ตะลอนเที่ยวสัปดาห์นี้ ขออนุญาตนำเสนอพระราชประวัติสมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวีพระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า พร้อมทั้งนำเสนอพระตำหนักที่ประทับของพระองค์ท่านในสถานที่สำคัญต่างๆ เนื่องจากในเดือนกันยายน เป็นเดือนพระราชสมภพของพระองค์

พระองค์ทรงเป็นพระเจ้าลูกเธอ ลำดับที่ 60 ในพระบาทสมเด็จพระปรเมนทรรามาธิบดีศรีสินทรมหามงกุฎ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระสยามเทวมหามกุฏวิทยมหาราช และลำดับที่ 4 ในสมเด็จพระปิยมาวดีศรีพัชรินทรมาตา (เจ้าคุณจอมมารดาเปี่ยม) พระราชสมภพในพระบรมมหาราชวัง เมื่อวันพุธ เดือน 10 แรม 2 ค่ำ ปีจอ จัตวาศก จ.ศ. 1224 ซึ่งตรงกับวันที่10 กันยายน พ.ศ. 2405 ทรงมีพระนามเดิม เมื่อประสูติว่าพระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าสว่างวัฒนา ทรงมีพี่น้องร่วมพระมารดา 6 พระองค์ ได้แก่ พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าอุณากรรณอนันตนรไชย, พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าเทวัญอุไทยวงศ์, พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าสุนันทากุมารีรัตน์, พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าสว่างวัฒนา,พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าเสาวภาผ่องศรี และ พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าสวัสดิโสภณ 

เมื่อทรงพระเยาว์ ทรงรับการศึกษาตามแบบกุลสตรีในวังหลวง ทรงเล่าเรียนภาษาอังกฤษ จนสามารถอ่านออกและฟังเข้าพระทัย ต่อมาทรงเข้ารับราชการเป็นพระภรรยาเจ้า ในรัชกาลที่ 5 แล้วต่อมาพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนาสมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์ ซึ่งสวรรคต ขึ้นเป็นสมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์ พระบรมราชเทวี พร้อมกับสมเด็จพระนางเจ้าสว่างวัฒนา พระบรมราชเทวีเสมอกัน ซึ่งในช่วงเวลานั้นพระองค์ทรงมีพระราชกรณียกิจออกรับแขกเมืองในฐานะพระราชินีแห่งกรุงสยาม

ภายหลังการสวรรคตของสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชเจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงสถาปนาสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ กรมขุนเทพทวาราวดี พระราชโอรสของพระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรี พระวรราชเทวี ขึ้นเป็นสยามมกุฎราชกุมารพระองค์ต่อไป พร้อมทั้งสถาปนาพระอิสริยยศของพระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรี พระวรราชเทวี ขึ้นเป็นสมเด็จพระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรี พระอัครราชเทวี ในฐานะเป็นพระราชชนนีในสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ  

พระตำหนัก ที่ประทับในพระบรมมหาราชวัง

ครั้นในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวพระองค์ทรงได้รับการเฉลิมพระนามาภิไธยเป็น สมเด็จพระมาตุจฉาเจ้าสว่างวัฒนา พระบรมราชเทวี พระองค์ทรงเป็นพระธุระให้พระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี พระมเหสีในรัชกาลที่ 6 ตั้งแต่ทรงพระครรภ์จนถึงมีพระประสูติกาลสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี โดยพระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี ทรงเล่าถึงสมเด็จพระมาตุจฉาเจ้าฯ ว่า “ถ้าไม่ได้ท่าน เจ้าฟ้าก็ไม่ได้เป็นพระองค์” ซึ่งมีพระประสูติกาลก่อนสมเด็จพระราชบิดาเสด็จสวรรคตเพียงหนึ่งวัน โดยก่อนที่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวจะเสด็จสวรรคต ได้ทรงมีพระราชดำรัสทรงฝากฝังพระราชธิดาไว้กับ “สมเด็จป้า”

ครั้นในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนาให้ทรงดำรงพระอิสริยยศสมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสามาตุจฉาเจ้า

ต่อมาเมื่อพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอานันทมหิดล พระราชนัดดา เสด็จขึ้นทรงราชย์เป็นสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอานันทมหิดล ทรงเฉลิมพระนาม ขึ้นเป็นสมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า และทรงดำรงพระอิสริยยศนี้จนตลอดพระชนมายุ

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร สมเด็จพระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า ทรงเป็นองค์ประธานในพระราชพิธีราชาภิเษกสมรส ณ พระตำหนักใหญ่ วังสระปทุม เมื่อวันที่ 28 เมษายน 2493 

พระองค์ทรงพระประชวรด้วยพระอาการอักเสบที่พระปับผาสะ จนกระทั่งกลางดึกคืนวันที่ 16 ธันวาคม 2498 พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร และสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง เสด็จพระราชดำเนินไปยังวังสระปทุม เมื่อเวลาประมาณ 2 ยาม เนื่องจากคณะแพทย์ที่ถวายการรักษากราบบังคมทูลว่าพระอาการหนักสุดที่จะแก้ไขแล้ว ภายในห้องพระบรรทมนั้น พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ประทับยืนอยู่ปลายพระบาทพร้อมด้วยคณะแพทย์และพยาบาลที่เฝ้าพระอาการ ส่วนหน้าห้องพระบรรทมนั้น สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ประทับอยู่ นอกจากนั้นก็มีพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าวาปีบุษบากร หม่อมเจ้าที่ทรงเป็นหลานๆ และข้าหลวงหมอบเฝ้า

ช่วงเวลาตีสอง สมเด็จพระพันวัสสาอัยยิกาเจ้าเสด็จสวรรคตด้วยพระหทัยวายในพระอาการสงบ เมื่อเวลา 02.16 น. ของวันที่17 ธันวาคม 2498สิริพระชนมพรรษารวม 93 พรรษา 3 เดือน 7 วัน โดยพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ถวายบังคมอยู่ที่เบื้องปลายพระบาท  

พระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพมีขึ้นในวันที่ 23 เมษายน 2499 พระบรมอัฐิประดิษฐาน ณ ชั้น 3 พระที่นั่งจักรีมหาปราสาท พระบรมราชสรีรางคาร บรรจุภายใต้ฐานชุกชี พระสัมพุทธวัฒโนภาส ในพระอุโบสถ วัดราชาธิวาสราชวรวิหาร

ต่อมาในวันที่ 11 พฤศจิกายน 2554 ที่ประชุมใหญ่องค์การศึกษาวิทยาศาสตร์ และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ(ยูเนสโก) ประกาศยกย่องเป็นบุคคลสำคัญของโลก เนื่องในโอกาสวันครบรอบ 150 ปี วันคล้ายวันพระราชสมภพ วันที่10 กันยายน พ.ศ. 2555 ในฐานะที่ทรงมีผลงานดีเด่นด้านการศึกษา วิทยาศาสตร์สุขภาพและการอนุรักษ์พัฒนาด้านวัฒนธรรม

และในโอกาสนี้ ขอนำเสนอภาพพระตำหนักที่ประทับของพระองค์ท่านในที่ต่างๆ เช่น พระบรมมหาราชวัง พระราชวังดุสิต และวังสระปทุม เพื่อให้ได้ทราบว่าพระองค์ท่านเคยประทับ ณ สถานที่แห่งใดบ้าง

(ขอกราบขอบคุณภาพและเรื่องจากสมาคมสุริยวุฒิศิลปทัศนา)

พระตำหนักสวนหงส์ ที่ประทับในพระราชวังดุสิต

พระตำหนัก ที่ประทับในวังสระปทุม