สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย (วว.) ได้ทำการสำรวจและรวบรวมพรรณไม้ดอกไม้ประดับหลากหลายชนิด ไม่ว่าจะเป็นพรรณไม้ดอกหอมพื้นเมืองในภูมิภาคต่างๆ ของประเทศไทย และมีการนำพรรณไม้เหล่านั้นมาปรับปรุงพัฒนาสายพันธุ์ให้มีความหลากหลาย ดังเช่นพรรณไม้ลูกผสมในสกุลมหาพรหมที่มีการพัฒนาสายพันธุ์มากกว่า 12 สายพันธุ์ และไม้ดอกหอมลูกผสมชนิดหนึ่งที่ดอกมีกลิ่นหอมแรง และขนาดใหญ่ ซึ่งพัฒนาสายพันธุ์มาจากดอกจำปี และดอกมณฑา เป็นพรรณไม้ดอกหอมพื้นบ้านของไทยตั้งแต่โบราณพรรณไม้ลูกผสมดังกล่าวมีลักษณะที่พิเศษกว่าชนิดอื่นๆ ดังนี้

จำปีศรีมณฑา (Magnolia liliifera x Magnolia x alba (DC.) Figlar “Champisrimontha”) เป็นลูกผสมของพืชวงศ์จำปี-จำปา (Magnoliaceae) ที่เกิดจากการผสมข้ามชนิด ระหว่าง มณฑา (Magnolia liliifera (L.) Baill. var. liliifera) (แม่พันธุ์) และจำปี (Magnolia x alba (DC.) Figlar) (พ่อพันธุ์)จัดเป็นไม้ดอกหอมชนิดหนึ่งที่มีทรงพุ่มขนาดเล็ก ความสูงของลำต้น 2.0-3.0 เมตร ใบเดี่ยวเรียงเวียน (spiral) ใบรูปรี (elliptic)ปลายใบแหลม (cuspidate) ผิวใบหนาเหนียวเป็นมันทั้งสองด้าน สีเขียว เส้นใบเด่นชัด ความกว้าง 5.5-10.0 เซนติเมตร ความยาว 11.0-26.0 เซนติเมตร ขอบใบเป็นนคลื่นเล็กน้อย (undulate) และมีขนาดใหญ่กว่าจำปีสายพันธุ์พ่อ และมีกิ่งก้านสาขามากกว่ามณฑาสายพันธุ์แม่ การเรียงตัวของใบค่อนข้างโปร่ง แตกกิ่งก้านสาขาน้อย ทำให้ทรงพุ่มโปร่งมองเห็นดอกชัดเจน

ดอกเดี่ยว ออกที่ซอกใบและปลายยอด ก้านดอกยาว2.0-3.0 เซนติเมตร กลีบเลี้ยงรวมกับกลีบดอก จำนวน 10-12 กลีบหนา กลีบดอกชั้นนอก 3 กลีบสีขาว ชั้นในสีเหลือง กลิ่นหอมแรง ดอกบานเต็มที่ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางดอก 7.0-8.0 เซนติเมตร ความยาวของกลีบดอก 8.0-9.0 เซนติเมตร ความกว้างของกลีบดอก 4.0-5.0 เซนติเมตร บริเวณจุดศูนย์กลางดอกพบเกสรเพศเมีย (pistil) จำนวน 25-30 อัน โดยรอบมีเกสรเพศผู้ (stamen) จำนวน 55-65 อัน ขนาดความยาว 1.2-1.5 มิลลิเมตร อายุการบานของดอกสามารถบานได้เต็มที่ 2-3 วัน มากกว่าดอกของมณฑา กลิ่นหอมแรงเช่นเดียวกับกลิ่นดอกจำปี และสามารถออกได้ดีตลอดทั้งปี สามารถพัฒนาปลูกเลี้ยงเป็นไม้จัดตกแต่งสวนได้

ลักษณะของพรรณไม้ลูกผสมจำปีศรีมณฑา

ก.ดอกแรกบาน

ข.ลักษณะดอกบานของจำปีศรีมณฑาเปรียบเทียบกับดอกจำปี

ค.ขนาดความกว้างของดอก

ง.ลักษณะใบ

จ.ขนาดความยาวของดอก

ฉ.ความยาวของกลีบดอก

ช.ลักษณะเกสรเพศผู้และเพศเมียของดอก

ดร.อนันต์ พิริยะภัทรกิจ

ศูนย์เชี่ยวชาญนวัตกรรมเกษตรสร้างสรรค์

สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย (วว.)