ผศ.วาสนา สายมา

ฝีมืองานหัตถศิลป์จักสานไม้ไผ่ มีมาเนิ่นนาน เห็นมาตั้งแต่สมัยปู่ย่าตายาย เป็นของใช้ภายในครัวเรือนนานับชนิดควบคู่กับชีวิตวิถีไทย และเห็นได้มากในพื้นบ้านชนบท เช่น กระโด่งกระบุง กระจาดใส่ของ กระติ๊บใส่ข้าวเหนียว เอกลักษณ์ไทยที่จับต้องได้ง่ายเหล่านี้ กลับกลายเป็นเครื่องมืออุปกรณ์ใกล้ตัวที่ช่วยบำบัดป้องกันโรคได้อย่างดีเยี่ยม

ผศ.วาสนา สายมา เจ้าของแบรนด์ “วาสนา” มาลัยพู่กลิ่นจากตอกไม้ไผ่ กล่าวว่า หลังจากได้เป็นสมาชิกศูนย์ส่งเสริมศิลปาชีพระหว่างประเทศ (องค์การมหาชน) หรือ SACICT ในปีนี้ SACICT  ได้คัดเลือกให้เข้ามาร่วมออกบูธในงาน SACICT เพลินCraft 2561 งานแสดงสินค้าหัตถศิลป์ที่สำคัญอีกงานหนึ่ง ซึ่งมิใช่ว่างานหัตถศิลป์ทุกชิ้นจะสามารถได้เข้ามาร่วมออกบูธกับ SACICT ได้ง่ายดายนักงานประดิษฐ์จักสานที่นำมาออกงานนี้เป็นงานฝีมือที่ต้องใช้ความประณีตละเอียดอ่อน งานแต่ละชิ้นกว่าจะสำเร็จได้ต้องใช้เวลานาน คนที่เก่งแล้วอย่างน้อยประมาณ 4 วัน คนที่ยังไม่คล่องก็ใช้เวลาประมาณ 7-8 วันต่อชิ้น จึงรู้สึกยินดี คุ้มค่าและภูมิใจมากกับความมุ่งมั่นทำงานจักสานไม้ไผ่ที่คิดสร้างสรรค์ออกมาเป็น มาลัย พู่กลิ่น อุบะ ชนิดต่างๆที่ทำมาจากตอกไม้ไผ่ ซึ่งเป็นงานที่รักชื่นชอบ ได้เห็นและสัมผัสอยู่ในสายเลือดตลอดมาตั้งแต่ยังเด็กๆ ที่คุณยายชอบสานเสื่อกก ตะกร้าไม้ไผ่ใช้เองใช้กระเป๋าสาน

“งานร้อยมาลัย พู่กลิ่น อุบะเป็นงานใช้ประดับบ้านเรือน ใช้ตกแต่งตามงานพิธีมงคลและพิธีสำคัญๆต่างๆ ส่วนใหญ่จะใช้ร้อยจากดอกไม้สด แต่เราได้ริเริ่มคิดรังสรรค์ออกมาเป็นมาลัยแบบใหม่ขึ้นนอกจากตอกไม้ไผ่ที่ให้ความแตกต่างจากเดิม มีความคงทนอยู่ได้นานกว่า ให้คุณค่าความเป็นธรรมชาติ และความสวยงดงามตาไม่แพ้กัน โดยประยุกต์ขึ้นมาจากภูมิปัญญาชาวบ้านดั้งเดิมที่มีอยู่แล้ว เริ่มมาตั้งแต่ตอนอายุ 25-26 ปี เรื่อยมา ด้วยความที่เป็นครูสอนงานหัตถกรรมอยู่แล้ว จึงนำมาทำการศึกษา วิจัย ออกแบบ คิดค้นวิธีการประดิษฐ์ลวดลายแบบใหม่ๆ ด้วยการใช้ความประณีตของตอกไม้ไผ่จากพื้นบ้านที่มีจำนวนมากทางภาคเหนือมาประดิดประดอยเป็นงานนวัตหัตถศิลป์ที่สวยงดงามขึ้นจากฝีมือล้วนๆ”

