เมื่อสถานการณ์แพร่ระบาดเชื้อโควิด-19 ในบ้านเราเริ่มน้อยลง (ในบางจังหวัดเท่านั้น) การคลายล็อกดาวน์ก็มากขึ้น
บวกกับประเทศไทยกำลังจะเปิดรับชาวต่างชาติจากบางประเทศ ส่วนคนไทยจำนวนไม่น้อยก็เริ่มออกไปใช้ชีวิตนอกบ้านมากขึ้น ดังนั้นตามร้านอาหารและห้างสรรพสินค้าก็จะมีผู้คนเข้าไปมากขึ้น แล้วเราก็พบว่าแต่ละสถานที่ได้เตรียมเจลแอลกอฮอล์ไว้สำหรับทำความสะอาดมือ ส่วนผู้คนก็เตรียมเจลแอลกอฮอล์แบบพกพาไว้กับตัวเอง บางคนก็ใช้สเปรย์แอลกอฮอล์   

คำถามที่น่าสนใจคือเจลแอลกอฮอล์และสเปรย์แอลกอฮอล์ที่ใช้ๆ กันนั้น ส่วนใหญ่ได้มาตรฐานในการฆ่าเชื้อโควิด-19 ได้จริงหรือ แต่ที่น่าสนใจมากกว่านั้นก็คือ การใช้แอลกอฮอล์ต่างๆ ในแต่ละครั้ง ต้องใช้ปริมาณมากเท่าไรจึงจะฆ่าเชื้อโควิด-19 ได้จริง บางคนฉีดมือเพียงนิดเดียว บางคนกดเจลแอลกอฮอล์เพียงหยดเดียว แล้วแบบนี้มันฆ่าเชื้อโควิด-19 ได้หรือ บางที่เราพบว่าตามห้างสรรพสินค้าบางแห่งมีเจ้าหน้าที่คอยกดเจลแอลกอฮอล์ให้ลูกค้า แต่กดเพียงหยดๆ เท่านั้น ถามว่าฆ่าเชื้อได้จริงหรือ หรือแค่ทำให้รู้ว่ามีเจลแอลกอฮอล์ให้แล้วนะ ส่วนจะฆ่าเชื้อได้จริงไหม ก็ตอบไม่ได้ บางคนบอกว่ามีไว้เพื่อให้สบายใจ แต่ไม่สามารถฆ่าเชื้อได้จริงๆ จังๆ เมื่อเป็นเช่นนี้ เราจำเป็นต้องหันมาพิจารณาถึงประสิทธิภาพของแอลกอฮอล์ที่เราๆ ท่านๆ ใช้กันทุกวัน และต้องดูด้วยว่าใช้แบบไหนอย่างไรจึงจะถูกวิธี และฆ่าเชื้อได้จริง และที่สำคัญคือต้องใช้แอลกอฮอล์ชนิดไหน 

ในช่วงแรกของการระบาดโควิด-19 เมื่อต้นปี 2563 มีการผลิตแอลกอฮอล์เพื่อจำหน่ายในท้องตลาด แต่เท่าที่สาธารณชนรับทราบนั้น มีจำนวนมากที่ไม่ได้มาตรฐาน ทั้งในเรื่องของชนิดแอลกอฮอล์ และปริมาณความเข้มข้น ว่ากันตามกฎหมายแล้ว แอลกอฮอล์ที่นำมาใช้ผลิตเจลทำความสะอาดมือ มี 3 ชนิด คือ เอธานอล (เอธิล แอลกอฮอล์) ไอโซโพรพานอล (ไอโซโพรพิล แอลกอฮอล์) และเอ็น-โพรพานอล (เอ็น-โพรพิว แอลกอฮอล์) ซึ่งห้ามใช้เมธานอล (เมธิลแอลกอฮอล์) อย่างเด็ดขาด เนื่องจากทำให้เป็นอันตรายต่อผู้ใช้ นี่คือเรื่องสำคัญที่ผู้ผลิตต้องมีความรู้ ไม่มักง่ายกับเรื่องนี้ ส่วนเรื่องความเข้มข้นก็เป็นอีกหนึ่งปัญหาเช่นกัน เพราะพบว่าหลายผลิตภัณฑ์มีปริมาณแอลกอฮอล์ต่ำกว่ามาตรฐาน โดยกฎหมายเครื่องสำอางระบุว่า เครื่องสำอางที่มีส่วนผสมของแอลกอฮอล์เพื่อสุขอนามัยสำหรับมือ ต้องมีปริมาณแอลกอฮอล์ไม่ต่ำกว่า 70 เปอร์เซ็นต์โดยปริมาตร เพราะความเข้มข้นที่ต่ำเกินไป ทำให้ประสิทธิภาพการฆ่าเชื้อโรคไม่ดีพอ แต่หากปริมาณความเข้มข้นสูงเกินไป ก็ไม่ใช้เรื่องดี เพราะแอลกอฮอล์จะฆ่าเชื้อโรคได้ดี ต้องอาศัยปริมาณของน้ำด้วย เพื่อไปทำลายโครงสร้างโปรตีน และองค์ประกอบต่างๆ ของเชื้อโรค ถ้าความเข้มข้นมากเกินไป เช่น แอลกอฮอล์ 90 เปอร์เซ็นต์ มีปริมาณน้ำไม่มากพอ ทำให้ประสิทธิภาพการฆ่าเชื้อไม่ดี  

เพราะฉะนั้น ต้องอาศัยความร่วมมือของผู้ผลิตเป็นสำคัญในการผลิตสินค้าที่มีคุณภาพ และถูกต้องตามข้อกำหนดกฎหมายส่วนผู้บริโภคก็ต้องเลือกใช้แอลกอฮอล์ล้างมือที่มีคุณภาพสูง โดยสามารถตรวจสอบเลขจดแจ้งเครื่องสำอาง ในกรณีที่ผลิตภัณฑ์แอลกอฮอล์เป็นเครื่องสำอาง หรือเลขทะเบียนยาในกรณีที่แอลกอฮอล์ขึ้นทะเบียนเป็นยา ได้ทางเว็บไซต์ตรวจเลขผลิตภัณฑ์ของสำนักงานคณะกรรรมการอาหารและยา หรือ อย. 

เมื่อเราซื้อผลิตภัณฑ์ที่ถูกกฎหมายแล้ว เราก็ต้องนำไปใช้ให้ถูกต้องด้วย การใช้แอลกอฮอล์ล้างมือไม่ว่าจะอยู่ในรูปแบบใด แอลกอฮอล์จะต้องอยู่บนฝ่ามือในปริมาณมากพอและนานพอคำว่านานพอหมายถึงนานพอที่จะทำให้มือเปียกแอลกอฮอล์อยู่ได้ประมาณ 20 วินาที เพราะฉะนั้น การเลือกใช้เจลแอลกอฮอล์จะช่วยให้ระยะเวลาที่แอลกอฮอล์อยู่บนฝ่ามือได้นานขึ้น แต่ในกรณีที่ใช้แอลกอฮอล์แบบสเปรย์ ต้องสเปรย์แอลกอฮอล์บนฝ่ามือให้ชุ่มและมากพอ สำหรับแอลกอฮอล์ชนิดที่ขึ้นทะเบียนเป็นยา โดยปกตินำมาใช้ทำความสะอาดแผลซึ่งจะระเหยเร็วมาก หากใช้บ่อยๆ ก็ทำให้มือแห้ง แต่ย้ำว่าต้องใช้ในปริมาณที่มากพอและอยู่บนมือได้นานพอ เพื่อประสิทธิภาพสูงสุดในการฆ่าเชื้อ แต่อย่างไรก็ตาม ในกรณีที่มือสกปรกมากๆ การใช้แอลกอฮอล์เพื่อล้างมือก็จะไม่ได้ประสิทธิผลมากเท่าที่ควรดังนั้น หากเป็นไปได้ จึงต้องล้างมือด้วยสบู่และน้ำสะอาดอย่างถูกต้อง ซึ่งวิธีนี้นับว่าดีที่สุด เพราะช่วยกำจัดเชื้อโรคต่างๆ ได้ดีกว่าแอลกอฮอล์ แต่ก็ติดปัญหาตรงที่ไม่สะดวกเท่ากับใช้แอลกอฮอล์  

ส่วนวิธีเก็บรักษาแอลกอฮอล์ก็สำคัญ ต้องอย่าลืมว่าแอลกอฮอล์สามารถติดไฟได้ จึงต้องไม่เก็บไว้ใกล้ไฟและไม่เก็บไว้ในรถยนต์ที่จอดตากแดดนานๆ เพราะแอลกอฮอล์ระเหยได้ไว เมื่อนำมาใช้จึงมีความเข้มข้นไม่เพียงพอ กลายเป็นแอลกอฮอล์ไม่มีประสิทธิภาพ  

ทั้งหมดที่กล่าวมานี้ก็หวังเพียงให้ทุกคนตระหนักถึงวิธีการเลือกซื้อ เลือกใช้แอลกอฮอล์สำหรับทำความสะอาดมือ และขอเรียนว่าหากจะใช้แอลกอฮอล์แล้ว ต้องใช้ให้ถูกต้อง เพื่อให้มีประสิทธิภาพการฆ่าเชื้อสูงสุด เพื่อสุขอนามัยของเรา

ผศ.ภก.ดร.บดินทร์ ติวสุวรรณ 

คณะเภสัชศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย