ประเทศไทย กำลังก้าวเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุ โดยมีจำนวนประชากรของประเทศที่เป็นผู้สูงอายุเพิ่มมากขึ้น ทั้งนี้โรคภัยต่างๆ ที่มักเกิดในผู้สูงอายุ อาจด้วยเหตุมาจากความเสื่อมของร่างกาย จึงทำให้ผู้สูงอายุมีพฤติกรรม รวมถึงสภาพร่างกายและอารมณ์ที่เปลี่ยนแปลงไป ปัญหาหนึ่งที่อาจเกิดขึ้นได้คือโรคสมองเสื่อม เมื่อผู้สูงอายุป่วยเป็นโรคนี้ จะเกิดปัญหาพฤติกรรม อารมณ์ และความผิดปกติทางจิต หรือที่เรียกว่า Behavioral and psychological symptoms of dementia (BPSD) และจะแตกต่างกันตามความรุนแรงของโรค ซึ่งลูกหลานหรือคนดูแลต้องทำความเข้าใจ เพื่อทราบวิธีในการดูแลและตอบสนองผู้ป่วยได้อย่างเหมาะสมต่อไป

แพทย์หญิงกานติ์ชนิต ผลประไพ แพทย์ด้านจิตเวช โรงพยาบาลพระรามเก้า ให้ข้อมูลว่า ปัญหาพฤติกรรม อารมณ์และความผิดปกติทางจิตในผู้สูงอายุโรคสมองเสื่อม (Behavioral and psychological symptoms of dementia, BPSD) เป็นกลุ่มอาการความผิดปกติของการรับรู้ ความคิด อารมณ์ หรือพฤติกรรม ของผู้สูงอายุโรคสมองเสื่อม หรืออาจเป็นอาการนำในผู้ป่วยสมองเสื่อมบางชนิด จะพบอาการ BPSD ได้แตกต่างกันไปตามระยะความรุนแรงของโรคสมองเสื่อม โดยเมื่อความรุนแรงของโรคเพิ่มขึ้น จะพบชนิดและความรุนแรงของอาการ BPSD เพิ่มขึ้นด้วย

อาการส่วนใหญ่เกิดขึ้นเป็นระยะแล้วหายไป แต่บางอาการเกิดขึ้นแล้วคงอยู่เป็นเวลานาน โดยอาจตรวจไม่พบทุกครั้ง อาการ BPSD มักจะสร้างปัญหาให้ผู้ที่ดูแลผู้สูงอายุมากกว่าอาการจากโรคสมองเสื่อมโดยตรง ทำให้ผู้ดูแลบางรายรู้สึกว่าผู้สูงอายุเป็นภาระ หรือเกิดภาวะซึมเศร้าตามมา ผู้สูงอายุบางรายอาจถูกทอดทิ้ง เนื่องจากผู้ดูแลขาดความรู้ความเข้าใจในอาการป่วย การที่ผู้ดูแล ลูกหรือญาติของผู้สูงอายุที่ป่วยเป็นโรคสมองเสื่อม มีความรู้ความเข้าใจในอาการของ BPSD และสามารถตอบสนองได้อย่างเหมาะสม จะเป็นการช่วยเพิ่มคุณภาพชีวิตทั้งของผู้สูงอายุและญาติ

ทั้งนี้ กลุ่มอาการ BPSD มีทั้ง 

1.กลุ่มอาการด้านอารมณ์ (mood symptom) เช่น อาการซึมเศร้า และวิตกกังวล โดยอาการซึมเศร้า มักพบในผู้ป่วยสมองเสื่อมที่มีอาการน้อย อาการทางด้านอารมณ์ที่พบบ่อยคือ ความเฉย ขาดความกระตือรือร้นล้น และไม่แสดงออกทางอารมณ์ (apathy) และจะเด่นในอาการที่หมดความสนใจในกิจกรรมที่เคยชื่นชอบ รู้สึกไม่ค่อยมีความสุข (anhedonia) และความมั่นใจในตนเองลดลง (low self esteem) ส่วนอาการวิตกกังวล มักพบในผู้ป่วยสมองเสื่อมขั้นรุนแรง

