ห้อม (Strobilanthes cusia (Nees) Kuntze) เป็นพืชที่มักเติบโตได้ในพื้นที่สูง ชอบอากาศเย็น และชุ่มชื้นตลอดทั้งปีจากการสืบทอดภูมิปัญญาในท้องถิ่น มีการใช้ต้นห้อม เป็นวัตถุดิบในการย้อมผ้า ซึ่งผ้าที่ได้จากการย้อม จากต้นห้อมเรียกว่า ผ้าหม้อห้อม ซึ่งเป็นสินค้าที่มีชื่อเสียงและเป็นอัตลักษณ์ของจังหวัดแพร่ ที่สร้างรายได้และแสดงถึงวัฒนธรรมของจังหวัด โดยสารสีน้ำเงินที่ได้จากต้นห้อมเป็นสีจากธรรมชาติที่ได้รับความสนใจ เนื่องจากมีคุณสมบัติที่ไม่เป็นอันตรายต่อผู้ใช้และสิ่งแวดล้อม อีกทั้งยังมีความสวยงามตามแบบธรรมชาติ

จากคุณสมบัติดังกล่าว สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย (วว.) กระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (อว.) ได้มีความร่วมมือกับมหาวิทยาลัยแม่โจ้-แพร่ เฉลิมพระเกียรติ จังหวัดแพร่ ภายใต้ “โครงการขับเคลื่อนเศรษฐกิจสังคมไทย ด้วยการสร้างสรรค์คุณค่าเครื่องสำอางตามเอกลักษณ์ท้องถิ่น” หรือ “โครงการ Thai Cosmetopoeia” โดยมหาวิทยาลัยแม่โจ้-แพร่ เฉลิมพระเกียรติได้เปลี่ยนกรรมวิธีการย้อมหม้อห้อมที่มีขั้นตอนยุ่งยากให้เป็นห้อมผงสำหรับใช้ย้อมผ้า และ วว. โดยศูนย์เชี่ยวชาญนวัตกรรมผลิตภัณฑ์สมุนไพร นำห้อมผงมาทดสอบคุณสมบัติทางเคมี-กายภาพ ทดสอบฤทธิ์ทางชีวภาพ ทดสอบความปลอดภัยและพัฒนาเป็นผลิตภัณฑ์เครื่องสำอางที่ใช้สำหรับตกแต่งและใช้ในชีวิตประจำวัน แม้ว่าผงห้อมที่ได้มีสีสวยงามจากธรรมชาติและมีความปลอดภัยต่อมนุษย์ แต่จากคุณสมบัติเฉพาะตัวที่ไม่ ละลายน้ำและสีจะเปลี่ยนแปลงไปเมื่อโดนกรดหรือด่าง จึงต้องใช้นวัตกรรมการพัฒนาผลิตภัณฑ์ด้วยเทคนิคเฉพาะ เพื่อให้สามารถพัฒนาเป็นผลิตภัณฑ์เครื่องสำอางได้ จากการวิจัยได้พัฒนาผลิตภัณฑ์ต้นแบบเป็นทู-อิน-วัน มาสคาร่า (2 in 1 mascara) ซึ่งสามารถใช้สำหรับตกแต่งขนตาและขนคิ้ว โดยพัฒนาจากสีห้อมธรรมชาติ 100% มีความคงตัวและมีความปลอดภัยต่อดวงตา นอกจากนี้ ยังได้พัฒนาเป็นสบู่ก้อน (Body Soap) และบาธบอมบ์ (Bath Bomb) ซึ่งเป็นผลิตภัณฑ์ที่ใช้สำหรับทำความสะอาดผิวกายอีกด้วย

“ผลิตภัณฑ์เครื่องสำอางจากห้อม” เป็นผลสำเร็จของ วว. ในการนำวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยีและนวัตกรรม (วทน.) ขับเคลื่อนเศรษฐกิจฐานรากของจังหวัดแพร่ และผลักดันการทำงานบูรณาการแบบจตุภาคี (Quadruple helix) ระหว่างหน่วยงานวิจัย หน่วยงานการศึกษา ชุมชน รวมทั้งภาครัฐและเอกชน ที่มุ่งเน้นการทำงานขับเคลื่อน “ต้นห้อม” ซึ่งเป็นพืชประจำถิ่นของจังหวัดแพร่ เพื่อการพัฒนาศักยภาพการใช้ประโยชน์ในด้านต่างๆ ซึ่งจะก่อให้เกิดการเพิ่มปริมาณการปลูกมากขึ้น เป็นการตอบโจทย์ด้านพืชเศรษฐกิจใหม่ในจังหวัดแพร่ เป็น rooftop ของจังหวัด สร้างจุดเด่นทำให้ใช้ประโยชน์ของห้อมได้มากกว่าด้านสิ่งทอ beyond textile “ห้อม...เป็นมากกว่าสีย้อมผ้า”

สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย (วว.)