ชี้เหมืองแรร์เอิร์ทในรัฐฉานขยายเพิ่ม ผอ. Stimson Center เผยมีแล้วกว่า 400 แห่งในพม่า-ลาว หวั่นแม่น้ำโขงใช้การไม่ได้ นักสิ่งแวดล้อมคะฉิ่นเชื่อเช่นเดียกัน เหตุจีนสั่งทหารว้าได้แต่สั่งกองกำลัง KIA ไม่ได้

นายไบรอัน อายเลอร์ ผู้อำนวยการฝ่ายเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ Stimson Center ให้สัมภาษณ์ว่า ภาพถ่ายดาวเทียมแสดงให้เห็นว่า มีเหมืองแร่หายาก (แร่แรร์เอิร์ท- rare earth elements) มากกว่า 400 แห่งในประเทศเมียนมาและลาว โดยส่วนใหญ่อยู่ในรัฐคะฉิ่น รวมทั้งในพื้นที่รัฐฉานตะวันออก (ติดชายแดนไทย จ.เชียงราย จ.เชียงใหม่) และลาว โดยเฉพาะลาวตอนเหนือ ซึ่งมีแนวโน้มที่จะเกิดการขยายตัวของเหมืองใหม่มากขึ้น

ผู้อำนวยการฝ่ายเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ Stimson Center กล่าวว่า ผลจากการทำเหมืองเหล่านี้อาจส่งผลกระทบต่อคุณภาพน้ำ และอาจทำให้แม่น้ำโขงไม่สามารถใช้งานได้เป็นเวลาหลายทศวรรษ หากไม่มีการควบคุมตั้งแต่ตอนนี้

“มีเพียงรัฐบาลและช่องทางการทูตอย่างเป็นทางการเท่านั้นที่สามารถหยุดยั้งการกระจายของการทำเหมืองเหล่านี้ หรือหาวิธีควบคุมกิจกรรมนี้เพื่อลดผลกระทบต่อสุขภาพของประชาชนและระบบนิเวศท้องถิ่นได้ ประเทศไทยจำเป็นต้องหาวิธีผลักดันให้ปักกิ่งลงมือแก้ไขปัญหา เนื่องจากเจ้าของเหมืองผิดกฎหมายเหล่านี้เป็นชาวจีนอย่างไม่ต้องสงสัย หนึ่งในช่องทางที่อาจใช้ได้คือการเจรจาของคณะกรรมาธิการแม่น้ำโขง (Mekong River Commission-MRC) กับกลไกความร่วมมือล้านช้าง–แม่โขง (Lancang-Mekong Corporation-LMC) ของจีน ซึ่งจีนเคยให้คำมั่นต่อ MRC ว่าจะมีบทบาทที่รับผิดชอบมากขึ้น นี่คือโอกาสที่จะทำตามคำมั่นนั้นให้เป็นจริง”นายไบรอัน อายเลอร์ กล่าว

ด้านนาย Zung Ting นักสิ่งแวดล้อมชาวคะฉิ่น ซึ่งทำงานพัฒนาชุมชนและปกป้องทรัพยากรธรรมชาติในรัฐคะฉิ่น ประเทศพม่ามากว่า 20 ปี และกำลังเรียนปริญญาเอก คณะรัฐศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ให้สัมภาษณ์ว่า เหมืองแรร์เอิร์ทในรัฐคะฉิ่นเกิดขึ้นมากภายหลังจากรัฐบาลจีนเปลี่ยนนโยบายโดยเรื่องทำเหมืองแรร์เอิร์ทในประเทศจีนที่เข้มงวดจนแทบไม่ให้มีเหมืองแร่แรร์เอิร์ทในจีน จึงเข้ามาทำในคะฉิ่น ซึ่งเหมืองเกิดขึ้นเยอะมาก จนกระทั่งปี 2564 เกิดรัฐประหารในพม่า เวลานั้นเหมืองแร่แรร์เอิร์ทเติบโตมาก แถมยังมีเหมืองทอง เหมืองหยกอีก แต่ที่สำคัญคือไม่มีมาตรฐานการจัดการใดๆ ไม่มีการควบคุมโดยรัฐ จากเวลานั้นเหมืองบูมมากๆ

“ปัจจุบันไม่มีตัวเลขชัดเจนว่ามีเหมืองแรร์เอิร์ทในคะฉิ่นเท่าไร เพราะไม่มีข้อมูลทางการ เท่าที่ทราบล่าสุดคาดว่ามีเหมืองแรร์เอิร์ทอยู่ราว 371 เหมือง และมีบ่อ leaching pools จำนวน 2,795 บ่อ ทั้งหมดนี้เป็นของชาวจีนร้อยเปอร์เซนต์ คนพวกนี้ไม่สามารถดำเนินการให้ถูกต้องได้ในจีน จึงแห่กันมาที่รัฐคะฉิ่น ซึ่งมีช่องว่างทางกฎหมาย มันง่ายที่พวกเขาจะได้รับใบอนุญาต”นักอนุรักษณ์ชาวคะฉิ่น กล่าว

เมื่อถามถึงข่าวที่ระบุว่าจีนต้องการให้กองกำลังอิสรภาพคะฉิ่น (KIA/KIO) หยุดรบกับกองทัพพม่า ไม่เช่นนั้นจะไม่รับซื้อแร่แรร์เอิร์ท นาย  Zung Ting หัวเราะ พร้อมกล่าวว่า  เป็นข่าวที่ไม่ตรงความจริง และเป็นเรื่องทางการเมืองและการค้าชายแดนมากกว่า แต่ยอมรับว่า KIA ถูกจีนกดดัน ให้หยุดรบ แต่จีนบังคับ KIAไม่ได้ แม้จีนใหญ่มากและมีชายแดนติดกันรัฐคะฉิ่นยาว ซึ่ง KIA ได้ต่อรองเชิงยุทธศาสตร์กับจีนอยู่ โดยมีการปิดหรือควบคุมด่าน เพราะกองกำลัง KIA มีบทบาทมากสำหรับฝ่ายปฏิวัติของพม่า

เขากล่าวด้วยว่า “ตอนนี้กองกำลังอิสรภาพคะฉิ่น KIA คุมพื้นที่การทำเหมืองแร่ในคะฉิ่น ทำให้สถานการณ์ดีกว่าเดิมมาก ๆ แม้จะไม่เพอร์เฟค แต่ก็ยังดี มีการเจรจาต่างๆ ที่ดีกว่าเดิม พยายามมีการควบคุม อย่างน้อยก็คือการเอารายได้จากเหมืองมาสนับสนุนขบวนการปฏิวัติ spring revolution กลุ่มปฏิวัติเพื่อประชาชน”

เมื่อถามว่าในรัฐฉานเพิ่งมีการทำเหมืองแรร์เอิร์ทและทำให้แม่น้ำกก แม่น้ำสาย แม่น้ำรวกและแม่น้ำโขงมีสารโลหะหนักปนเปื้อน มีคำแนะนำอย่างไรสำหรับสังคมไทย ชาวคะฉิ่นผู้นี้กล่าวว่า เป็นความท้าทายมากเพราะเบื้องหลังของแร่แรร์เอิร์ทเป็นเรื่องนานาชาติ ขณะนี้จีนไม่สามารถคุมกองกำลัง KIA ได้ เพราะ KIA มีการต่อรองอย่างมียุทธศาสตร์ และมีวิธีการต่อรองทางการทูต

“ KIA จะไม่ยอมอยู่ใต้จีนอย่างเด็ดขาด เขาทำเพื่อประชาชน จีนจึงหันไปหากองกำลังสหรัฐว้า (United Wa State Army) ซึ่งสั่งได้ง่ายกว่า ดังนั้นกรณีผลกระทบต่อประชาชนไทย คุณอาจจะต้องเจอปัญหาอีกมากเพราะในเขตว้าเขาคุมได้ คนไทยกับคนคะฉิ่นจึงต้องทำงานด้วยกัน เพราะเหมืองแรร์เอิร์ทในรัฐฉานจะต้องเกิดเพิ่มขึ้นแน่ๆในเขตว้า เพราว้าและโกก้าง เป็นลูกน้องของจีน แต่หากเราทำงานด้วยกันยกระดับให้เป็นประเด็นภูมิภาค แคมเปญด้วยกัน ผมว่ามีทางออก”นาย Zung Ting