กมลภัทร ศิริพงษ์

ส้มจี๊ด (Calamondin) เป็นส้มขนาดเล็ก รสเปรี้ยวจัดโดยทั่วไปคนส่วนใหญ่จะรู้จักส้มจี๊ดในลักษณะของไม้ประดับกระถาง แต่สำหรับพื้นที่ภาคตะวันออกโดยเฉพาะจังหวัดจันทบุรี ระยอง และตราด มีการปลูกมานานเพื่อการบริโภคในครัวเรือน ใช้ปรุงรสแทนมะนาว เช่น ทำน้ำพริกกะปิ น้ำพริกเกลือ น้ำส้มจี๊ดคั้นสด ซึ่งในท้องถิ่นจะเรียกส้มจี๊ดว่า “ส้มมะปี๊ด”

นางสาวกมลภัทร ศิริพงษ์ นักวิชาการเกษตรชำนาญการศูนย์วิจัยและพัฒนาการเกษตรจันทบุรี สำนักวิจัยและพัฒนาการเกษตร เขตที่ 6 กล่าวว่า ส้มจี๊ด ในประเทศไทยยังไม่ค่อยเป็นที่รู้จักทำให้มีการนำไปใช้ประโยชน์ในวงแคบ ต่างจากประเทศเพื่อนบ้านในอาเซียน อย่าง ฟิลิปปินส์ มาเลเซีย สิงคโปร์และอินโดนีเซีย ที่มีการใช้ส้มจี๊ดแทนมะนาวกันอย่างแพร่หลาย ในรูปของน้ำส้มจี๊ดคั้นสด น้ำส้มจี๊ดบรรจุกล่องหรือขวด แยมส้มจี๊ด เป็นเครื่องปรุงรสในอาหารหลายชนิด เป็นยาบรรเทาอาการไอขับเสมหะ และบำรุงผิวพรรณ เป็นต้น

ฉะนั้นการปลูกส้มจี๊ดในประเทศเหล่านี้จึงมีลักษณะเป็นเชิงพาณิชย์แทนการปลูกมะนาวที่มีปัญหาโรคและแมลงศัตรูพืชมากกว่า สำหรับในประเทศไทยจะมีการปลูกอยู่ตามบ้านเรือนของชาวบ้านโดยเฉพาะพื้นที่ทางภาคตะวันออก ปลูกเพื่อการบริโภคเองในครัวเรือน เหลือจึงจำหน่ายในท้องถิ่นเท่านั้นเองทั้งที่ส้มจี๊ดเป็นพืชที่มีศักยภาพตัวหนึ่งของพื้นที่ภาคตะวันออก เนื่องจากสามารถนำมาใช้แทนมะนาวได้ และยังแปรรูปเป็นอาหารได้หลากหลายชนิด สามารถปลูกแซมพืชอื่น เพื่อสร้างรายได้เสริมให้กับเกษตรกรได้อีกด้วย

วิธีการปลูกดูแลรักษาส้มจี๊ดนั้นจะคล้ายคลึงกับมะนาว แต่มีโรคและแมลงรบกวนน้อยกว่ามาก ทั้งยังทยอยออกดอกติดผลจำนวนมากตลอดทั้งปี แต่จะออกดอกมาก 2 ช่วง คือ ประมาณเดือน ม.ค.-ก.พ. และก.ค.-ส.ค.ใช้ระยะเวลาตั้งแต่ออกดอกจนผลสุกแก่ประมาณ 5 เดือน ควรปลูกในพื้นที่ที่ได้รับแสงแดดตลอดทั้งวัน ทนแล้งได้ปานกลาง หากฝนทิ้งช่วงต้องมีการให้น้ำ เจริญเติบโตดีในดินร่วนมีอินทรียวัตถุสูงและมีการระบายน้ำดีระยะปลูกที่ใช้อาจเป็นระยะ 2.5x2.5 หรือ 3x3 เมตร หรือตามความเหมาะสมของพื้นที่ โดยเน้นให้ทรงพุ่มได้รับแสงแดดอย่างทั่วถึง หากต้องการปลูกในระยะชิดมากกว่านั้น เพื่อให้ได้ปริมาณต้นและผลจำนวนมาก ควรมีการตัดแต่งทรงพุ่มอย่างสม่ำเสมอ เนื่องจากส้มจี๊ดมีการเจริญเติบโตค่อนข้างเร็ว ทำให้ทรงพุ่มชิดกันเร็วเช่นกัน อาจไม่สะดวกต่อการจัดการดูแลรักษาได้

การตัดแต่งกิ่งหลังเก็บเกี่ยวและปลิดดอกและผลในฤดูกาลที่ผ่านมาออกก่อนทุกครั้งขณะเตรียมต้นให้ออกดอกชุดใหม่ เป็นสิ่งสำคัญที่ทำให้ส้มจี๊ดออกดอกสม่ำเสมอพร้อมกันทั่วทั้งต้นและได้ผลผลิตในรุ่นเดียวกัน เพราะส้มจี๊ดเป็นพืชที่ออกดอกจากยอดใหม่ที่ได้หลังจากการตัดแต่งกิ่ง หากมีการเตรียมต้นสมบูรณ์พร้อมออกดอกโดยการใส่ปุ๋ยเคมีสูตร 15-15-15 อัตรา 1/3 ของเส้นผ่าศูนย์กลางทรงพุ่ม ร่วมกับปุ๋ยคอก หรืองดน้ำเพื่อชักนำให้ดอกออก ก็จะทำให้สามารถกำหนดช่วงการผลิตและให้ส้มจี๊ดเจริญเติบโตออกดอกติดผลในปริมาณมากและมีคุณภาพได้ โดยเฉพาะช่วงเดือนธันวาคม-มกราคม และช่วงมีนาคม-เมษายน ซึ่งเป็นช่วงที่มะนาวมีราคาแพง ส้มจี๊ดจะเป็นที่ต้องการของตลาดมากขึ้นตามไปด้วย โดยอาจมีราคาถึงกิโลกรัมละ 50-60 บาท

อย่างไรก็ตาม ด้วยส้มจี๊ดเป็นพืชที่ให้ผลผลิตตลอดทั้งปี แต่จะได้รับความนิยมนำไปใช้ทดแทนมะนาวแค่เพียงเฉพาะหน้าแล้งที่มะนาวมีราคาแพงเท่านั้น ส่งผลให้ช่วงฤดูฝนหรือช่วงอื่นของปีส้มจี๊ดจะไม่ได้นำไปใช้ประโยชน์ จึงสูญเสียผลผลิตไปโดยไม่เกิดมูลค่าใดๆ เนื่องจากยังขาดการส่งเสริมให้มีการใช้ประโยชน์ส้มจี๊ดในเชิงพาณิชย์ ทั้งด้านการแปรรูปและพัฒนาเป็นผลิตภัณฑ์ต่างๆ นอกเหนือจากการบริโภคโดยตรง ส้มจี๊ดจึงมีมูลค่าในระยะสั้นเท่านั้น

ดังนั้น ศูนย์วิจัยและพัฒนาการเกษตรจันทบุรี จึงได้ศึกษาวิจัยเทคโนโลยีด้านการแปรรูปและนำส้มจี๊ดไปพัฒนาเป็นผลิตภัณฑ์ต่างๆ เพื่อเพิ่มมูลค่าการผลิตในท้องถิ่น สร้างองค์ความรู้ในการนำไปพัฒนาต่อยอดและสนับสนุนเป็นพืชทางเลือกให้เกษตรกรสร้างรายได้ต่อไปในอนาคต

คุณกมลภัทร กล่าวเสริมว่า ศูนย์วิจัยและพัฒนาการเกษตรจันทบุรีร่วมมือกับกองวิจัยและพัฒนาวิทยาการหลังการเก็บเกี่ยวและแปรรูปผลผลิตเกษตร กรมวิชาการเกษตร และสาขาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีการอาหาร คณะเทคโนโลยีอุตสาหกรรมการเกษตร มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลตะวันออกวิทยาเขตจันทบุรี ในการศึกษาวิจัยเรื่องการแปรรูปและการใช้ประโยชน์จากส้มจี๊ด จนพบว่าส้มจี๊ดสามารถนำมาแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์อาหารได้ถึง 7 รูปแบบ ได้แก่ น้ำส้มจี๊ดพร้อมดื่ม แยมส้มจี๊ด มาร์มาเลดส้มจี๊ด เยลลี่ส้มจี๊ด ส้มจี๊ดแช่อิ่มอบแห้ง ไอศกรีมเชอร์เบทส้มจี๊ด และเค้กส้มจี๊ด นอกจากนี้ ยังพบว่าเปลือกส้มจี๊ดมีสารสกัดต่างๆ ที่นำมาใช้ประโยชน์ได้หลายรูปแบบ เช่น สกัดน้ำมันหอมระเหยจากเปลือกส้มจี๊ด หรือนำไปใช้ร่วมกับน้ำมันหอมระเหยชนิดอื่นๆ เพื่อพัฒนาเป็นโลชั่นป้องกันยุง เป็นต้น

จากสรรพคุณของส้มจี๊ดที่สามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้หลากหลาย ทั้งผลสด แปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์จนกระทั่งเปลือกส้มจี๊ด จึงนับเป็นพืชที่มีศักยภาพอีกตัวหนึ่งที่น่าจับตา ทางศูนย์วิจัยและพัฒนาการเกษตรจันทบุรี จึงได้เร่งดำเนินการส่งเสริมถ่ายทอดความรู้ให้กับเกษตรกรหันมาปลูกส้มจี๊ดเชิงการค้าเพิ่มขึ้น อีกทั้งได้เปิดหลักสูตรอบรมการแปรรูป เค้กส้มจี๊ดและไอศกรีมส้มจี๊ดให้กับเกษตรกรและกลุ่มแม่บ้านในพื้นที่ ซึ่งได้รับการตอบรับเป็นอย่างดี