นอกจากตรุษจีนแล้ว สัปดาห์นี้มีวันที่สำคัญทางสุขภาพวันหนึ่งคือ 4 กุมภาพันธ์ซึ่งเป็น วันมะเร็งโลก หรือ world cancer day ในบรรดาโรคภัยไข้เจ็บต่างๆ “มะเร็ง” คงเป็นโรคที่ผู้คนไม่อยากประสบพบเจอมากที่สุด เพราะมะเร็งดูเหมือนจะเข้าใกล้กับความตายมากกว่าโรคอื่นๆ ข่าวร้ายก็คือ ถึงไม่อยากเจอ มะเร็งก็เป็นสาเหตุการตายอันดับต้นๆของประชากรโลกรวมถึงในชาวไทยด้วย ข่าวดีก็คือ ปัจจุบันมีความก้าวหน้าทั้งด้านการวินิจฉัยที่ทำให้พบโรคได้ตั้งแต่ในระยะเริ่มต้น รวมถึงมีการพัฒนายาใหม่ๆ อย่างไม่หยุดยั้ง ทำให้การรักษามะเร็งประสบความสำเร็จมากขึ้นเรื่อยๆ เราจึงพบผู้หายป่วยจากโรคมะเร็งในจำนวนเพิ่มมากขึ้นเรื่อยๆ ด้วยเช่นกัน

ภาพจำของผู้ป่วยมะเร็งที่ได้รับการรักษาด้วยยาทั้งจากในซีรี่ส์ต่างประเทศหรือละครไทยก็ดี คงจะเป็นผู้ป่วยที่ผอมแห้งซีดเซียว ขอบตาดำคล้ำ สวมหมวกไหมพรมปิดบังศีรษะที่ไม่มีผม เวลาให้ยาก็จะคลื่นไส้อาเจียน ระยะท้ายๆ อาจจะมีอาการเจ็บปวดทรมานต่างๆ นานา ทำให้ทุกคนรู้สึกสงสารตัวละครรวมถึงหวาดกลัวหากวันนึงเราเกิดโชคร้ายต้องเป็นผู้ป่วยเสียเอง แต่ภาพจำเหล่านั้นมีทั้งที่เป็นจริงและเกินจริง ในเมื่อเราพัฒนายาที่มีประสิทธิภาพดีในการรักษาโรคได้ เราก็ย่อมต้องพัฒนายาดีๆ ที่ใช้เพื่อป้องกันอาการข้างเคียงต่างๆ ที่อาจเกิดขึ้นจากการรักษาได้เช่นกัน ผู้ป่วยที่ต้องรับยาเคมีบำบัดที่คาดการณ์ได้อยู่แล้วว่าจะทำให้เกิดอาการคลื่นไส้อาเจียน ก็จะได้รับยาต้านอาเจียนประสิทธิภาพสูงเพื่อป้องกันการคลื่นไส้อาเจียนก่อนและหลังรับยา ซึ่งหากผู้ป่วยกินยาถูกต้องตามที่ได้รับคำแนะนำจากแพทย์หรือเภสัชกร ก็จะแทบจะไม่มีอาการทุกข์ทรมานจากอาการคลื่นไส้อาเจียนเลย เช่นเดียวกับอาการข้างเคียงจากการเคมีบำบัดอีกประการหนึ่งคือเม็ดเลือดขาวต่ำ กรณีที่ผู้ป่วยมีความเสี่ยงสูงที่จะเกิดการติดเชื้อ แพทย์ก็จะให้ยาฉีดเพื่อกระตุ้นเม็ดเลือดขาวหรือยากินเพื่อป้องกันการติดเชื้ออยู่แล้ว แต่ทั้งนี้ทั้งนั้นผู้ป่วยเองก็ต้องตระหนักว่าตนเองมีภูมิต้านทานที่ลดลงและระมัดระวังไม่ไปรับเชื้อโรคเข้าสู่ร่างกายในช่วงที่ได้รับการรักษา

อย่างไรก็ตาม อาการข้างเคียงบางอย่างที่เกิดขึ้นจากการรักษา เช่น เบื่ออาหาร การรับรสชาติ เปลี่ยนแปลงไป
อาการอ่อนเพลียไม่มีแรง อาจจะไม่มียาสำหรับใช้ในการรักษาโดยตรง ผู้ป่วยที่กินอาหารไม่ค่อยได้ อาจจะไม่มียากระตุ้นให้อยากอาหาร แนวทางการแก้ไขคือ การกินอาหารครั้งละน้อยๆ แต่บ่อยๆ โดยไม่ต้องบังคับกะเกณฑ์ให้กินแต่ละครั้งได้มากๆ แต่ควรเลือกกินอาหารที่มีคุณค่าทางโภชนาการสูง และกรณีที่ผู้ป่วยกินได้น้อยมากจนน้ำหนักลดลง ควรปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรเพื่อเลือกอาหารทางการแพทย์กินเสริมเพื่อป้องกันไม่ให้เกิดการขาดอาหารขณะรักษา

