“ความอ้วน” กลายเป็นสิ่งหนึ่งที่คนส่วนใหญ่มักจะหนีได้ยากขึ้นเรื่อยๆ ตามอายุที่เพิ่มขึ้นไปทุกวันซึ่งสาเหตุหลักก็มาจากปัจจัยทางด้านพฤติกรรมโดยเฉพาะวิถีของการบริโภคอาหาร ที่สวนทางกับการออกกำลังกาย กระทั่งเมื่อความอ้วนนั้นได้ส่งผลกับร่างกายจนแปรเปลี่ยนกลายไปเป็น “โรคอ้วน” ก็จะตามขบวนมาด้วยเหล่าโรคเรื้อรัง ไม่ว่าจะเป็นเบาหวาน หัวใจ ความดัน ฯลฯ ที่เรามักคุ้นเคยกันดี

ทว่า ในบรรดาโรคเรื้อรังต่างๆ ที่มาจากความอ้วนนั้น เชื่อว่า “โรคตับ” คงไม่ใช่โรคที่คนส่วนใหญ่จะนึกถึง โดยเฉพาะอย่างยิ่ง หากพูดถึงอาการอย่าง “ตับแข็ง” ด้วยแล้ว หลายคนอาจมองว่านี่เป็นเรื่องที่ห่างไกล เมื่อยังมีความเข้าใจที่ว่าตับแข็งนั้น น่าจะมาจากพฤติกรรมการดื่มแอลกอฮอล์

ศ.ดร.นพ.สมบัติ ตรีประเสริฐสุข อาจารย์ภาควิชาอายุรศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ซึ่งปัจจุบันดำรงตำแหน่งรองอธิการบดีฝ่ายแผน งบประมาณ และยุทธศาสตร์ จุฬาฯ ได้ให้คำอธิบายถึง “โรคตับคั่งไขมัน” หรือที่อาจเคยได้ยินกันในชื่ออย่างโรคไขมันพอกตับ โรคอ้วนลงตับ ฯลฯ ว่า ปัจจุบันได้เข้ามาเป็นเหตุปัจจัยสำคัญของการเกิด “ตับแข็ง”มากขึ้น ซึ่งจะนำไปสู่การเป็น “มะเร็งตับ” ต่อไปได้

อาจารย์แพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านตับ ได้อธิบายถึงสิ่งที่เกิดขึ้นในตับของคนที่เป็นโรคอ้วน คือ ไขมันจะแทรกเข้าไปอยู่ในทุกเซลล์ของตับ หรือเปรียบได้คล้ายกับ “ฟัวกราส์” ซึ่งเป็นตับห่านที่มีไขมันแทรกอยู่ปริมาณมาก จึงมีความนิ่ม ละลายในปากเวลารับประทาน แต่เมื่อเกิดกับร่างกายคนจะกลายเป็นอันตราย เพราะทำให้เนื้อตับอักเสบเรื้อรังกลายเป็นตับแข็ง และอาจกลายเป็นมะเร็งตับต่อไปได้

ส่วนวิธีการที่จะเอาไขมันออกจากตับก็ทำได้เพียงทางเดียว นั่นคือการเผาผลาญหรือการออกกำลังกาย ร่วมกับการดูแลโภชนาการ เลือกอาหารที่เหมาะสม ซึ่งเมื่อสาเหตุหลักของโรคตับเปลี่ยนไปจากในอดีต เช่นเมื่อก่อนกรณีของไวรัสตับอักเสบบีและไวรัสตับอักเสบซี สามารถให้ยารักษาแล้วหายได้หากแต่วิธีการจัดการกับไขมันในตับยุคปัจจุบัน จะต้องเปลี่ยนมาเป็นการให้ความรู้ เปลี่ยนวิถีชีวิตของผู้คนแทน

ทั้งนี้ ตามข้อมูลตัวเลขจากทั่วโลกพบว่า ประมาณร้อยละ 25-30 ของประชากรทั่วไปเสี่ยงที่จะเป็นโรคไขมันตับ และยิ่งมีความเสี่ยงมากขึ้นตามการมีโรคร่วม เช่น เบาหวาน โรคอ้วนหรือตามอายุที่เพิ่มขึ้น

เมื่อว่าต่อไปถึง “โรคตับแข็ง” ศ.ดร.นพ.สมบัติเล่าว่าพอตับเริ่มมีภาวะตับแข็งมากแล้ว หนึ่งในอาการแทรกซ้อนที่รุนแรงที่สุดของผู้ป่วยคือ “ภาวะเลือดออกจากเส้นเลือดขอดในหลอดอาหารแตก”โดยผู้ป่วยมักจะมาโรงพยาบาลด้วยอาการอาเจียนเป็นเลือดซึ่งมีความรุนแรงถึงขั้นเสียชีวิต ส่วนวิธีการรักษาตามมาตรฐานนั้น จะใช้การส่องกล้องทางเดินอาหารประกอบกับใช้เครื่องมือที่ถูกต้องในการเข้าไปห้ามเลือด แต่เรื่องนี้กลับกลายเป็นความยากเพราะแม้ว่าแพทย์จะเก่งเพียงใด แต่หากไม่มีเครื่องมือแล้วก็คงไม่สามารถที่จะช่วยชีวิตผู้ป่วยได้

สำหรับเครื่องมือดังกล่าวคือ ชุดอุปกรณ์ยางรัดเส้นเลือดขอดในหลอดอาหาร (EsophagealVarices Ligator) โดยวิธีใช้แพทย์จะทำการส่องกล้องทางเดินอาหาร แล้วติดอุปกรณ์ที่เป็นตัวยิงหนังยางเข้าไปรัดบริเวณเส้นเลือดเป้าหมาย ซึ่งปกติแล้วประเทศไทยจะต้องนำเข้าเครื่องมือนี้จากต่างประเทศ แต่ก็มีราคาค่อนข้างสูงอยู่ที่ราว 6,000-8,000 บาทต่อชุด ในขณะที่สิทธิเบิกจ่ายของระบบหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (บัตรทอง) หรือแม้แต่ระบบประกันสังคม กลับจ่ายให้อยู่ที่ประมาณ 4,000 บาทเศษเท่านั้น

“นี่จึงเรียกว่าเป็นเครื่องมือกำพร้าที่คนไทยเข้าถึงได้น้อย ส่งผลให้ประเทศไทยมีสถิติการเสียชีวิตเนื่องจากเลือดออกในหลอดอาหารสูงถึง 19% เทียบกับสหรัฐอเมริกา จะอยู่ที่ 5% เท่านั้น” อาจารย์อธิบายปัญหา

อีกจุดเปลี่ยนสำคัญคือในช่วงสถานการณ์โควิด-19 ที่ระบบหลายอย่างหยุดชะงักเช่นเดียวกับเครื่องมือการแพทย์ที่ขาดมือ ทำให้ ศ.ดร.นพ.สมบัติ มองว่าจำเป็นจะต้องพัฒนาเครื่องมือนี้ขึ้นมาใช้ เพื่อลดอุปสรรคการเข้าถึงและเพิ่มความมั่นคงด้านสุขภาพของประเทศจึงได้ร่วมกับทีมแพทย์และอาจารย์วิศวกรจากจุฬาฯ พัฒนาชุดอุปกรณ์ชิ้นนี้ขึ้นในปี 2564 โดยใช้ระยะเวลาถึง 3 ปีกว่า ที่จะสำเร็จออกมา

ปัจจุบันเครื่องมือชิ้นนี้ได้มีการนำไปพัฒนาต่อยอดและขึ้นทะเบียนรับรองผลิตภัณฑ์จากสำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) เรียบร้อยแล้ว พร้อมต่อการใช้งานเชิงพาณิชย์ ภายใต้การดำเนินการโดย บริษัท โปโปโล่จำกัด ซึ่งเครื่องมือตัวนี้จะมีหลักการและวิธีการใช้ตามมาตรฐานแบบเดียวกันกับของต่างประเทศดังนั้น แพทย์ทุกคนจึงคุ้นเคยและสามารถใช้งานได้และสิ่งสำคัญคือสามารถช่วยลดต้นทุนค่าอุปกรณ์ลงไปได้ครึ่งหนึ่ง จากที่ต้องนำเข้าชิ้นละกว่า 7,000 บาท เหลือเพียง 4,000 บาทเท่านั้น

นอกจากนี้ ล่าสุดเมื่อวันที่ 2 ก.พ. 2568 อุปกรณ์ชิ้นนี้ก็ได้รับ รางวัลผลงานคุณภาพ NRCT Quality Achievement Award ประเภทผลงานประดิษฐ์คิดค้น สาขาวิทยาศาสตร์การแพทย์ประจำปีงบประมาณ 2568 จากสำนักงานการวิจัยแห่งชาติ (วช.) กระทรวงการอุดมศึกษาวิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (อว.) ไปเป็นที่เรียบร้อย

“พอได้พัฒนาอุปกรณ์ชิ้นนี้ออกมาแล้วรู้สึกภูมิใจ รู้สึกว่าคนไทยเราเองก็ทำได้ มันไม่ได้เกินความสามารถ เพียงแต่ต้องใช้ความพยายามเยอะและนานหน่อย แล้วมัน
ก็ไม่ได้อะไร เอาไปขอตำแหน่งศาสตราจารย์ก็ไม่ได้ จึงคิดว่าระบบพวกนี้ก็น่าจะต้องเปลี่ยนในภาพใหญ่ หากมีกลไกที่จะเข้ามาช่วยจูงใจ สนับสนุน หรือเอื้อให้เกิดการคิดค้นและพัฒนาอุปกรณ์ เครื่องมือ หรือนวัตกรรมใดๆ เข้ามาใช้แก้ไขปัญหาได้มากขึ้น ประโยชน์ก็จะเกิดขึ้นกับประเทศชาติและประชาชน” ศ.นพ.สมบัติ ระบุ

ขณะเดียวกัน อาจารย์ยังได้ฝากไปถึงผู้ที่มีส่วนในการกำหนดนโยบายของรัฐ ไม่ว่าจะเป็นกระทรวงสาธารณสุข (สธ.) สำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ(สปสช.) หรือสำนักงานประกันสังคม (สปส.)ในการเพิ่มความสำคัญและสนับสนุนให้ผู้ป่วยเข้าถึงอุปกรณ์การรักษานี้ได้มากขึ้น โดยหนึ่งในนั้น คือ การเร่งผลักดันเข้าสู่ “บัญชีนวัตกรรมไทย” เนื่องจากสถานะปัจจุบันของอุปกรณ์ชิ้นนี้ยังคงอยู่ระหว่างรอคอยการพิจารณา