิธี “โก๊ยโห้ย” หรือพิธีลุยไฟสะเดาะเคราะห์ ม้าทรง หรือเจ้าจะเดินผ่านกองไฟ ที่มีถ่านร้อนแดงเป็น และตามด้วยผู้ที่ถือศีลกินเจที่มีความมั่นใจว่าตัวเองสะอาดแล้ว ก็สามารถร่วมลุยไฟได้ด้วยเช่นกัน ในตอนกลางคืนจะมีพิธีปีนบันไดมีดสูงประมาณ 12 เมตร และจบลงที่ยามดึกของคืนวันที่ 9 จะมีการแห่พระไปส่งทะเลบริเวณสะพานหิน และนำเสาโกเต้งลงดับโคมไฟทั้ง 9 เป็นเสร็จพิธีกินเจที่ภูเก็ต วันที่สิบ เป็นวันส่งเจ้ากลับ

สำหรับข้อห้ามในประเพณีถือศีลกินเจ 1.งดเว้นเนื้อสัตว์ และห้ามทำอันตรายต่อสัตว์ 2.งดนม เนย และน้ำมันที่มาจากสัตว์ 3.งดอาหารรสจัด ทั้งอาหารเผ็ด หวานจัด เปรี้ยวจัด เค็มจัด 4.งดผักหรือเครื่องเทศที่มีกลิ่นแรง เช่น กระเทียมหัวหอม ต้นหอม หลักเกียว (กระเทียมโทนจีน)กุยช่าย รวมทั้งใบยาสูบ และของมึนเมาต่างๆ เพราะผักดังกล่าวนี้ เป็นผักที่มีรสหนัก กลิ่นเหม็นคาวรุนแรง นอกจากนี้ยังมีพิษคอยทำลายพลังธาตุทั้ง 5 ในร่างกายเป็นเหตุให้อวัยวะหลักสำคัญภายในทำงานไม่ปกติ 5.ไม่ใช้จานชามปะปนกัน และต้องกินอาหารที่คนกินเจด้วยกันเป็นผู้ปรุงขึ้นมา (สำหรับคนที่เคร่ง) 6.งดดื่มสุราและของมึนเมาทุกชนิด 7.ห้ามดับตะเกียงในสถานที่กินเจทั้ง 9 ดวง เพราะเป็นสัญลักษณ์ของเก๊าฮ้วงฮุดโจ้ว ซึ่งต้องจุดไว้ตลอดทั้งวันทั้งคืนจนกว่าจะจบพิธีกินเจ และหากตะเกียงดับก็จะถือว่าไม่เป็นสิริมงคล รวมทั้งการกินเจก็จะไม่สมบูรณ์ด้วย นอกจากนั้นผักที่กินไม่ได้จะมีอยู่ด้วยกัน 6 ชนิด ได้แก่ กระเทียม หัวหอมต้นหอม หลักเกียว (กระเทียมโทนจีน) กุยช่าย และใบยาสูบ

ส่วนศาลเจ้าแม่ม่าจ้อโป๋ ถือเป็นศาลเจ้าที่เก่าแก่อยู่คู่กับชาวพังงามานับร้อยปี มีสัญลักษณ์ประจำศาลเจ้าคือ กระถางธูปพระราชทานมีพระปรมาภิไธย ย่อ จปร. ปรากฏอยู่ กระถางธูปในนี้ได้รับพระราชทานจาก พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าฯ ล้นเกล้ารัชกาลที่ 5 ยังความปลาบปลื้มใจ และความสำนึกในพระมหากรุณาธิคุณของชาวพังงา อย่างหาที่เปรียบมิได้ ศาลเจ้าแม่ม่าจ้อโป๋ จึงได้ชื่อว่าเป็นต้นตำรับของพิธีกินเจ ของคนพังงาในปัจจุบันมาอย่างยาวนานนับร้อยปี และยังมีเสาโกเต้งที่ยาวที่สุดในประเทศไทยอีกด้วย

พรชัย แซ่เอี๋ยว