เดือนเมษายนเวียนมาถึงอีกครั้งหนึ่ง เดือนที่หลายท่านคงรู้สึกตรงกันว่าร้อนจัดจับใจ ยิ่งช่วงเที่ยงๆ สายๆ ออกนอกอาคารเดินกลางแจ้งได้ไม่เกิน 10 นาทีก็แทบจะไหม้แล้ว อากาศร้อนขนาดนี้ โรคหรืออาการที่พบได้บ่อยมากกว่าปกติก็คือ โรคลมแดด หรือ heat stroke ที่เป็นเหมือนศัพท์ใหม่ในกระแสข่าวสุขภาพนั่นเอง

ข้อมูลจากกองระบาดวิทยา กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข เมื่อปี พ.ศ. 2566 ได้รายงานจำนวนผู้เสียชีวิตจากโรคลมแดดไว้ที่ 37 ราย ซึ่งอยู่ในช่วงอายุตั้งแต่ 17-81 ปีส่วนใหญ่เสียชีวิตกลางแจ้ง ดังนั้นการไม่อยู่กลางแจ้งในสภาพอากาศที่ร้อนจัดจึงเป็นแนวทางที่สำคัญในการป้องกันการป่วยและเสียชีวิตจาก heat stroke ได้

heat stroke หรือโรคลมแดด คือ สภาวะเมื่อร่างกายไม่สามารถปรับตัวได้เมื่อมีอุณหภูมิความร้อนสูงมากๆ เช่น มากกว่า 40 องศาเซลเซียส เมื่อปรับตัวไม่ได้สิ่งที่เกิดขึ้นก็คือ ผู้ป่วยจะมีอาการอ่อนเพลีย กระหายน้ำมาก อุณหภูมิร่างกายสูงขึ้น ปวดศีรษะ วิงเวียน คลื่นไส้ อาเจียน เหงื่อแตก ใจสั่น หัวใจเต้นแรง สับสน เป็นลมหมดสติ หรืออาจรุนแรงจนนำไปสู่อาการชัก

แล้วใครบ้างที่เสี่ยงต่อการเกิด heat stroke คนที่เสี่ยงโดยตรงก็คือผู้ที่ต้องทำงานกลางแจ้ง ดังนั้น คนที่ทำงานกลางแจ้งก็จะต้องสวมอุปกรณ์ปกป้องร่างกายให้เหมาะสม พักผ่อนให้เพียงพอเพราะการพักผ่อนน้อยจะเพิ่มความเสี่ยง การดื่มเหล้าก็เพิ่มความเสี่ยงด้วยเช่นกันเพราะเหล้าหรือเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์จะกระตุ้นการทำงานของหัวใจ หัวใจเต้นแรงขึ้น เลือดสูบฉีดมากขึ้น ความดันเลือดก็สูงขึ้น และคนที่ดื่มแอลกอฮอล์ยังเสี่ยงต่อการเกิดภาวะขาดน้ำมากกว่าปกติ อีกด้วย ดังนั้น ถ้ารู้ตัวว่าต้องทำงานกลางแจ้งควรงดดื่มเหล้าและพักผ่อนให้เพียงพอ รวมถึงหมั่นจิบน้ำตลอดเวลาเพื่อป้องกันภาวะขาดน้ำ

ส่วนคนที่มีโรค หรือภาวะเสี่ยงต่อการเกิด heat stroke แม้ไม่ได้ทำงานกลางแจ้ง ก็คือ เด็กเล็กโดยเฉพาะอย่างยิ่งที่มีอายุน้อยกว่า 5 ปี ผู้สูงอายุ ผู้ป่วยโรคเรื้อรัง เช่น โรคความดันโลหิตสูง โรคเบาหวาน โรคหัวใจ ผู้ที่มีภาวะอ้วน ผู้ที่มีโรคซึ่งต้องใช้ยาที่ทำให้สูญเสียน้ำ เช่น ยาขับปัสสาวะ ยาที่ทำให้การหดหรือขยายตัวของหลอดเลือดไม่เป็นปกติ เช่น ผู้ป่วยที่ใช้ยาลดความดันกลุ่ม beta blocker ผู้ป่วยที่กำลังใช้ยาต้านเศร้า เป็นต้น คนกลุ่มนี้ควรหลีกเลี่ยงการอยู่กลางแจ้งในช่วงเวลาที่อากาศร้อนจัด หรือแม้แต่การอยู่ในที่ร่มก็ตาม หากอากาศร้อนจัดมากๆ ก็ควรหมั่นสังเกตความผิดปกติ ถ้าพบว่ามีอาการเข้าได้กับ heat stroke ก็ควรรีบปฐมพยาบาลทันที

หากสงสัยว่าผู้ที่อยู่ในความดูแลของท่านเป็น heat stroke สิ่งแรกที่ควรทำคือรีบพาผู้ป่วยเข้าพักในร่ม หรือที่เย็นๆ อากาศถ่ายเทสะดวก รีบถอดเสื้อผ้า หรือเครื่องแต่งกายที่รัดเกินไป เช็ดตัวลดอุณหภูมิด้วยผ้าชุบน้ำเย็น โดยเน้นที่หน้าผาก ซอกคอ รักแร้ ขาหนีบ และให้ผู้ป่วยนอนศีรษะต่ำยกขาสูงเพื่อเพิ่มการไหลเวียนเลือดไปสมอง ให้รีบติดต่อ 1669 เพื่อเรียกรถฉุกเฉิน ระหว่างรอรถมารับก็พยายามเช็ดตัวด้วยน้ำเย็นตลอดเวลาเพื่อลดความร้อนในร่างกายของผู้ป่วยให้มากที่สุดและถ้าผู้ป่วยยังไม่หมดสติให้ดื่มน้ำเปล่ามากๆ ทั้งนี้ไม่ควรรีรอที่จะให้ความช่วยเหลือผู้ที่กำลังเป็น heat stroke เพราะหากช่วยช้าเกินไป ผลที่ตามมาอาจรุนแรงมากได้ เช่น เกิดภาวะกล้ามเนื้อสลายตัว ของเสียคั่งจนเกิดภาวะไตวาย เลือดไปเลี้ยงที่ตับลดลงจนตับเสียหาย หัวใจเต้นผิดจังหวะจนเกิดภาวะหัวใจวาย สมองเกิดความผิดปกติ เกิดภาวะชักหรือสมองเสียหายถาวร ทุกภาวะแทรกซ้อนที่เกิดขึ้นสามารถนำไปสู่การหายใจล้มเหลวและเสียชีวิต

โรคลมแดดหรือ heat stroke สามารถป้องกันได้ โดยหลีกเลี่ยงการอยู่กลางแจ้งในอากาศร้อน ถ้าจำเป็นก็ให้สวมเสื้อผ้าที่หลวมสบาย เนื้อผ้าโปร่งบาง ระบายอากาศดีสวมหมวก กางร่ม หรือเตรียมพัดลมพกพาไว้ เตรียมน้ำไว้และหมั่นจิบตลอดเพื่อป้องกันการขาดน้ำ แต่ไม่ควรดื่มเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์หรือแม้แต่เครื่องดื่มที่มีกาเฟอีนเพราะทำให้สูญเสียน้ำมากขึ้น หมั่นสังเกตอาการของตัวเอง ถ้าเริ่มเวียนศีรษะ อ่อนเพลีย รู้สึกใจเต้นผิดปกติให้รีบเข้าที่ร่ม ขอความช่วยเหลือจากคนรอบข้างก่อนที่จะมีอาการรุนแรงจนหมดสติ

สุดท้ายนี้หวังว่าทุกคนจะผ่านฤดูร้อนปีนี้ไปได้อย่างปลอดภัย ในส่วนของยาที่ท่านใช้อยู่ หากต้องการเพิ่มเติมว่าเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิด heat stroke หรือลมแดดหรือไม่ สามารถสอบถามได้ที่ศูนย์ข้อมูลยา คณะเภสัชศาสตร์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ทาง line @guruya

รศ.ภญ.ดร.ณัฏฐดา อารีเปี่ยม และ รศ.ภก.ดร.บดินทร์ ติวสุวรรณ

คณะเภสัชศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย