อย่างที่กล่าวไว้เมื่อสัปดาห์ก่อนว่า วันที่ 31 พฤษภาคม ของทุกปีเป็นวันงดสูบบุหรี่โลก ในช่วงประมาณ 6-7 ปีที่ผ่านมานี้ เราพบว่า การติดบุหรี่ก็มีวิวัฒนาการจากบุหรี่มวนๆ เป็นบุหรี่ไฟฟ้า แต่ว่าพิษภัยต่อสุขภาพก็ไม่ได้แตกต่างกัน แม้ว่าบุหรี่ไฟฟ้าจะไม่มีการเผาไหม้เหมือนบุหรี่มวน แต่ไอระเหยจากบุหรี่ไฟฟ้ายังคงมีสารพิษหลายชนิด เช่น ฟอร์มาลดีไฮด์ โลหะหนัก และสารก่อมะเร็งอื่น ๆ ซึ่งอาจส่งผลกระทบต่อระบบทางเดินหายใจและระบบหัวใจและหลอดเลือด นอกจากนี้ บุหรี่ไฟฟ้ามักมีการออกแบบที่ดึงดูดใจเยาวชน เช่น กลิ่นหอม รสชาติหลากหลาย และรูปลักษณ์ที่ทันสมัย ทำให้เยาวชนเริ่มทดลองใช้ และเสพติดนิโคตินตั้งแต่อายุยังน้อย มีผลต่อการพัฒนาสมองและสุขภาพในระยะยาว

ตัวการหลักที่ทำทำให้เกิดการเสพติดบุหรี่ไม่ว่าจะในรูปแบบดั้งเดิม หรือรูปแบบใหม่อย่างบุหรี่ไฟฟ้า ก็คือ “นิโคติน” ซึ่งเป็นสารออกฤทธิ์ที่กระตุ้นสมอง ทำให้เกิดความรู้สึกพึงพอใจและเสพติดในที่สุด บุหรี่ไฟฟ้าแม้จะไม่มีการเผาไหม้ แต่ก็ให้นิโคตินในรูปแบบของไอระเหย ที่ดูดซึมผ่านปอดได้รวดเร็วเช่นเดียวกัน และด้วยอุปกรณ์ขนาดเล็ก พกพาสะดวก ใช้ได้บ่อยโดยไม่มีกลิ่นเหม็น จึงทำให้ผู้ใช้รู้สึกพึงพอใจ จึงทำให้ผู้ใช้สามารถสูบไอได้ตลอดเวลาแบบไม่รู้ตัว การเสพติดจึงเกิดจากความถี่ และการใช้งานเรื่อย ๆ ซึ่งอาจทำให้นิโคตินสะสมในร่างกายสูงกว่าบุหรี่มวนในบางกรณีโดยไม่รู้ตัว

โดยสรุปความน่ากลัวของบุหรี่ไฟฟ้าคือ มันทำให้ติดง่ายและเลิกยากกว่า บุหรี่มวนๆ แบบดั้งเดิมเสียอีก ความที่มันใช้ง่ายใช้สะดวกกว่า ไม่ต้องจุดไฟให้ยุ่งยาก ก็เลยกลายเป็นอยากสูบเมื่อไหร่ก็สูบ สูบง่ายก็ติดง่าย เมื่อติดง่ายกว่าก็ย่อมเลิกยากกว่า และแนวทางการเลิกโดยเฉพาะก็ยังไม่มี มีแต่ประยุกต์ใช้แนวทางการเลิกบุหรี่แบบดั้งเดิม

