โรคความดันโลหิตสูงอาจเป็นฆาตกรเงียบของมนุษย์ เพราะผู้ป่วยส่วนใหญ่มักไม่มีอาการเตือนใด ๆ แต่ในขณะเดียวกัน แรงดันเลือดที่สูงอย่างต่อเนื่อง สามารถสร้างความเสียหายต่อหลอดเลือดและอวัยวะสำคัญภายในร่างกายได้อย่างช้า ๆ แต่หากปล่อยไว้โดยไม่ควบคุม โรคนี้จะนำไปสู่ภาวะแทรกซ้อนที่อันตรายถึงชีวิต เช่น โรคหัวใจวาย โรคหลอดเลือดสมอง และไตวายเรื้อรัง

การที่เราเข้าใจเกี่ยวกับโรค และการใช้ยาลดความดันโลหิตอย่างถูกต้องจึงเป็นกุญแจสำคัญในการดูแลตัวเอง

ความดันโลหิต คือแรงดันที่เลือดกระทำต่อผนังหลอดเลือดแดงขณะที่หัวใจสูบฉีดและคลายตัว โดยค่าความดันจะมีค่าบนซึ่งเป็นค่าแรงดันขณะหัวใจบีบตัว และค่าล่างซึ่งเป็นแรงดันขณะหัวใจคลายตัว ภาวะความดันโลหิตสูงเกิดขึ้นเมื่อค่าความดันสูงกว่า 140/90 มิลลิเมตรปรอท

สาเหตุของความดันโลหิตสูงแบ่งเป็น 2 กลุ่มหลัก คือ ความดันโลหิตสูงชนิดไม่ทราบสาเหตุ พบในผู้ป่วยส่วนใหญ่ มากกว่า 90 % ไม่สามารถระบุสาเหตุเฉพาะเจาะจงได้ แต่เชื่อว่าเกิดจากความซับซ้อนของปัจจัยทางพันธุกรรม และปัจจัยทางสิ่งแวดล้อม และพฤติกรรมการใช้ชีวิตที่กระตุ้นให้เกิดความผิดปกติ กับอีกชนิดคือความดันโลหิตสูงชนิดทราบสาเหตุ ซึ่งพบได้ประมาณ 5-10 % โดยเกิดจากโรคหรือความผิดปกติของอวัยวะอื่น ๆ ในร่างกายที่ส่งผลโดยตรงต่อการควบคุมความดันโลหิต ซึ่งหากรักษาโรคที่เป็นต้นเหตุได้ ความดันโลหิตก็จะกลับมาเป็นปกติ ตัวอย่างโรคที่เป็นสาเหตุ เช่น โรคไตเรื้อรัง หลอดเลือดแดงที่ไตตีบ เนื้องอกที่ต่อมหมวกไต โรคต่อมไทรอยด์บางชนิด และภาวะหยุดหายใจขณะหลับจากการอุดกั้น

แต่ไม่ว่าจะเป็นความดันโลหิตสูงชนิดใดก็มีปัจจัยอื่น ๆ ที่เป็นตัวเร่งที่ทำให้ความดันโลหิตพุ่งสูงและควบคุมได้ยาก ได้แก่ อายุที่เพิ่มสูงขึ้นตามวัย ทำให้หลอดเลือดจะเริ่มแข็งและยืดหยุ่นน้อยลง ประวัติครอบครัว ผู้ที่มีพ่อแม่หรือญาติสายตรงเป็นโรคความดันโลหิตสูงมีโอกาสเป็นโรคนี้สูงกว่าคนทั่วไป เพศชายมักมีความเสี่ยงสูงกว่า แต่ในเพศหญิงจะมีความเสี่ยงเพิ่มขึ้นอย่างชัดเจนในวัยหลังหมดประจำเดือน

นอกจากนี้ยังมีปัจจัยที่เกิดจากพฤติกรรม ได้แก่ ภาวะน้ำหนักเกิน ซึ่งทำให้หัวใจต้องทำงานหนักในการสูบฉีดเลือดเลี้ยงทั่วร่างกาย การกินเค็ม หรือโซเดียมสูงทำให้ร่างกายกักเก็บน้ำไว้ในหลอดเลือดมากขึ้น ส่งผลให้ปริมาตรเลือดและแรงดันสูงขึ้น การดื่มแอลกอฮอล์หนักเป็นประจำจะทำลายหัวใจและเพิ่มความดันโลหิต การสูบบุหรี่ซึ่งสารนิโคตินในบุหรี่ทำให้หัวใจเต้นเร็วขึ้นและทำให้หลอดเลือดหดตัว แล้วยังทำลายผนังหลอดเลือด ทำให้เกิดภาวะหลอดเลือดแข็งตัว ส่วนคนที่ขาดการออกกำลังกาย มีความเครียดเรื้อรัง ก็เสี่ยงมาก ซึ่งหากมีความเครียดสะสมเป็นเวลานานจะนำไปสู่ความดันโลหิตสูงแบบถาวร ส่วนโรคเรื้อรังอื่น ๆ เช่น โรคเบาหวาน และ ไขมันในเลือดสูง ทำให้มีความเสี่ยงเป็นความดันโลหิตสูงร่วมด้วย เนื่องจากโรคเหล่านี้ล้วนมีผลต่อความเสียหายของหลอดเลือด

ดังนั้น เมื่อได้รับการวินิจฉัยเป็นความดันโลหิตสูง นอกจากการรับประทานยาตามที่แพทย์สั่งให้อย่างเคร่งครัดต่อเนื่องแล้ว การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมเสี่ยงก็จำเป็น จึงต้องลดการสูบบุหรี่ เลิกเหล้า ลดน้ำหนัก คุมอาหารเค็ม รักษาโรคเรื้อรังอื่น และออกกำลังกายให้เหมาะสม ล้วนเป็นสิ่งสำคัญที่ทำให้ความดันโลหิตอยู่ในค่าเป้าหมายได้ดี

สำหรับยาที่ใช้รักษาเพื่อลดความดันโลหิตมีหลากหลายกลุ่ม แต่ละกลุ่มมีกลไกการทำงานที่แตกต่างกัน เพื่อมุ่งเป้าไปที่การลดแรงดันในหลอดเลือดและปกป้องอวัยวะสำคัญ ซึ่งการใช้ยาทุกชนิดนี้ต้องเป็นไปตามคำแนะนำของแพทย์เท่านั้น ห้ามผู้ป่วยหยุดยาเองโดยเด็ดขาด เพราะการหยุดยาโดยไม่มีการควบคุมทางการแพทย์ อาจทำให้ความดันดีดกลับสูงขึ้นอย่างรุนแรง แล้วนำไปสู่ภาวะแทรกซ้อนอันตราย เช่น หลอดเลือดสมองแตกฉับพลัน แต่หากเกิดอาการข้างเคียงใด ๆ จากการใช้ยาต้องรีบปรึกษาแพทย์ หรือเภสัชกรเพื่อปรับยาให้เหมาะสมที่สุด แต่ยังต้องใช้ยาอย่างสม่ำเสมอและมีวินัยในการควบคุมอาหารและพฤติกรรมควบคู่กันไป เพื่อให้การควบคุมความดันโลหิตเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพสูงสุด

รศ. ภญ. ดร. ณัฏฐดา อารีเปี่ยม และ รศ. ภก. ดร. บดินทร์ ติวสุวรรณ
คณะเภสัชศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย