“เพชรบุรี” เป็นดินแดนแห่งความสมบูรณ์ที่อุดมไปด้วยวัตถุดิบธรรมชาติ พร้อมนำมาแปรรูปปรุงแต่งเป็นอาหารชั้นเลิศ ทั้งอาหารคาว หวาน นานาชนิดมากมาย “ข้าวแช่” นับเป็นอีกหนึ่งในภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมอาหารของชาวจังหวัดเพชรบุรีที่ได้รับการขนานนามว่าเป็นอาหาร “ตำรับชาววัง” ที่ได้รับการสืบทอดกันมายาวนาน

สืบค้นตามประวัติเดิม “ข้าวแช่” มีต้นกำเนิดมาจาก “เปิงด้าจก์” อาหารพื้นบ้านของชาวมอญที่ทำเพื่อถวายบูชาเทวดาและพระสงฆ์ในช่วงเทศกาลสงกรานต์ โดยคัดข้าวสารเม็ดสวยมาซาวน้ำถึง 7 ครั้ง ก่อนนำไปหุงรับประทานคู่กับน้ำสะอาด แช่ในหม้อดินเผาอบควันเทียน ลอยดอกไม้หอม มีเครื่องเคียงหรือกับข้าวเป็นอาหารง่ายๆ 5 หรือ7 อย่างแล้วแต่ท้องถิ่น

ต่อมาในสมัยต้นรัตนโกสินทร์เจ้าจอมมารดากลิ่น หรือ เจ้าจอมมารดาซ่อนกลิ่น ที่ได้ติดตามพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4 ไปถวายงานที่พระราชวังบนพระนครคีรี ได้นำ “ข้าวแช่” ขึ้นถวายเป็นเครื่องต้น ในครั้งนั้นข้าราชบริพารได้เรียนรู้การทำข้าวแช่และแพร่หลายไปในวงกว้างสู่สามัญชน กระทั่งวิวัฒนาการมาเป็นข้าวแช่หลากหลายตำรับ ทั้งแบบชาวบ้านและแบบชาววัง โดยตำรับที่โดดเด่นที่สุดคือ “ข้าวแช่ตำรับเมืองเพชรบุรี”

บรรพบุรุษตระกูล “สกิดใจ” เป็นหนึ่งในชาวบ้านที่ได้เข้าไปช่วยงานในห้องเครื่อง (ครัว) ทำข้าวแช่ถวายและมีโอกาสสืบทอดมรดกภูมิปัญญา “ตำรับข้าวแช่ชาววัง” เครื่องเสวยในแผ่นดินรัชกาลที่ 4 มาจากรุ่นสู่รุ่นและคุณยายสมบัติ สกิดใจ ผู้รับการสืบทอด ได้นำตำรับข้าวแช่ชาววังมาเผยแพร่เปิดร้านข้าวแช่ขึ้นในตลาด อ.ท่ายาง จ.เพชรบุรี สืบต่อมาถึงรุ่น “แม่เล็ก สกิดใจ”โดยใช้ชื่อร้าน “ข้าวแช่ช้อนทองเสวย” ต่อมาเปลี่ยนชื่อเป็น “ข้าวแช่แม่เล็ก สกิดใจ” ปัจจุบันมี นางอภิชณัณฐ์สกิดใจ หรือ “คุณตา” บุตรสาวแม่เล็กเป็นเจ้าของร้าน

นางอภิชณัณฐ์ เปิดเผยว่า หลังจากสืบทอดตำรับข้าวแช่ชาววังจากคุณแม่เล็ก ตนได้ปรับปรุงพัฒนาและเผยแพร่ข้าวแช่ตำรับชาววังให้เป็นที่รู้จักแพร่หลายมากขึ้น โดยยังคงใช้สูตรการทำและวัตถุดิบต่างๆ ตามต้นตำรับเดิม ที่ผ่านมาได้รับรางวัล “ข้าวแช่ยอดเยี่ยม” ของจังหวัดเพชรบุรี ในงานประกวดข้าวแช่เมืองเพชร เมื่อปี 2541 และมีโอกาสถวายสำรับแด่สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ขณะเสด็จฯประพาสและหลั่งน้ำคืนชีวีแม่น้ำเพชรบุรีเมื่อปี 2541 ถวายสำรับแด่ พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศรมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ขณะเสด็จฯ แปรพระราชฐาน ณ วังไกลกังวล อ.หัวหิน จ.ประจวบคีรีขันธ์ ในปีเดียวกัน สร้างความปลาบปลื้มปีติให้แก่ตระกูล “สกิดใจ” และเป็นแรงบันดาลใจอยากพัฒนาต่อยอดให้ข้าวแช่เป็นที่รู้จักแพร่หลายสู่สาธารณชน

ต่อมาข้าวแช่แม่เล็ก สกิดใจ เข้าร่วมกลุ่มพัฒนาสินค้าโอท็อป กระทั่งได้มาตรฐาน อย.เป็นเจ้าแรกในเพชรบุรี ในปี 2547 ได้รับรางวัลมาตรฐานอาหารถิ่นรสไทยแท้ ระดับดีมาก จากกรมพัฒนาชุมชน ปี 2562 ได้รางวัล Popular Vote และรางวัลผลิตภัณฑ์อาหารระดับ 5 ดาว 3 รางวัล จากโครงการคัดสรรสุดยอดผลิตภัณฑ์หนึ่งตำบล หนึ่งผลิตภัณฑ์ไทย (OTOP Product Champion) จากกรมพัฒนาชุมชน ปี 2565 และได้รับ ถ้วยรางวัลชนะเลิศประเภทการแข่งขันการทำข้าวแช่ การแข่งขันทำอาหารประเภทอาหารคาว อาหารหวาน และสำรับเก่าชาวเมืองเพชรบุรี

ร้าน “ข้าวแช่ แม่เล็ก สกิดใจ” เปิดบริการทุกวันตั้งแต่เวลา 08.00-16.00 น. ติดต่อสอบถามเพิ่มเติมได้ที่ โทร.032-461307, 080-6034488, 086-3035647

ประชา สินธุรส