ทับทิมเป็นไม้พุ่ม สูงไม่เกิน 3 ม. ปลายกิ่งอ่อนห้อยลู่ลงปลายกิ่งเล็ก มักกลายเป็นหนามแหลม ๆ ใบเป็นชนิดใบเดี่ยวออกเป็นคู่ ๆ ตรงข้ามกันรูปขอบขนานแกมรูปหอกกลับ กว้าง 0.5-2.5 ซม. ยาว 1-9 ซม. โคนใบสอบแคบ ส่วนที่ค่อนไปทางปลายใบจะกว้าง ปลายสุดจะมนหรืออาจหยักเว้าเข้าเล็กน้อย เนื้อใบเนียน ค่อนข้างบางและเป็นมัน ดอกโต สีแดงออกเป็นดอกเดี่ยว ๆ หรือ รวมกันเป็นกระจุกไม่เกิน 5 ดอก ตามปลายกิ่ง กลีบรองกลีบดอกหนา โคนกลีบผนึกติดกันเป็นหลอด ยาว 2-3 ซม. ปลายหลอดจักเป็นฟันเลื่อย (5)-6-(9) ซี่และปลายหยักจะโค้งออก กลีบดอกมีจำนวนเท่า ๆ กับกลีบรองกลีบดอก เนื้อกลีบบาง ย่น ยาว ยื่นพ้นหลอดกลีบรองกลีบดอกออกมาและจะหลุดร่วงเร็วมาก เกสรผู้มีมากมายติดอยู่ในฐานดอก ผลกลม โต วัดผ่าศูนย์กลางประมาณ 6-8 ซม.ผิวนอกแข็งเป็นมัน ยังคงปรากฏมีจุกกลีบรองกลีบดอกติดอยู่ที่ปลายผล ผลแก่จะแตกอ้าออก เผยให้เห็นเมล็ดที่มีเนื้อเยื่อใส ๆ สีขาวอมชมพู ภายในมากมาย

นอกจากประโยชน์ตามความเชื่อของจีนที่ชอบเด็ดยอดทับทิมติดตัวไปงานศพเพื่อป้องกันสิ่งชั่วร้ายเข้าตัว หรือเอาน้ำแช่ใ บทับทิมล้างหน้า หรือพรมหลังจากลับจากงานศพแล้ว ในแง่คุณประโยชน์ทางยา ก็สามารถนำยอด เปลือกผลแห้ง และเปลือกลำต้น หรือเปลือกราก มาใช้ทำยาได้ด้วย

สรรพคุณและวิธีใช้ 

1. แก้ท้องเสีย  เด็ดยอดทับทิม 7 ยอด และมาผสมกับน้ำปูนใส ต้มพอประมาณน้ำอุ่น ๆ แล้วยกลง พอเย็นลงก็เอาให้เด็กหรือผู้ใหญ่กินก็จะแก้อาการท้องเสียได้
2. แก้อาการท้องเดิน (ที่ไม่ใช่บิดหรืออหิวาตกโรค)- ใช้เปลือกผลแห้งประมาณ 0.5 ของผล ต้มกับน้ำปูนใสเอาน้ำดื่ม
3. แก้บิด (ปวดเบ่งและมีมูกหรืออาจมีเลือดด้วย)- ใช้เปลือกผลแห้งประมาณครั้งละกำมือ (3-5 กรัม) ต้มกับน้ำรับประทานวันละ 2 ครั้ง
4. ถ่ายพยาธิลำไส้ (พยาธิตัวตืดและพยาธิไส้เดือน)- ใช้เปลือกลำต้นหรือเปลือกรากสดประมาณ 0.5 กำมือใหญ่ๆ (10-15 กรัม) ต้มกับน้ำดื่มก่อนอาหารเช้าแล้วรับประทานยาถ่ายตาม

ประโยชน์และคุณค่าทางสมุนไพร

ทับทิมในตำราแพทย์สมัยโบราณ ในผลทับทิมมีวิตามินมากมายหลายชนิด รวมทั้งแมกนีเซียมและแคลเซียม ซึ่งมีประโยชน์ต่อระบบฟอกโลหิต และ ระบบการหมุนเวียนในร่างกาย ในตำราแพทย์โบราณของเปอร์เซีย (ซึ่งถือว่าเป็นต้นตำรับของวิชาแพทย์ตะวันตกในปัจจุบัน) ระบุว่าทับทิมมี ประโยชน์ดังต่อไปนี้

การฟื้นฟูสู่สภาพเดิมของหัวใจและตับ , การฟอกไตและท่อปัสสาวะ, สมรรถนะในการส่งเสริมการย่อย,ขจัดไขมันส่วนเกิน, เป็นยาบำรุงกำลัง, ช่วยป้องกันการแพ้ท้อง, ช่วยปรับฮอร์โมนในวัยหมดประจำเดือน, ปรับปรุงระบบการฟอกและหมุนเวียนโลหิต, การฟื้นฟูจากโรคเบาหวาน, สมรรถนะในการกลั้นเสมหะ, ต่อต้านการเสื่อมสมรรถภาพทางเพศและเพิ่มพลัง- ป้องกันโรคขี้หลงขี้ลืมในผู้สูงอายุ- ทำให้ผิวหน้าสวย

สำหรับสูตรน้ำทับทิมทำได้ดังนี้ ส่วนผสมเนื้อลูกทับทิม 1 ถ้วยตวง,,น้ำต้มสุก 1 ถ้วยตวง, น้ำเชื่อม ตามชอบ เกลือ ตามชอบ

วิธีทำ  นำทับทิมแกะเอาแต่เนื้อ 1 ถ้วย ใส่ในผ้าขาวบางขยำเติมน้ำต้มสุข 1 ถ้วย ขยำซ้ำอีก กะว่าให้ได้เนื้อออกมาจากเมล็ดมากที่สุด จากนั้นนำมาเติมน้ำเชื่อมและเกลือป่น คนให้ละลาย ชิมตามชอบ