ภาวะเลือดจางเป็นภาวะที่มีปริมาณเม็ดเลือดแดงปกติน้อยลงไม่เพียงพอที่จะนำออกซิเจนไปหล่อเลี้ยงเนื้อเยื่อหรืออวัยวะต่างๆ ของร่างกายหรือมีระดับของฮีโมโกลบินต่ำกว่าปกติทำให้มีอาการอ่อนเพลียเหนื่อยง่ายภาวะเลือดจางมีหลายชนิดขึ้นอยู่กับสาเหตุการเกิดเลือดจางอาจเกิดจากสาเหตุทางพันธุกรรมหรือเกิดขึ้นภายหลัง เป็นชั่วคราวหรือเรื้อรังและมีความรุนแรงน้อย ปานกลาง หรือ รุนแรง ภาวะเลือดจางมักเกิดจากสาเหตุหลายอย่างร่วมกันในผู้ป่วยส่วนใหญ่ การรักษาภาวะเลือดจางขึ้นอยู่กับสาเหตุที่ทำให้เกิดเลือดจาง

อาการและอาการแสดง

อาการและอาการแสดงมีหลากหลายขึ้นกับสาเหตุและความรุนแรงของเลือดจางและโรคที่เกี่ยวข้องหรืออาจไม่มีอาการใดๆ เลยก็ได้ ได้แก่ อ่อนเพลีย เหนื่อล้า เหนื่อยง่ายใจสั่น ซีด ผิวเหลือง หายใจเร็ว หอบเหนื่อย วิงเวียนศีรษะ มึนงง อาจเจ็บหน้าอก อาการและอาการแสดงจะเป็นมากขึ้นเมื่อมีเลือดจางมากขึ้น ในผู้ที่ไปบริจาคเลือดแล้วได้รับแจ้งว่าเลือดลอยหรือมีค่าฮีโมโกลบินน้อยเกินไปบริจาคเลือดไม่ได้แสดงว่ามีเลือดจาง ในผู้ที่บริจาคเลือดหลายครั้งแล้วไม่ได้รับประทานยาบำรุงเลือดที่ได้รับแจกมาหลังบริจาคเลือดจะมีเลือดจางได้

สาเหตุหลัก

1. ไขกระดูกสร้างเม็ดเลือดแดงลดลง

2. มีการเสียเลือดหรือมีเลือดออกโดยเฉพาะในทางเดินอาหารมากกว่าที่ไขกระดูกจะสร้างทดแทนทัน

3. เม็ดเลือดแดงถูกทำลายไปมีอายุสั้นกว่าปกติ

ชนิดต่าง ๆ ของเลือดจางได้แก่

1. เลือดจางจากการขาดธาตุเหล็ก เป็นชนิดเลือดจางที่พบมากที่สุดเกิดจากร่างกายขาดธาตุเหล็กในการสร้างฮีโมโกลบิน เช่นในภาวะตั้งครรภ์ทารกในครรภ์ต้องการใช้ธาตุเหล็กมากขึ้นถ้าไม่ได้รับธาตุเหล็กทดแทนจะทำให้แม่เกิดเลือดจางได้ สาเหตุอื่นที่มีการเสียเลือดมากขึ้น ได้แก่ ในหญิงที่มีประจำเดือนมามากกว่าปกติทุกๆ เดือน หรือมีเลือดออกในกระเพาะอาหาร ลำไส้เล็ก มะเร็งลำไส้ใหญ่ ควรหาสาเหตุการเสียเลือดที่พบบ่อยๆ เหล่านี้จึงจะรักษาหรือป้องกันภาวะเลือดจางนี้ได้

2. ภาวะขาดไวตามิน โดยเฉพาะ โฟเลท และวิตามินบี 12 ซึ่งพบในอาหารบางชนิดถ้ารับประทานไม่เพียงพอจะเกิดเลือดจางได้ หรือในผู้ป่วยบางรายมีการสร้างภูมิต้านทานต่อเซลล์ที่เยื่อบุกระเพาะอาหารทำให้ไม่สามารถดูดซึมวิตามินบี 12

3. ภาวะเลือดจางที่เกิดจากการอักเสบที่มีโรคบางชนิดร่วมด้วย ได้แก่ มะเร็ง โรคเอดส์ รูมาตอยด์ และโรคไต เป็นต้น ภาวะเหล่านี้จะมีการสร้างสารบางอย่างมายับยั้งการสร้างเม็ดเลือดแดง

4. โรคไขกระดูกฝ่อ เป็นภาวะมีพบน้อยแต่มีอาการรุนแรงมากเกิดจากโรคติดเชื้อบางชนิด ยาบางชนิด ได้รับสารพิษบางชนิด หรือมีภูมิคุ้มกันต่อตนเอง

5. โรคของไขกระดูก เช่น มะเร็งเม็ดเลือดขาว ไขกระดูกเป็นพังผืด ทำให้สร้างเม็ดเลือดแดงไม่ได้

6. ภาวะเม็ดเลือดแดงแตก มีเม็ดเลือดแดงผิดปกติทำให้มีอายุสั้น เกิดจากสาเหตุทางพันธุกรรมและเกิดขึ้นภายหลัง

ปัจจัยเสี่ยงต่อการเกิดเลือดจาง

1. รับประทานอาหารที่ขาดไวตามินหรือแร่ธาตุบางชนิด

2. โรคลำไส้บางชนิดมีการดูดซึมสารอาหารผิดปกติ

3. หญิงวัยเจริญพันธุ์มีการเสียเลือดทางประจำเดือนทุกเดือน

4. ภาวะตั้งครรภ์

5. โรคเรื้อรังต่างๆ ที่เป็นอยู่ทำให้สร้างเม็ดเลือดแดงลดลง เสียเลือดเรื้อรัง

6. ประวัติครอบครัวที่มีโรคทางพันธุกรรม

7. สูงอายุ

8. อื่นๆ เช่น โรคติดเชื้อบางชนิด โรคเลือดโรคแพ้ภูมิตนเอง โรคพิษสุราเรื้อรัง ได้รับสารพิษหรือยาบางชนิด

การป้องกัน

รับประทานอาหารให้ครบ 5 หมู่ อาหารที่มีธาตุเหล็กสูง เนื้อสัตว์ ผักผลไม้ เมล็ดธัญพืชต่างๆ ที่อุดมไปด้วยวิตามินชนิดต่างๆ

พลโท รองศาสตราจารย์ นายแพทย์วิชัย ประยูรวิวัฒน์

ประธานราชวิทยาลัยอายุรแพทย์แห่งประเทศไทย