ผศ.วาสนา กล่าวอีกว่า ร้อยมาลัยจากตอกไม้ไผ่ เป็นงานจักสานเครื่องประดับแบบไทยๆ ที่เป็นเอกลักษณ์ของไทย ใช้เป็นเครื่องสูง เครื่องบูชาชนิดต่างๆ ในงานพิธีไทยโบราณ ดังกล่าวนี้เป็นงานที่ได้ต่อยอดจากงานจักสานไม้ไผ่ทั่วไป จากภูมิปัญญาพื้นบ้านดั้งเดิมให้กลับคืนความเป็นเอกลักษณ์แบบไทย ที่หยิบจับต้องได้ง่ายๆ โดยการจักสานออกมาเป็นตอกไผ่แต่ละเส้นมาร้อยเรียงเป็น ดอกมะลิ ดอกจำปี ดอกพิกุลดอกรัก ดอกไม้ต่างๆ เชื่อมเรียงต่อกัน จับรวมมัดเป็นพู่ลงตัวอย่างเป็น ระเบียบสวยงาม ใช้วิธีการทำลายเชื้อราแบบภูมิปัญญาสมัยโบราณด้วยวิธีการแช่น้ำ ส้ม ตากแห้ง ต้มเพื่อขจัดแป้ง เป็นต้นสร้างขึ้นมาจนเป็นแบรนด์ “วาสนา” เป็นของตนเองจนถึงปัจจุบัน

การพัฒนาต่อยอดคุณค่างานหัตถศิลป์กับ SACICT นี้มิได้หยุดนิ่ง หลังจากมีแบรนด์เป็นของตนเองแล้วผศ.วาสนา บอกอีกว่า 5-6 ปีที่ผ่านมานี้ยังได้ลงพื้นที่เข้าไปอบรมสอนวิธีการออกแบบ เพื่อลดขั้นตอนการประดิษฐ์ให้น้อยลง รวมกลุ่มชุมชนพัฒนา จนเกิดเป็นเครือข่ายในภาคเหนือ 9 ชุมชนแหล่งที่มีต้นไม้ไผ่ขึ้นตามธรรมชาติมีลวดลายสวยงาม หลากหลายชนิดเป็นจำนวนมาก ใน จังหวัดพะเยา เชียงรายลำพูน และ เชียงใหม่ ที่ อ.แม่ริม อ.สารภีอ.แม่แตง อ.สันป่าตอง อชัยปราการและอ.เชียงดาว สอนวิธีการประดิษฐ์และสร้างงานจักสานไม้ไผ่เป็นดอกไม้ชนิดต่างๆ เพื่อนำมาร้อยเป็นมาลัยอุบะพู่กลิ่น เครื่องแขวนประดับ ในรูปแบบต่างๆ รวมแล้วกว่า 20 แบบ ชุมชนหนึ่งจะผลิตได้ไม่ต่ำกว่าหนึ่งหมื่นดอก ก่อให้เกิดรายได้อย่างน้อย 170-200 บาทต่อคนต่อวัน

“ที่สำคัญคุณค่าของงานหัตถศิลป์นี้คือ จากการสร้างรายได้ให้กับชุมชนแล้ว ยังทำให้ผู้สูงวัยที่อยู่ในชุมชน รู้สึกว่าตนเองมีคุณค่ามากขึ้น บางคนที่ต้องอยู่อย่างเดียวดาย ห่างไกลลูก ห่างไกลหลาน มาดูแลอย่างใกล้ชิด ทำให้เกิดความสัมพันธ์เชื่อมโยง ระหว่างวัยผู้หนุ่มผู้สาวกับผู้แก่ ผู้แก่กับผู้แก่ด้วยกันไม่ต้องเงียบเหงา สนุกสนาน ได้พูดคุยกัน ได้ทำกิจกรรมร่วมกัน ไม่ฟุ้งรอคอย
คิดถึงลูกหลาน จิตใจเบิกบาน เกิดความผ่อนคลาย ได้ฝึกคิดจดจำวิธีการทำซ้ำๆ ในการประดิษฐ์ร้อยจักตอกไผ่ขึ้น รูปเป็นดอกไม้ชนิดต่างๆ สร้างคุณค่าอย่างสวยงาม เกิดเป็นสมาธิภายในจิตบริหารกล้ามเนื้อมือ ที่มีผลช่วยให้ผู้สูงวัยในชุมชน ไม่หลงลืมง่าย และป้องกันการเกิดโรคอัลไซเมอร์ นับเป็นนวัตหัตถศิลป์บำบัดได้อีกหนึ่งด้วย” เจ้าของแบรนด์วาสนา กล่าวย้ำ

ปัจจุบัน ผศ.วาสนา ในวัย 58 ปี ยังเป็นอาจารย์สอนหลักสูตรออกแบบอุตสาหกรรม คณะศิลปกรรมและสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลล้านนา ที่ผ่านมาเคยคิดสร้างสรรค์งานจักสานตอกไม้ไผ่เป็นโคมไฟรังนก จนได้รับรางวัลInnovative Craft Award 2012 ของ SACICT ในประเภทประชาชนทั่วไปมาแล้ว