สภาพของแหล่งน้ำทั่วไป คูคลอง และแหล่งน้ำข้างถนนมักปรากฏกลิ่นและรสที่ไม่พึงประสงค์จากกิจกรรมของสิ่งมีชีวิตขนาดเล็กที่ไม่สามารถมองเห็นด้วยตาเปล่า หรือที่เรียกกันว่า “จุลินทรีย์” ทำหน้าที่เป็นตัวสลายสารอินทรีย์ (decomposer) มีความหลากหลายของชนิดและจำนวนที่แตกต่างกันไปตามปัจจัยด้านธาตุอาหาร รวมทั้งปัจจัยทางกายภาพอื่นๆ ในบริเวณนั้น กลิ่นและรสที่พบส่วนใหญ่เกิดจากจุลินทรีย์จำพวกแบคทีเรียและสาหร่าย โดยแบคทีเรียบางชนิดสามารถผลิตสารประกอบไฮโดรเจนซัลไฟด์ซึ่งมีกลิ่นเน่าเหม็นคล้ายไข่เน่า ในขณะที่แบคทีเรียกลุ่มแอคติ-โนมัยซีต (actinomycetes) ได้แก่ สกุล Actinomadura, Micromonospora, Streptomyces สามารถผลิตสารจีออสมิน ซึ่งส่งกลิ่นเหม็นอับ (musty odors) และจากการสำรวจพบว่าการเจริญเติบโตของสาหร่ายมากกว่า 60 ชนิดเป็นสาเหตุสำคัญของการเกิดกลิ่นและรสในแหล่งน้ำ (Lin 1977) เช่น สาหร่ายแฟลกเจตเลตสกุล Synura สามารถก่อให้เกิดกลิ่นหอมคล้ายแตงกวาดิบ ส่วนสาหร่ายสกุล Anabaena, Oscillatoria มักพบในแหล่งน้ำทิ้งที่มีปริมาณธาตุอาหารสูง สามารถผลิตกลิ่นเหม็นอับ (musty odors) ได้ ในขณะที่สาหร่าย Asterionella ในน่านน้ำของรัฐอิลลินอยส์เป็นหนึ่งในไดอะตอมที่เป็นสาเหตุการเกิดกลิ่นเหม็นคล้ายคาวปลา (fish odor) สำหรับสาหร่ายที่สร้างปัญหาโดยการผลิตรสในแหล่งน้ำ ได้แก่ สาหร่ายในกลุ่มสีน้ำเงินแกมเขียว สกุล Anacystis, Aphanizomenon กลุ่ม แฟลกเจลเลต Chlamydomonas, Euglena จะผลิตรสหวาน สาหร่ายสีเขียว Nitella และแฟลกเจลเลต Ceratium, Synura จะผลิตรสขม

ปัญหาการเจริญเติบโตของสาหร่ายอย่างรวดเร็ว (algal bloom) กำลังทวีความรุนแรงมากขึ้นในสภาพแวดล้อมทางน้ำ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในแหล่งน้ำดื่มของหลายประเทศซึ่งการเจริญเติบโตของสาหร่ายเหล่านี้มีผลกระทบต่อประสิทธิภาพการบำบัดน้ำ (Jiang and Kim 2008) จากการสำรวจพบว่า การเจริญเติบโตอย่างรวดเร็วของสาหร่าย สกุล Anabaena, Nostoc, Oscillatyoria ส่งผลให้เกิดการปล่อยสารในกลุ่มจีออสมิน (geosmin), เอ็มไอบี (2-methylisoborneol : MIB) และกลิ่นในระหว่างและหลังการบลูมของสาหร่าย โดยสารเมแทบอไลต์ที่เป็นพิษและกลิ่นที่ผลิตจากสาหร่ายเหล่านี้ส่งผลกระทบต่อคุณภาพน้ำดื่ม กลิ่นของสารประกอบอินทรีย์ที่ผลิตโดยสาหร่ายนั้นมีลักษณะเป็นดินและมีกลิ่นเหม็นอับ กลิ่นของสารดังกล่าวสามารถตรวจจับได้ง่ายโดยจมูกมนุษย์แม้ที่ความเข้มข้นต่ำมาก โดยสารกลุ่มจีออสมินและเอ็มไอบีตรวจพบที่ความเข้มข้นต่ำสุด 4.0 และ 8.5 นาโนกรัมต่อลิตร ตามลำดับ (Pirbazari et al. 1993) สำหรับการบำบัดแหล่งน้ำเบื้องต้นสามารถทำได้หลายวิธี ได้แก่ การเติมโอโซน การดูดซับด้วยถ่านกัมมันต์ การใส่สารเคมีจำพวกคลอรีน คลอรามีน และสารคอปเปอร์ซัลเฟต ลงในแหล่งน้ำเพื่อกำจัดและดูดซับกลิ่นและรสที่ไม่พึงประสงค์ดังกล่าว

ทรัพยากรธรรมชาติน้ำมีความสำคัญในการดำรงชีวิตของมนุษย์ทั้งทางด้านอุปโภค-บริโภค การเกษตร คมนาคม ความเจริญของมนุษย์ทุกยุคทุกสมัยอาศัยน้ำเป็นปัจจัยหลัก แม้ว่าแหล่งน้ำตามธรรมชาติสามารถฟื้นฟูสภาพได้ด้วยตนเอง (selfassimilation) ตลอดเวลาแต่ก็มีขีดจำกัดในระดับหนึ่ง เมื่อมีการปนเปื้อนของสารเคมีและจุลินทรีย์มากเกินระดับที่จะแก้ไขได้ทันก็จะทำให้สภาพของน้ำในแหล่งน้ำนั้นแปรเปลี่ยนไปจากเดิมจนไม่สามารถนำไปใช้ประโยชน์ได้ที่เรียกว่า “มลพิษทางน้ำ” (water pollution) ดังนั้น เราทุกคนควรตระหนักและปลูกฝังจิตสำนึกในการอนุรักษ์น้ำแก่ลูกหลานเพื่อให้มีทรัพยากรน้ำไว้อุปโภค-บริโภคในอนาคต

เอกสารอ้างอิง :

Jiang, J.Q. and Kim, CG., 2008, Comparison of algal removal by coagulation with clays and Al-based coagulants. Separation Science and Technology, 43(7), pp. 1677–1686. Lin, S.D., 1977, Tastes and Odors in Water Supplies. [online]. Available at: https://ag.arizona.edu/azaqua/algae class/ algaedraw/TOAL.JPG, [accessed 29 July 2020]. Pirbazari, M., Ravindran, V., Badriyha, B.N., Craig, S. and McGuire, M.J., 1993. GAC adsorber design protocol for the removal of off-flavors. Water Research, 27(7), pp. 1153–1166

มยุรี ตั้งธนานุวัฒน์ และขวัญจิต ควรดี

ศูนย์ทดสอบและมาตรวิทยา

สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย (วว.)