ในปัจจุบันนี้ มีอาหารมากมายหลายชนิด บางคนก็เลือกรับประทานน้อย บางคนรับประทานมากหรือรับประทานอาหารไม่มีประโยชน์ต่อร่างกาย บางคนมีอาหารแต่ไม่ชอบรับประทาน บางคนไม่มีอาหารรับประทาน หรืออาจจะเป็นคนที่อยากลดน้ำหนักโดยการอดอาหาร ร่างกายคนเราโดยทั่วไปแล้ว สามารถขาดน้ำอยู่ได้ประมาณ 3-8 วัน แต่ถ้าขาดอาหารคนส่วนใหญ่จะอยู่ได้ประมาณ 2 เดือน ตามสภาพร่างกายของแต่ละคนโดยประมาณ เมื่อร่างกายมาได้รับอาหาร ย่อมส่งผลกระทบต่อร่างกายเป็นอย่างมากเพราะสามารถทำให้ร่างกายขาดอาหารได้

ร่างกายไม่ได้รับอาหารภายใน 6-12 ชั่วโมง

ในแต่ละวันร่างกายของคนเราจะได้รับพลังงานจากอาหารที่รับประทานเข้าไปสะสมอย่างเพียงพอ การที่ร่างกายของคนเราขาดอาหารเป็น และมีเซลล์จะใช้คาร์โบไฮเดรตในการสร้างพลังงานเป็นอันดับแรกเพราะจะสลายให้เป็นพลังงานได้เร็วที่สุด โดยการย่อยให้เป็นน้ำตาลกลูโคสซึ่งเป็นพลังงานหลักและจะถูกดูดซึมเข้าสู่กระแสเลือดทันทีและส่วนหนึ่งจะถูกเก็บไว้ในตับและกล้ามเนื้อในรูปของไกลโคเจน (Glycogen) แต่พลังงานจากน้ำตาลกลูโคสนี้จะถูกเผาผลาญหมด ซึ่งก็เป็นเวลาที่เริ่มจะมีอาการรู้สึกหิวอีกครั้งหรือมีอารมณ์เริ่มหงุดหงิด สมองตื้อ และหลังจากที่พลังงานแหล่งแรกหมดไปแล้ว สมองสั่งให้เราหาอาหารมารับประทานเพื่อรักษาระดับน้ำตาลในเลือด ตอนนี้ยังถือว่าร่ายกายยังสบายและปกติดีทุกประการ (นิตยสารผู้จัดการ 2535 และ Nanavdo 2561)

ในช่วง 2-3 วัน

กรณีที่ร่ายกายขาดอาหารนั้นร่างกายมนุษย์มีกลไกอยู่รอดโดยดึงเอาพลังงานสะสมในร่างกายเอาไว้มาใช้ ที่อดอาหารร่างกายจะดึงพลังงานที่เก็บไว้ในส่วนต่างๆ ของร่างกายในรูปกลูโคสซึ่งมาจากอาหารมื้อสุดท้ายก่อนอดอาหารเพื่อให้เกิดพลังงาน (นิตยสารผู้จัดการ 2535) สูบฉีดโลหิตและหล่อเลี้ยงการเต้นของหัวใจ ร่างกายเริ่มจะมีการโหย เพลียนิดหน่อย ท้องเริ่มจะส่งเสียงร้อง ผิวหนังเริ่มจะซีดลง ปากแห้ง ลิ้นแห้ง ซึ่งพลังงานที่ใช้มี 2 ส่วนส่วนแรกคือใช้สำหรับการทำงานในอวัยวะของร่างกาย ส่วนต่อมาคือใช้เป็นพลังงานในการเคลื่อนไหวร่างกาย และตอนนี้เริ่มจะรู้สึกว่าตัวเบาๆ

ในช่วง 4-5 วัน

พลังงานส่วนนี้แทบไม่มีเหลือในร่างกายอีกแล้ว แต่ร่างกายยังต่อสู้โดยดึงเอาพลังงานที่สะสมไว้ในตับในรูปไกลโคเจน ซึ่งมาจากการกินอาหารที่มีคาร์โบไฮเดรต ร่างกายมนุษย์สะสมพลังงานนี้เอาไว้เพื่อนำมาใช้ในภาวะฉุกเฉิน แต่พลังงานในรูปแบบนี้ใช้หล่อเลี้ยงร่างกายได้ระยะหนึ่ง บางคนอยู่ได้ 5 วัน หรือ 1 สัปดาห์ หลังพลังงานที่สะสมหมดไป ร่างกายจะดึงเอาโปรตีนที่สะสมในมวลกล้ามเนื้อมาใช้เป็นพลังงาน (นิตยสารผู้จัดการ 2535 และโรงพยาบาลพญาไท 2561) ในส่วนของร่างกายค่อนข้างจะตัวเบาๆ โหวง อาจมีอาการวูบๆ บ้าง เวลาลุกขึ้นเร็ว เพราะน้ำตาลในเลือดลดลง