ความเข้าใจผิดที่พบบ่อยในผู้ป่วยมะเร็งคือ การต้องหลีกเลี่ยงอาหารประเภทโปรตีนโดยเฉพาะอย่างยิ่งเนื้อสัตว์เพราะการกินโปรตีนจะไปเพิ่มจำนวนเซลล์มะเร็ง ความจริงก็คือ ระหว่างการรักษาไม่ว่าจะหลังการผ่าตัดเอาเนื้องอกออกหรือช่วงที่ได้รับยาเคมีบำบัดซึ่งนอกจากมุ่งทำลายเซลล์มะเร็งในร่างกายแล้ว เซลล์เม็ดเลือดหรือเซลล์เยื่อบุต่างๆ ก็ถูกทำลายไปด้วยเช่นกัน การฟื้นฟูเซลล์เหล่านั้นให้กลับมาใกล้เคียงสภาวะปกติ ก็คือการกินสารอาหารโปรตีนให้เพียงพอ อีกหนึ่งความเข้าใจที่คลาดเคลื่อนเรื่องโปรตีนก็คือ ต้องเลี่ยงโปรตีนจากเนื้อสัตว์และรับโปรตีนจากพืชเท่านั้น ในความเป็นจริงแล้ว โปรตีนจากเนื้อสัตว์ยังคงเป็นโปรตีนที่คุณภาพดีกว่าซึ่งดีต่อผู้ป่วยมากกว่า สรุปก็คือ เรายังคงแนะนำให้ผู้ป่วยกิน เนื้อ นม ไข่ ตามปกติ เพื่อให้ได้สารอาหารครบถ้วน อาหารที่ควรหลีกเลี่ยงจริงๆ ก็คือ อาหารประเภทปิ้งย่างหมักดอง ของทอดที่ใช้น้ำมันทอดซ้ำซึ่งอุดมไปด้วยสารก่อมะเร็งที่แท้จริงต่างหาก

อีกอย่างหนึ่งที่ต้องเพิ่มความระมัดระวังคือผลไม้หนึ่งในของเยี่ยมยอดนิยมที่ผู้ป่วยมักได้รับ ซึ่งผลไม้บางอย่างนั้นผู้ป่วยจะต้องหลีกเลี่ยงในช่วงที่ภูมิต้านทานต่ำ ผลไม้ที่สุ่มเสี่ยงคือผลไม้เปลือกบาง เช่น องุ่น สตรอว์เบอร์รี่ ลางสาด เป็นต้น เพราะการล้างทำความสะอาดให้หมดจดปลอดเชื้อโรคทำได้ยาก ยิ่งการปั่นผักหญ้ากินสดๆ ยิ่งน่ากลัวเพราะต้องล้างแล้วล้างอีกให้สะอาดจริงๆ ไม่อย่างนั้นจะยิ่งเสี่ยงต่อการติดเชื้อเมื่อผู้ป่วยที่ภูมิต้านทานต่ำกินเข้าไป

กลับกลายเป็นว่า ผลไม้ที่ทุกคนคิดว่าเป็นของดีกลับต้องเพิ่มความระมัดระวัง ขณะที่เนื้อสัตว์ที่หลายคนมองว่าเป็นผู้ร้ายกลับเป็นสิ่งที่จำเป็นต่อร่างกายของผู้ป่วย นอกจากเรื่องนี้แล้ว อาจจะมีความเชื่อที่ยังไม่ได้เช็คก่อนแชร์อีกหลายเรื่อง (เช่น มะนาวโซดาฆ่าเซลล์มะเร็งได้) ผู้ป่วยมะเร็งหรือผู้ดูแลจึงควรฟังคำแนะนำจากบุคลากรทางการแพทย์เกี่ยวกับแนวทางการปฏิบัติตัว เพื่อความปลอดภัยและผลลัพธ์ที่ดีที่สุดในการรักษา และหากท่านใดมีคำถามเพิ่มเติมเกี่ยวกับการรักษาและการปฏิบัติตัวของผู้ป่วยมะเร็ง หรือคำถามเกี่ยวกับยาและสุขภาพอื่น สามารถสอบถามได้ที่ @guruya ซึ่งเป็น line official โดยคณะเภสัชศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาซึ่งพร้อมให้บริการตอบคำถามแก่ประชาชนแล้ว ตั้งแต่วันนี้เป็นต้นไป

ผศ.ภญ.ดร.ณัฎฐดา อารีเปี่ยม

คณะเภสัชศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย