หากสังเกตยามค่ำคืนในบางฤดูกาลจะพบว่า เมื่อเปิดไฟในบ้านหรือหน้าบ้านจะมีแมลงเข้ามาไต่ตอมอยู่รอบๆแสงไฟ แมลงเหล่านี้ส่วนใหญ่่จะเป็นแมลงที่มีพฤติกรรมหากินในเวลากลางคืน ได้แก่ ผีเสื้อกลางคืน ด้วงบางชนิดตั้กแตน เพลี้ย ชีปะขาว จิ้งหรีด แมลงดานา เป็นต้น แมลงพวกนี้มักทำให้เรารำคาญเพราะมันมักจะมาไต่ตอมเราไปด้วย หรืออาจบินลงในแก้วน้ำ ถ้วยจานชามอาหารทำให้เสียบรรยากาศในการรับประทานอาหารหรือพักผ่อน

การที่เราเห็นแมลงชอบลงมาบินรอบแสงไฟนั้น เป็นปฏิกิริยาของร่างกายของสิ่งมีชีวิตต่อแสงไฟ ที่เรียกว่า Phototaxis กล่าวคือ แมลงบางจำพวกเมื่อเห็นแสงไฟ
จะบินเข้าหาโดยอัตโนมัติ และมีแมลงบางชนิดเช่นกันที่เห็นแสงไฟแล้วจะวิ่งหนีหัวซุกหัวซุน เช่น แมลงสาบ เมื่อเราเปิดไฟมันจะรีบวิ่งหลบไปเข้ามุมมืดทันที

ทฤษฎีพื้นฐานของปฏิกิริยาเช่นนี้ของแมลงคือ แมลง เหล่านั้นส่วนใหญ่่จะเป็นแมลงที่หากินกลางคืน โดยอาศัยเพียงแสงจันทร์หรือแสงดาวตามธรรมชาติช่วยในการนำทาง (navigation) เท่านั้น ดังนั้นเมื่อมีแสงส่องสว่างจ้าเกินกว่าที่พวกมันคุ้นเคย แสงจึงกลายเป็นสิ่งที่สว่างเกินแสงธรรมชาติการที่แมลงอาศัยแสงจันทร์ในการนำทางมันจะบินไปตามแนวแสงสว่าง เนื่องจากเป็นพื้นที่บริเวณกว้าง แต่สำหรับแสงไฟหรือกองไฟจะเป็นแสงสว่างในวงจำกัดหรืออยู่ในแนวแคบๆ ดังนั้น จึงเกิดปรากฏการณ์ว่าแมลงดังกล่าวบินวนรอบแสงไฟหรือกองไฟเพราะบินตามแนวแสงที่สายตาเห็น เราจึงพบว่าในกรณีที่เป็นกองไฟ เมื่อแมลงบินใกล้เกินไปปีกจะถูกเผาไหม้หรือได้รับความร้อนมากเกินพอจนร่วงลงมาตายกลาดเกลื่อนเสมือนหนึ่งฆ่าตัวตาย จนมีคำพังเพยที่ว่า “แมลงเม่าบินเข้ากองไฟ” ซึ่งเปรียบเสมือนคนเราที่ลุ่มหลงสิ่งใดหรือใครบางคนซึ่งเป็นสิ่งลวงตาและเข้าไปใกล้เกินไปจนตายในที่สุด

เหตุผลอีกประการหนึ่งคือ เมื่อแมลงบินเห็นแสงสว่างจากกองไฟจ้าขึ้นอาจคิดว่าเส้นทางนั้นปลอดภัย โล่ง สว่าง จึงบินมุ่งไปยังทิศทางนั้นๆ ทำให้บินเข้าไปในกองไฟโดยปริยายส่วนที่บินรอบหลอดไฟแมลงอาจไม่ถึงกับตาย หากหลอดไฟนั้นไม่ร้อนจนเกินไป แต่อาจสร้างความรำคาญให้แก่ผู้้คนได้

นักวิทยาศาสตร์บางรายสันนิษฐานว่า แมลงบางประเภทกินดอกไม้เป็นอาหาร ซึ่งดอกไม้เหล่านี้จะสะท้อนแสง UV หรือ Ultraviolet ออกมา ดังนั้นแมลงจึงคิดว่า หลอดไฟที่ส่องแสงและมีปริมาณรังสี UV ทั้งนี้หากสังเกตจะพบว่าแมลงชอบบินเข้าหาหลอดไฟที่มีรังสี UV มากกว่าหลอดไฟที่ส่องแสงสีเหลืองหรือสีแดงนอกจากนี้ยังมีอีกทฤษฎีหนึ่งกล่าวว่า การที่แมลงบินเข้าหาแสงไฟนั้นเป็นเพราะคิดว่าเป็นตัวเมีย ดังนั้นแมลงตัวผู้้จึงบินเข้าไปหาเต็มที่ โดยเฉพาะแสงเทียนอ่อนๆ แมลงต่างๆ เหล่านี้มักจะดึงดูดเข้าหาแสงที่เป็นอัลตราไวโอเลตมากกว่าแสงที่มีคลื่นความยาวกว่า อย่างเช่น อินฟราเรด

พฤติกรรมเช่นนี้ของแมลงอาจกล่าวได้ว่าเป็นพฤติกรรมที่มีมาตั้งแต่เกิด เป็นลักษณะเฉพาะของสัตว์แต่ละชนิดที่ไม่ต้องอาศัยการเรียนรู้ ส่วนมากพบในสัตว์ที่ไม่มีกระดูกสันหลัง โดยไฟสีต่างกันจะมีผลดึงดูดและกระตุ้นต่อการเคลื่อนที่ของแมลงต่างกัน เช่น แมลง บางชนิดชอบหลอดแบบแสงจันทร์ บางชนิดชอบแบบหลอดไฟสีม่วง เช่น แมลงดานา ดังนั้น เราจึงพบหลอดไฟสีต่างๆ ตามชนบทในยามค่ำคืน เพราะชาวบ้านต้องการจับแมลงบางชนิดที่กินได้ และอาจเอาไปขายต่อหรือเก็บไว้กินเอง

หากจะถามว่าแมลงเหล่านี้เมื่อบินเข้ากองไฟหรือหลอดไฟแล้วไม่รู้สึกร้อนหรือจึงบินเข้าไปแบบทุ่มสุดตัว คำตอบก็คือ แมลงไม่ได้คำนึงถึงความร้อน เพราะสมองของแมลงยังไม่เจริญ มีเพียงปมประสาทเท่านั้น จึงไม่รู้สึกร้อนหรือหนาว

สถานีวิจัยลำตะคอง

สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย (วว.)