เริ่มเข้าสัปดาห์ที่ 2 จากที่ร่างกายดึงเอาพลังงานโปรตีนในร่างกายเป็นพลังงานไปใช้จะทำให้มีกล้ามเนื้อจะลีบ ตัวผอม หลังจากนั้น ร่างกายจะนำเอาพลังงานแหล่งสุดท้ายที่มีอยู่มาใช้นั่นก็คือ แหล่งพลังงานโปรตีนนั้นเอง ซึ่งโปรตีนนั้นส่วนใหญ่จะอยู่ในกล้ามเนื้อ กระดูก ผิวหนัง และก็เส้นผม โดยเซลล์ในร่างกายจะย่อยโปรตีนเป็นกรดแอมิโนเข้าสู่กระแสเลือดและถูกเปลี่ยนเป็นกลูโคสอีกที่ครั้งที่ตับทำให้สมองยังคงทำงานอยู่ได้ (ข่าวสด 2561 และ โรงพยาบาลพญาไท 2561) การที่ร่างกายนำเอาโปรตีนซึ่งเป็นพลังงานแหล่งสุดท้ายมาใช้ มวลกล้ามเนื้อของคนเราจะค่อยๆ ลีบย่อยสลายไป ทำให้ร่างกายซูบผอม อ่อนเพลีย และถ้าหากยังไม่ได้รับอาหารเลย แต่ภาวะเหล่านี้ต้องอยู่ได้โดยดื่มน้ำมากๆ เพราะการที่ร่างกายขาดน้ำโดยทั่วไปจะอยู่ได้ไม่เกิน 1-2 สัปดาห์ เท่านั้น เนื่องจากการที่ขาดน้ำเรื่อยๆ จะทำให้ขับปัสสาวะไม่ออก และของเสียภายในร่างกายเกิดการสะสมมากขึ้น อาจเกิดภาวะไตวาย ความดันต่ำลง อาจถึงขั้นช็อกจนเสียชีวิตได้ (โรงพยาบาลพญาไท 2561) และเมื่อร่างกายไม่มีอาหารและเส้นใยอาหารเคลื่อนตัวผ่านระบบทางเดินอาหาร (ลำไส้เล็ก ลำไส้ใหญ่) ทำให้ไม่มีการบีบตัวของลำไส้ซึ่งทำให้อาหารเคลื่อนตัวผ่านระบบทางเดินอาหารได้ดี นานๆ เข้าก็จะทำให้สุขภาพระบบย่อยอาหารไม่ค่อยดี และมีพลังในการขับถ่ายน้อยลง จึงทำให้ท้องผูก

เมื่อร่างกายขาดอาหารจะมีสภาวะทางด้านอารมณ์ เช่น จะมีความรู้สึกอ่อนเพลีย เหนื่อย มีความรู้สึกหดหู่เศร้าสร้อย รู้สึกตัวเหมือนเป็นคนแก่ ความรู้สึกทางเพศจะลดลง ในด้านของอวัยวะส่วนต่างๆ ของร่างกาย เช่น เส้นผมแห้งและร่วงตาลึก ดวงตาไม่วาวเพราะน้ำหล่อเลี้ยงตาน้อย ลำคอเล็กลงกระดูกไหปลาร้าและลำตัวจะเด่นชัด ผิวหนังแห้งและหยาบกล้ามเนื้อชา เล็บเจริญเติบโตช้า มือเท้าชาและเย็นลง (โรงพยาบาลพญาไท 2561)

สำหรับการฟื้นฟู ขึ้นอยู่กับร่างกายของแต่ละคนว่าแข็งแรงหรือมีโรคแทรกซ้อนหรือไม่ ควรรับประทานอาหารอ่อนและอาหารเหลวก่อน เป็นอาหารอ่อนที่ย่อยง่ายจะดีที่สุด แต่ต้องให้ทีละนิดเท่านั้น ต้องดูแลควบคู่ไปกับการรักษาทางการแพทย์ถ้าเจ็บป่วย มีโรคติดเชื้อ หรือร่างกายผิดปกติก็ฟื้นฟูไปพร้อมกับการให้อาหาร

อย่างไรก็ตามการขาดอาหารขึ้นกับปัจจัยอีกหลายอย่าง ตั้งแต่ลักษณะพันธุกรรม ปริมาณไขมันสะสม การเจ็บป่วยโดยเฉพาะการติดเชื้อที่จะเพิ่มอัตราการเผาผลาญพลังงาน ปัจจัยอีกอย่าง ก็คือ สภาพจิตใจ หากยังมีความหวัง ไม่ท้อแท้ โอกาสมีชีวิตรอดก็มีมาก ร่างกายมนุษย์ มันสุดยอดมาก แต่สำคัญที่สุด ก็คือสภาพจิตใจ

บุญเรียม น้อยชุมแพ และชลธิชา นิวาสประกฤติ

สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย