18 พ.ย. 2559 ที่งาน “สัปดาห์รู้รักษ์ ตระหนักใช้ยาต้านแบคทีเรีย ประจำปี พ.ศ.2559” ณ สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) ซ.งามดูพลี ย่านทุ่งมหาเมฆ กทม. ผศ.ภญ.ดร.นิยดา เกียรติยิ่งอังศุลี ผู้จัดการศูนย์วิชาการเฝ้าระวังและพัฒนาระบบยา (กพย.) เปิดเผยผลสำรวจพฤติกรรมเสี่ยงของคนไทยที่นำไปสู่ภาวะเชื้อดื้อยา สำรวจกลุ่มตัวอย่างเบื้องต้น 444 คน

พบว่า 1.ร้อยละ 59 ของกลุ่มตัวอย่าง เคยซื้อยาต้านแบคทีเรียกินตามที่ผู้อื่นแนะนำ 2.ร้อยละ 69 ของกลุ่มตัวอย่าง เคยหยุดยาต้านแบคทีเรียเมื่อเริ่มรู้สึกว่าอาการดีขึ้นแล้ว 3.ร้อยละ 60 ของกลุ่มตัวอย่าง เคยซื้อยาต้านแบคทีเรียกินเอง ซึ่งเป็นยาตัวเดียวกับที่แพทย์เคยจ่ายให้ในครั้งก่อนๆ 4.ร้อยละ 71 ของกลุ่มตัวอย่าง เคยอมยาอมที่ผสมยาต้านแบคทีเรีย 5.ร้อยละ 59 ของกลุ่มตัวอย่าง เคยเปลี่ยนไปซื้อยาต้านแบคทีเรียตัวอื่นที่แรงกว่ากิน เมื่อเห็นว่ายาต้านแบคทีเรียที่กินอยู่ไม่ทำให้หายอย่างทันใจ
6.ร้อยละ 53 ของกลุ่มตัวอย่าง เคยแกะแคปซูลยาต้านแบคทีเรีย เพื่อเอาตัวยาไปโรยแผล 7.ร้อยละ 52 ของกลุ่มตัวอย่าง เคยนำยาต้านแบคทีเรียผสมในอาหารให้สัตว์กิน เพราะเชื่อว่าจะป้องกันไม่ให้สัตว์เจ็บป่วย 8.ร้อยละ 60 ของกลุ่มตัวอย่าง เคยใช้ยาต้านแบคทีเรียโดยไม่ทราบชื่อสามัญของยา 9.ร้อยละ 71 ของกลุ่มตัวอย่าง เคยไปซื้อ “ยาแก้อักเสบ” กินเอง และ 10.ร้อยละ 63 ไม่ได้แนะนำผู้ที่ใช้ยาต้านแบคทีเรียแบบผิดๆ ให้ใช้อย่างถูกต้อง

ภญ.นิยดา ระบุว่า เชื้อแบคทีเรีย Acinetobacter baumannii หรือ A-Bomb ซึ่งพบมากในโรงพยาบาล เป็นเชื้อดื้อยาที่น่าเป็นห่วงที่สุด เพราะพบอัตราการดื้อยาสูงขึ้นอย่างรวดเร็ว โดยหากเชื้อดังกล่าวที่มีคุณสมบัติดื้อยาเข้าไปในระบบเลือดของผู้เข้ารับการผ่าตัด อาจทำให้เสียชีวิตจากภาวะติดเชื้อในกระแสเลือดได้ นอกจากนี้ยังมีเชื้อที่ทำให้เกิดโรคปอดบวม อันเป็นอีกโรคที่ทำให้ผู้ป่วยถึงแก่ชีวิตได้เช่นกัน ทั้งนี้ยาปฏิชีวนะ หากรับในปริมาณน้อย นอกจากจะไม่ทำให้เชื้อตายแล้ว ยังไปทำให้วิวัฒนาการเป็นเชื้อที่ไม่กลัวยาปฏิชีวนะตัวเดิมอีกต่อไปด้วย

"ปัญหาเชื้อดื้อยาในไทยนั้นเข้าขั้นวิกฤติ ปัจจุบันพบว่ามีคนไทยเสียชีวิตเพราะภาวะดื้อยา เฉลี่ย 20,000 คนต่อปี โดยสาเหตุหลักมาจากพฤติกรรมการใช้ยาปฏิชีวนะ หรือยาต้านแบคทีเรียอย่างไม่ถูกวิธี ซึ่งหากไม่มีการแก้ไข ในปี 2593 จะมีประชากรโลกกว่า 10 ล้านคนที่เสียชีวิตจากภาวะเชื้อดื้อยา ตัวเลข 20,000 คนต่อปี มันใกล้เคียงกับสหรัฐอเมริกา หรือสหภาพยุโรป เมื่อเทียบจำนวนประชากร ของเรา 70 ล้านคน ประชากรเขามากกว่าเราตั้ง 5 เท่า ฉะนั้นความเสี่ยงของเราจึงมากกว่าเขาเยอะ"ภญ.นิยดา กล่าว

ขณะที่ ผศ.นพ.พิสนธิ์ จงตระกูล ประธานคณะทำงานสร้างเสริมความเข้มแข็งภาคประชาชนด้านการใช้ยาอย่างสมเหตุผล (สยส.) กล่าวถึงข้อมูลของกระทรวงสาธารณสุข เมื่อปี 2555 ที่พบว่า โรงพยาบาลของรัฐ มีการจ่ายยาปฏิชีวนะให้กับผู้ป่วย เฉลี่ยแล้วร้อยละ 56 ของผู้ป่วยทั้งหมด โดยพบโรงพยาบาลที่จ่ายยาปฏิชีวนะสูงสุดคือร้อยละ 90 ของผู้ป่วยทั้งหมด ซึ่งนี่เป็นเพียงตัวเลขสถานพยาบาลของรัฐเท่านั้น เชื่อว่าถ้าสำรวจไปยังของเอกชนด้วย น่าจะสูงกว่านี้ ทั้งที่เกณฑ์ของกระทรวงสาธารณสุข ระบุว่า ไม่ควรจ่ายยาปฏิชีวนะเกินร้อยละ 20 ของผู้ป่วยทั้งหมด

ด้าน รศ.ดร.จันทร์เพ็ญ วิวัฒน์ ประธานมูลนิธิเพื่อผู้บริโภค (มพบ.) เสนอแนะต่อรัฐบาลและกระทรวงสาธารณสุข 5 ข้อ เพื่อหยุดยั้งปัญหาเชื้อดื้อยา คือ 1.เพิกถอนทะเบียนยาที่ไม่เหมาะสม 2.ยกเลิกการอนุญาตให้ผลิตภัณฑ์อื่นๆ อาทิ สบู่ ยาสระผม เจลล้างมือ ผสมตัวยาปฏิชีวนะ ซึ่งปัจจุบันมีตัวยา 18 ชนิด ที่สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยาของสหรัฐอเมริกา หรือ FDA ประกาศห้ามนำมาผสมผลิตภัณฑ์ดังกล่าวในสหรัฐฯ แล้ว

3.ควบคุมปริมาณการใช้ยาปฏิชีวนะในปศุสัตว์ เนื่องจากเคยสุ่มตรวจพบยาปฏิชีวนะตกค้างในเนื้อสัตว์ แม้จะปรุงสุกแล้วก็ตาม 4.เข้มงวดในกระบวนการบำบัดน้ำเสียจากอุตสาหกรรมเกษตร เพราะที่ผ่านมาพบการปนเปื้อนเชื้อที่ดื้อยาในน้ำเสียจากกิจการปศุสัตว์ และ 5.ภาครัฐควรให้ความรู้กับประชาชนอย่างต่อเนื่อง

“ระบบบำบัดน้ำเสีย ทั้งของบ้านเรือน โรงงานอุตสาหกรรม ทั้งของ กทม. หรือหน่วยงานอื่นที่เกี่ยวข้อง รวมถึงที่ทิ้งขยะ เราเคยไปสำรวจพบว่ามีเชื้อดื้อยา เช่นจุดทิ้งขยะแล้วฝังกลบ เราเก็บตัวอย่างน้ำที่ไหลออกมาจากขยะ ก็พบว่ามีเชื้อเยอะแยะเลย จึงอยากให้มองให้ครอบคลุม เพราะสาเหตุของเชื้อมันมาได้จากหลายที่” ปธ.มพบ. กล่าว