อย่างไรก็ตาม ไม่ว่าจะบุหรี่แบบใด ล้วนไม่มีข้อดีต่อร่างกาย ยิ่งเลิกเร็วเท่าไหร่ก็ยิ่งดีต่อสุขภาพมากเท่านั้น ถ้าพิจารณาตามความเป็นจริงให้ดี การที่เราติดอะไรก็แล้วแต่ ล้วนสะท้อนถึงความอ่อนแอของตัวเรา ดังนั้น ถ้าเลิกได้ ก็แสดงว่าเราเป็นคนเข้มแข็งจริง ผู้เขียนจึงขอเอาใจช่วยคนที่กำลังเลิกทุกท่าน แค่คิดได้ว่า จะเลิกแล้ว ก็ดีมากๆ แล้ว แสดงว่าเรารักและทำเพื่อตัวเองอย่างแท้จริง และผู้เขียนขอแนะนำแนวทางที่จะทำให้การเลิกบุหรี่ มีโอกาสประสบความสำเร็จมากขึ้นเป็นขั้นตอนดังนี้ (1) ยอมรับก่อนว่าการสูบบุหรี่ไม่ดีต่อตัวเองและคนรอบข้าง ตั้งเป้าหมายให้ชัดว่าเลิกบุหรี่เพื่ออะไร เพื่อลูก เพื่อสุขภาพ เพื่อเงิน(ที่ลดลงจากการไม่ต้องใช้ซื้อบุหรี่) และควรกำหนดวันเลิกให้ชัดเจนภายในไม่เกิน 1-2 สัปดาห์ (2) ประเมินระดับการติดบุหรี่ ซึ่งขั้นตอนนี้อาจจะให้เภสัชกรใกล้บ้านช่วย หรือจะลองทำในอินเตอร์เน็ตก็ย่อมได้ ระดับการติดที่ได้จะบ่งบอกว่าจำเป็นต้องใช้ยาในการช่วยเลิกบุหรี่หรือไม่ (3) หาผู้เชี่ยวชาญช่วยเลิกบุหรี่ อาจจะเริ่มจาก Quitline โทร 1600 หรือถ้าอยากคุยกับคนตัวเป็น ๆ แนะนำลองปรึกษาเภสัชกรร้านยาใกล้บ้าน ซึ่งส่วนใหญ่สามารถให้คำแนะนำเบื้องต้นได้ รวมถึงพาผู้ต้องการเลิกบุหรี่เลิกได้สำเร็จมาแล้วนักต่อนัก (4) วางแผนการเลิกที่เหมาะสมกับพฤติกรรมของตัวเอง เช่น ถ้าสูบเวลาเจอเพื่อนก็อาจจะเลี่ยงการพบปะเพื่อนฝูง เป็นต้น (5) เตรียมรับมืออาการขาดนิโคติน ซึ่งจะพีคมากในช่วงสัปดาห์แรก ก็คือ ปวดหัว หงุดหงิด ง่วงนอน อ่อนเพลีย การดื่มน้ำบ่อยๆ ออกกำลังกายเบาๆ จะช่วยลดอาการเหล่านี้ได้ คาถาสำคัญที่ต้องท่องก็คือ เดี๋ยวมันก็ผ่านไป (6) เตรียมตัวให้ดี เมื่อต้องเจอสิ่งกระตุ้นให้สูบบุหรี่ แน่นอนว่าถ้าเลี่ยงได้ก็เลี่ยง เลี่ยงไม่ได้ก็ต้องหาทางแก้ปัญหา เช่น เวลาที่เคยพักสูบบุหรี่ก็ไปเดินเล่นแทน เป็นต้น (7) บันทึกความสำเร็จ จดวันที่เริ่มเลิก จดสถิติวันที่เลิกได้ ให้รางวัลกับความสำเร็จเล็กๆ น้อยๆ บ้าง (8) ถ้าเกิดเผลอสูบอีกก็ให้อภัยตัวเอง อย่าเพิ่งคิดว่าล้มเหลว แล้วก็ล้มเลิกการเลิกบุหรี่ครั้งนี้ ท่องไว้ว่าไม่เป็นไร ผิดนิดหน่อยเป็นเรื่องปกติ คนไม่ทำผิดคือคนไม่ทำอะไร

สำหรับยาที่ใช้สำหรับการเลิกบุหรี่ จะมีข้อบ่งใช้เมื่อผู้สูบมีระดับการติดค่อนข้างสูง ก่อนใช้ยาจำเป็นต้องประเมินว่าผู้ต้องการเลิกบุหรี่มีข้อห้ามใช้ยาอะไรหรือไม่ หรือเหมาะสมกับยาชนิดใดมากที่สุด ซึ่งแพทย์หรือเภสัชกรจะพิจารณาจากรายละเอียดของผู้ต้องการเลิกบุหรี่แต่ละรายและปรับแผนการใช้ยาไปตามการตอบสนองในแต่ละระยะ ทั้งนี้ทั้งนั้นยาเป็นเพียง 1 ตัวช่วย แต่สิ่งที่สำคัญที่สุดคือ ความมุ่งมั่นตั้งใจของผู้ต้องการเลิกสูบนั่นเอง สุดท้ายนี้ขอเป็นกำลังใจให้ผู้ตัดสินใจเลิกบุหรี่ทุกคน และหากท่านกำลังใช้ยาและต้องการสอบถามเรื่องยาเลิกบุหรี่ สามารถสอบถามได้ที่ @guruya ศูนย์ข้อมูลยา หรือเขามาขอคำปรึกษาได้ที่โอสถศาลา คณะเภสัชศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

รศ. ภญ. ดร.ณัฏฐดา อารีเปี่ยม และ รศ. ภก. ดร. บดินทร์ ติวสุวรรณ
คณะเภสัชศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย