ย้อนหลังไปประมาณ 100 กว่าปี บริเวณของอาคารหลังนี้คือสถานที่สำหรับพักผ่อนหย่อนใจของชาวพระนครเพราะมีทั้งโรงหนังโรงละคร สวนสัตว์ และสวนสนุก 

ไลฟ์ วาไรตี สัปดาห์นี้ ดร.เฉลิมชัย ยอดมาลัย นำคุณไปสนทนากับ ผู้ช่วยศาสตราจารย์ นายแพทย์จักราวุธ มณีฤทธิ์คณบดีคณะแพทยศาสตร์ วชิรพยาบาล มหาวิทยาลัยนวมินทราธิราชถึงความเป็นมาของอาคารวชิรานุสรณ์

l คุณหมอครับกรุณาเล่าความเป็นมาคร่าวๆ ของอาคารหลังนี้ให้ทราบด้วยครับว่าก่อนที่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงซื้ออาคารนี้ด้วยพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์นั้น อาคารนี้มีความเป็นมาอย่างไรครับ

นพ.จักราวุธ : เดิมทีอาคารนี้เป็นของพระสรรพการหิรัญกิจ(เชย อิศรภักดี) ต่อมาคือพระอรรถวสิษฐสุธี ในบริเวณนี้มีสวนกว้างใหญ่ ตามประวัติกล่าวว่าสร้างในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เคยมีตึกโอ่อ่ามาก และมีโรงละครด้วย อาคารหลังนี้เดิมชื่อบ้านหิมพานต์ ปาร์ก (park) สามเสน เป็นสวนสาธารณะแห่งแรกของสยาม เปิดให้บริการสำหรับสมาชิกที่จ่ายค่าบริการรายปี และรายครั้ง โดยสร้างในปี 2451 และแล้วเมื่อเจ้าของบ้านหิมพานต์ไม่สามารถรักษาบ้านหลังนี้ได้ต่อไป พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงใช้พระราชทรัพย์ส่วนพระองค์ซื้อไว้ แล้วพระราชทานให้เป็นสถานที่เพื่อก่อสร้างโรงพยาบาล นามว่า วชิรพยาบาล ตัวอาคารที่เรากำลังยืนอยู่นี้เคยเป็นตึกที่ทำการและเป็นหอผู้ป่วยมาก่อน

แต่เดิมเคยมีตึกใหญ่อีกหนึ่งตึกอยู่เคียงข้างกัน เรียกว่าตึกชมพู หรือตึกคุณทรัพย์ภรรยาของพระสรรพการหิรัญกิจ แต่ถูกรื้อถอนไปนานแล้ว ส่วนตึกนี้เดิมเรียกตึกเหลือง ปัจจุบันคืออาคารวชิรานุสรณ์ เริ่มก่อสร้างเมื่อปี 2448 เสร็จสมบูรณ์ปี 2451 เมื่อรัชกาลที่ 6 ทรงสละพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์ซื้อบ้านหินพานต์แล้ว ทรงให้ตั้งวชิรพยาบาลขึ้น ตึกเหลืองได้ถูกใช้เป็นที่ทำการแพทย์ ห้องพักแพทย์และหอผู้ป่วย โดยชั้นล่างหรือชั้นใต้ถุนใช้สำหรับรักษาผู้ป่วยโรคอหิวาตกโรค และโรคติดต่ออื่นๆ ส่วนชั้นสอง หรือปัจจุบันเรียกชั้นหนึ่งเป็นหอผู้ป่วย ส่วนชั้นบนคือชั้นสามเป็นหอผู้ป่วยที่รับการผ่าตัด และผู้ที่มาคลอดบุตร ส่วนชั้นสี่ ซึ่งมีอยู่ทางปีกซ้ายของอาคารคือห้องพักแพทย์ และสำนักงานแพทย์

แล้วต่อมาเมื่อโรงพยาบาลมีตึกเพิ่มมากขึ้น อาคารนี้ก็ได้ถูกใช้เป็นโรงเรียนพยาบาลอยู่ระยะหนึ่งและใช้เป็นสำนักงานพยาบาลในเวลาต่อมา จนกระทั่งถึงเวลาต้องบูรณะตึกนี้ จึงย้ายที่ทำการต่างๆ ออกไป แล้วเริ่มบูรณะ แต่กว่าจะเริ่มบูรณะก็ต้องรองบประมาณอยู่นานประมาณเกือบ 10 ปี โดยมีแผนมาตั้งแต่ 2550 แต่เนื่องจากเป็นอาคารโบราณ ดังนั้นจึงต้องหารือกับกรมศิลปากรก่อนจะเริ่มลงมือบูรณะ เพราะการบูรณะอาคารที่ขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถานต้องทำอย่างถูกหลักวิชาการ และต้องใช้ช่างที่มีความรู้แท้จริง เพื่อรักษาโบราณสถานไว้ให้ดีที่สุด การบูรณะสำเร็จในช่วงปลายปีที่ผ่านมา จนกระทั่งสามารถเปิดให้สาธารณชนได้เห็นความงามของอาคารเมื่อเดือนมีนาคม 2565 ความงดงามของอาคารนี้มีอยู่มากมาย โดยเฉพาะรูปแบบสถาปัตยกรรมแบบนีโอคลาสสิก ตัวอาคารมีห้อง 30 กว่าห้อง แต่ละห้องมีขนาดไม่เท่ากัน แต่ที่สำคัญคือเพดานของแต่ละห้องมีความแตกต่างกัน

นับเป็นความมหัศจรรย์ของผู้ก่อสร้างอาคารหลังนี้ สันนิษฐานว่าผู้ออกแบบอาคารน่าจะเป็นช่างชาวอิตาเลียน ที่ได้รับความนิยมอย่างมากในยุคนั้น เพราะจะเห็นว่ามีอาคารที่ก่อสร้างในยุคสมัยเดียวกันในเขตพระนครก็เป็นฝีมือของสถาปนิกชาวอิตาเลียน เช่นกัน แต่ที่น่าอัศจรรย์อีกอย่างคือ อาคารนี้ไม่มีการทรุดหรือร้าวเลยแม้แต่น้อย นั่นแสดงว่ารากฐานของอาคารต้องมั่นคงมาก เท่าที่ทราบคือรากฐานของอาคารทำด้วยอิฐลึกลงไปหลายเมตร คล้ายๆ กับการวางรากฐานของกำแพงเมืองในยุคโบราณ ผนังอาคารก็ทำหนามาก เพื่อใช้รับน้ำหนักแทนเสา ด้วยความพิถีพิถันในการก่อสร้างอย่างดี จึงทำให้อาคารยังคงสภาพได้ดีมาจนถึงปัจจุบัน ส่วนพื้นหินอ่อนที่เราเห็นในห้องโถงบันไดก็คือของเก่า พื้นไม้สักทองทั้งหมดก็เป็นของเก่าเช่นกัน เมื่อทำความสะอาดแล้วจึงงดงามมาก น่านับถือภูมิปัญญาของบรรพบุรุษของเราจริงๆ

l เมื่อบูรณะอาคารแล้ว ต่อไปจะใช้ทำประโยชน์อะไรครับ

นพ.จักราวุธ : ตั้งใจว่าจะทำพิพิธภัณฑ์ของวชิรพยาบาล และพิพิธภัณฑ์ของชุมชนสามเสน จะนำเสนอประวัติการก่อตั้งวชิรพยาบาลตั้งแต่เมื่อครั้งที่รัชกาลที่ 6 พระราชทานกำเนิดโรงพยาบาลแห่งนี้ต้องย้ำว่าวชิรพยาบาลนั้นเกิดขึ้นด้วยพระมหากรุณาธิคุณในพระองค์ท่าน เพราะทรงสละพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์เพื่อการก่อตั้งโรงพยาบาล ทรงคำนึงถึงเรื่องสุขภาพอนามัยของพสกนิกรอย่างแท้จริง เพราะในสมัยนั้นบ้านเมืองของเรายังไม่มีโรงพยาบาลมากมายนัก นี่คือสายพระเนตรที่ยาวไกลของพระองค์ท่าน ทรงคำนึงถึงความเป็นอยู่ของพสกนิกรเป็นสำคัญ สำหรับพิพิธภัณฑ์ที่จะทำขึ้นก็จะเน้นแบบดิจิทัล เพื่อให้ทันสมัย แต่ทว่าให้ข้อมูลสำคัญๆ ได้อย่างครบท้วนสมบูรณ์ และทำให้ผู้เข้าชมสามารถเข้าใจได้ง่าย

l เรียนถามคุณหมอถึงวิธีการดูแลรักษาอาคารหลังจากบูรณะแล้ว ว่าทำอย่างไรครับ

นพ.จักราวุธ : เราปรึกษาหารือกับผู้เชี่ยวชาญที่ดูแลอาคารโบราณอย่างใกล้ชิด เพื่อเรียนรู้วิธีทำความสะอาดผนัง พื้นเพดาน และลวดลายต่างๆ เพราะต้องมีวิธีดูแลที่พิเศษแตกต่างจากอาคารสมัยใหม่ และเรายังต้องให้เจ้าหน้าที่เข้ามาสำรวจอาคารเป็นประจำว่ามีฝนรั่วลงมาจากหลังคาหรือไม่ มีความชื้นในตัวอาคารหรือไม่ ระบบแอร์ ระบบไฟฟ้า ก็ต้องดูแลอย่างดี เพื่อให้สามารถใช้งานได้โดยสมบูรณ์ สำหรับการรักษาพื้นอาคารนั้น เราดูแลเป็นพิเศษ เวลาจะเข้าในตัวอาคาร ต้องถอดรองเท้าก่อนทุกครั้ง อาคารหลังนี้ดูจากภายนอกก็นับว่าสง่างามแต่ดูเรียบง่ายแต่เมื่อเข้ามาชมภายในจะพบว่ามีความงดงามอลังการมาก อาคารนี้สร้างในยุคสมัยใกล้เคียงกับวังบางขุนพรหม แต่วังบางขุนพรหมมีความวิจิตรงดงามอลังการมากกว่า เนื่องจากเป็นวังของเจ้านายชั้นสูง ซึ่งเป็นไปตามชั้นยศ และคนไทยจะถือมากในเรื่องของการทำเทียมเจ้าเทียมนาย เราจะไม่ทำกัน เพราะผิดประเพณีปฏิบัติแต่เมื่อเข้ามาในตัวอาคารจะพบว่ามีความงดงามมาก แต่ก็ไม่ได้ทำในรูปแบบของวังเจ้านาย แล้วยังเปิดพื้นที่รอบๆ ตัวบ้านเป็นสวนสาธารณะ สวนสนุกสำหรับชาวพระนคร โดยเก็บค่าสมาชิกแบบรายปี และแบบรายครั้งด้วย นับเป็นความทันสมัยมากในยุคกว่าร้อยปีมาแล้ว  แถมยังมีโรงละคร มีสวนสัตว์ มีน้ำตก อีกด้วย

l คุณหมอครับ หากสาธารณชนต้องการเข้าชมความงามของอาคารนี้ ต้องติดต่อหน่วยงานใดครับ

นพ.จักราวุธ : ติดต่อนัดหมายได้ที่ฝ่ายประชาสัมพันธ์ของคณะแพทยศาสตร์ วชิรพยาบาล มหาวิทยาลัยนวมินทราธิราช ได้ในวันและเวลาราชการครับ เราเปิดให้บริการกับผู้เข้าชมเป็นกลุ่ม
เป็นคณะเล็กๆ และเรามีเจ้าหน้าที่อำนวยความสะดวกให้เข้าชมครับ คณะแพทยศาสตร์ วชิรพยาบาลยินดีต้อนรับสุภาพชนทุกท่านครับ เราอยากให้ท่านมาชื่นชมความงดงามของอาคารวชิรานุสรณ์อาคารที่ได้รับคำสรรเสริญว่าเป็นบ้านที่สวยที่สุดหลังหนึ่งของสยามประเทศ และอยากให้เห็นถึงความมีรสนิยมของเจ้าของบ้านเดิมคือพระสรรพการหิรัญกิจด้วย ท่านสร้างบ้านหลังนี้ในช่วงที่ท่านมีอายุเพียง 25-26 ปีเท่านั้น นับว่าเป็นคนหนุ่มในยุคนั้นที่มีรสนิยมดีมาก และมีหัวคิดทันสมัยมาก และผมขออนุญาตเรียนให้ทราบอีกนิดว่า การซ่อมบำรุงอาคารนั้น เราพยายามเก็บรักษาส่วนเดิมที่เป็นภาพโบราณจริงๆ ไว้บางส่วน เพื่อให้สามารถเปรียบเทียบได้ระหว่างสิ่งที่ซ่อมบำรุงเรียบร้อยแล้ว กับสิ่งที่ยังเป็นของดั่งเดิมจริงๆ เพื่อประโยชน์ในการศึกษาด้านโบราณสถานสำหรับคนรุ่นหลังเพราะในการซ่อมบำรุงนั้น ผู้เชี่ยวชาญบอกว่าบางห้องนั้นมีการทาสีทับลงไปมากถึง 6-7 ชั้น

เมื่อค่อยๆ ลอกสีออกทีละชั้น ก็จะพบว่ามีสีเดิมอยู่ด้านล่าง ซึ่งนับเป็นข้อมูลสำคัญทางประวัติศาสตร์ที่ดีเยี่ยม ผมขอเชิญชวนคนไทยทุกคนที่สนใจโบราณสถานอันทรงคุณค่าไปเยี่ยมชมอาคารวชิรานุสรณ์ และขอเชิญชวนท่านที่มีความสามารถช่วยสนับสนุนให้เราสามารถอนุรักษ์โบราณสถานไว้ให้ลูกหลานและคนรุ่นหลังของสังคมไทยได้ชื่นชมความงาม ได้โปรดมาช่วยกันสนับสนุนเราด้วย เพราะการดูแล บำรุงรักษาอาคารโบราณให้มีความงดงามได้ตลอดไปนั้นต้องใช้ความพยายามและต้องใช้ทุนทรัพย์ที่สูงมาก จึงขอเชิญชวนทุกท่านได้โปรดมาร่วมกันทำนุบำรุงรักษาโบราณสถานของชาติเราไว้ให้อยู่ยั่งยืนสืบต่อไป หากท่านมีความประสงค์ช่วยบริจาคเพื่อการบำรุงรักษาอาคาร ท่านจะได้รับใบเสร็จรับเงินแล้วนำไปหักลดหย่อยภาษีได้สองเท่าของเงินบริจาค ขอเรียนเชิญมาชมความงามของอาคารนี้ และช่วยกันบำรุงรักษาอาคารนี้ไว้ครับ

คุณจะได้พบรายการดีที่ครบครันด้วยสาระและะความรู้ รายการ ไลฟ์ วาไรตี ออกอากาศทุกวันอาทิตย์ เวลา 16.00-16.25 น.ทางโทรทัศน์ NBT กดหมายเลข 2 และชมรายการย้อนหลังได้ที่ YouTubeไลฟ์ วาไรตี