2.กลุ่มอาการโรคจิต (Psychotic Symptoms) มักพบอาการหลงผิด (Delusion) และประสาทหลอน (Hallucination) ในผู้ป่วยสมองเสื่อมระยะรุนแรง อาการหลงผิดที่อาจพบมีดังนี้ คิดว่ามีคนมาปองร้าย มีคนมาปลอมตัวเป็นญาติ มีคนแปลกหน้าอยู่ในบ้านมีคนขโมยสิ่งของของตน คู่สมรสนอกใจ สำหรับอาการประสาทหลอน ผู้ป่วยมักได้ยินเสียงหรือเห็นภาพของบุคคลที่เสียชีวิตไปแล้ว หรือได้ยินเสียงของบุคคลที่ไม่ได้อยู่ในห้อง

3.กลุ่มอาการ Vegetative มักแสดงออกด้วยอาการกระวนกระวายแต่ไม่ก้าวร้าว เช่น แต่งกายไม่เหมาะสมกับโอกาส เปลื้องผ้าในที่สาธารณะ ลุกเดินตอนกลางคืน พยายามหนีออกจากบ้านหรือสถานที่ดูแล การเดินไปมาแบบไร้จุดหมาย (Wandering) มักพบได้บ่อยในผู้ป่วยสมองเสื่อมรุนแรง อาจมีพฤติกรรมพูดซ้ำๆ ถามซ้ำๆ บ่น หรือเรียกร้องความสนใจเกินควร นอกจากนี้ยังมีปัญหาการนอน โดยผู้ป่วยมักจะงีบหลับในช่วงกลางวัน หลับไม่สนิทและตื่นบ่อยในช่วงกลางคืน แล้วไม่สามารถนอนหลับต่อได้

4.กลุ่มอาการอื่นๆ (other phenomena) แบ่งเป็น 2 กลุ่มคือ 4.1 การก้าวร้าวทางกายภาพและวาจา (Physical And Verbal Aggression) เช่น การ ตี เตะ ข่วน ขว้างปาข้าวของ กัด ถ่มน้ำลาย สาปแช่ง พูดหยาบคายมักพบในผู้ป่วยสมองเสื่อมขั้นรุนแรง 4.2 การมีอารมณ์หงุดหงิดง่าย ขาดความยับยั้งชั่งใจ (Irritability And Disinhibition) อารมณ์หงุดหงิดมักแสดงออกโดยการ มุ่ยหน้า นิ่งเงียบไม่พูด หรือส่งเสียงดังด้วยความโกรธ ส่วนอาการของการขาดความยับยั้งชั่งใจ เช่น การแสดงความเป็นมิตรมากเกินไป การแสดงความเห็นโดยไม่ถูกกาลเทศะ การควบคุมพฤติกรรมทางเพศไม่เหมาะสม เช่น การอวดอวัยวะเพศตนเอง พูดจาแทะโลมหรือล่วงเกินทางเพศ หรือสัมผัสตัวผู้อื่นอย่างไม่เหมาะสมอาการต่างๆ นำไปสู่ความไม่ร่วมมือในการรักษา อาจนำมาซึ่งปัญหาด้านกฎหมาย และสัมพันธภาพของตัวผู้ป่วยเอง ญาติและผู้ดูแล ทำให้รู้สึกว่าผู้ป่วยเป็นภาระและอาจเกิดภาวะซึมเศร้าตามมา

แนวทางการรักษา BPSD ที่ดีที่สุดคือ การพยายามหาสาเหตุที่ทำให้เกิดอาการก่อน หลังจากนั้นจึงให้การรักษาโดยไม่ใช้ยา หากยังไม่ได้ผลจึงค่อยพิจารณาเลือกยาที่เหมาะสมกับผู้ป่วยเป็นรายๆ ไป เป็นการใช้ยาตามความจำเป็น

ปัญหาด้านพฤติกรรมอารมณ์และจิตใจในผู้ป่วยสมองเสื่อม (BPSD) เป็นปัญหาด้านพฤติกรรม อารมณ์ และจิตใจ พบได้บ่อยในผู้ป่วยสมองเสื่อม ปัจจุบันยังไม่มียาตัวใดที่พัฒนาขึ้นเพื่อใช้รักษาอาการ BPSD โดยเฉพาะ สิ่งหนึ่งที่ไม่ควรมองข้ามไปคือ การให้ความรู้เกี่ยวกับอาการ BPSD และภาวะสมองเสื่อมให้แก่ญาติและผู้ดูแลเพื่อให้เกิดความเข้าใจ เพื่อทราบวิธีในการดูแลและตอบสนองผู้ป่วยได้อย่างเหมาะสมต่อไป