“4.0”, “Disruptive”, “Digital”,“AI”, “Automation”, “Robot”, “Big Data”, “Data Science”..คำเหล่านี้ถูกพูดถึงอย่างมากในปัจจุบัน อันเป็นยุคสมัยที่ “เทคโนโลยีพัฒนาอย่างรวดเร็ว” จนการเรียน การทำงาน หรือแม้แต่การใช้ชีวิต “อะไรๆ ก็เปลี่ยนไปไวเหลือเกิน” ดังจะเห็นข่าวการมาของรถยนต์ไร้คนขับ (Self-drivingCar) บ้าง หรือเมืองที่สามารถเก็บข้อมูลกิจกรรมต่างๆ ที่เกิดขึ้น และประมวลผลจากฐานข้อมูลที่มีเพื่อปรับเปลี่ยนไปตามเวลาหรือสถานการณ์ (Smart City) บ้าง

การมาของเทคโนโลยีมุมหนึ่งคือความสะดวกสบายของมนุษย์ แต่ “ข่าวร้าย” คือทำให้คนหลายอาชีพเสี่ยง “ตกงาน” เช่น ข่าวการลดสาขาของธนาคาร สิ่งพิมพ์ประเภทนิตยสารที่พากันปิดตัวอย่างต่อเนื่อง แม้กระทั่งอาชีพที่มีคุณวุฒิวิชาชีพ เช่น ครูบาอาจารย์ เพราะทุกวันนี้ “การทำธุรกรรมการทางเงิน การหาความรู้และข้อมูลข่าวสารส่วนใหญ่ไปอยู่บนอินเตอร์เนต”รวมถึงคนขับแท็กซี่-มอเตอร์ไซค์รับจ้าง ก็ยังหนาวๆ ร้อนๆ เมื่อต้องเจอกับคู่แข่งอย่าง “อูเบอร์-แกร็บ” ที่ผู้บริโภคเห็นว่าดีกว่าระบบเดิมที่ภาครัฐรับรองเสียอีก ซึ่งนี่เป็นปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นทั่วโลก

ดร.สัมพันธ์ ศิลปนาฎ อุปนายกสมาคมสหกิจศึกษาไทย และประธานร่วมสมาคมสหกิจศึกษาโลก กล่าวในงาน“กว่าทศวรรษ พัฒนาครอบครัวอบอุ่น สร้างคุณค่าคน คือผลงานของเรา”ในหัวข้อเสวนาเรื่อง “การพัฒนามนุษย์ที่สมบูรณ์สู่ศตวรรษที่ 21” ว่า ก่อนหน้านี้เคยมีการศึกษาแล้วพบว่า ถ้าพรุ่งนี้โลกเปลี่ยนจากยุค 3.0 เป็น 4.0 คนในประเทศไทยที่เป็นแรงงานในระบบประมาณ 13 ล้านคน ร้อยละ 72 ของกลุ่มนี้จะต้องเปลี่ยนอาชีพ ทั้งนี้ ยังไม่นับแรงงานนอกระบบอีก 20 ล้านคน ที่จะได้รับผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงนี้

“80-90% ของอุตสาหกรรมบนโลกจะเปลี่ยนรูปแบบ วิธีการการทำงานที่ไม่เหมือนเดิมอีกต่อไป คนปลายน้ำที่มีอายุ 30 ปีขึ้นไป และไม่ได้อยู่ในกลุ่ม 28% ที่ภาคอุตสาหกรรมรักษาไว้จะได้รับผลกระทบภายใน 5 ปี โดยความเป็นอุตสาหกรรม 4.0 ซึ่งมีการใช้เทคโนโลยีที่ทันสมัยจะไม่จ้างคนเพิ่มหรือจ้างน้อยมาก”ดร.สัมพันธ์ ระบุ

ดร.สัมพันธ์ ย้ำว่า ขณะที่โลกและทุกภาคส่วนเปลี่ยนแปลงไปอย่างมากมาย หากการศึกษาของไทยยังไม่พัฒนา ยังผลิตคนแบบเดิมๆ เรียนในห้องเรียนจากตำราแบบเดิมๆ ไม่ใช่แรงงานในความต้องการร้อยละ 28 ที่ตลาดแรงงาน 4.0 ต้องการ คนที่จบการศึกษาออกไปจะไม่มีงานทำ ดังนั้น การศึกษานอกห้องเรียน การศึกษาร่วมกับภาคธุรกิจ ภาคอุตสาหกรรม มีความจำเป็นอย่างมาก การศึกษาจะต้องเกิดจากความร่วมมือ

“วันนี้จำเป็นต้องปลุกยักษ์ในภาครัฐที่ควบคุมการศึกษาทั้งหมด ยักษ์ในภาคอุตสาหกรรมที่มองแต่ดัชนีด้านธุรกิจ หรือแม้กระทั่งภาคประชาชนให้รับรู้ สื่อสาร มีมาตรการและแรงจูงใจ ดูว่าจะรองรับแรงงานในระบบอย่างไร และจะเปลี่ยนแปลงการศึกษาในรูปแบบใหม่อย่างไร” ดร.สัมพันธ์ กล่าว

จากเรื่องการศึกษาและการทำงาน ดร.เทียนฉาย กีระนันทน์ กรรมการขับเคลื่อนการปฏิรูปเพื่อรองรับการปรับเปลี่ยนตามนโยบายไทยแลนด์ 4.0 กล่าวถึง“การใช้ชีวิตที่น่าเป็นห่วง” ของคนไทยไว้ 6 เรื่อง คือ 1.ดูแลตนเองไม่ดีพอ มีแนวโน้มเสียชีวิตจากการใช้ชีวิตบนความเสี่ยงมากขึ้น 2.มีปัญหาด้านคุณธรรม ไม่ตระหนักในวินัย ไม่ซื่อสัตย์สุจริต ไม่มีจิตสาธารณะ ขาดทักษะในการคัดกรอง ละทิ้งค่านิยมที่ดี

3.ขาดความคิดสร้างสรรค์ การเรียนการสอนเน้นท่องจำ ไม่สอนกระบวนการคิด แม้จะมีการใช้อินเตอร์เนตเพิ่มขึ้น แต่มีน้อยมากที่เป็นการใช้เพื่อหาความรู้ 4.มีปัญหาด้านคุณภาพ เรื่องนี้เป็นในทุกช่วงวัย 5.เปราะบางและอ่อนไหวขาดทักษะและดุลพินิจในการเลือกรับ เลือกปรับใช้วัฒนธรรมและเทคโนโลยีอย่างรู้เท่าทัน6.ดูแลกันและกันไม่ดี หมายถึงผู้ใหญ่ดูแลลูกหลานไม่ดีและลูกหลานก็ดูแลบรรพบุรุษไม่ดี

“ถ้าทำได้เพียง 5 ด้าน จากแนวพระราชดำริที่ในหลวงรัชกาลที่ 9 พระราชทานให้แก่คนไทยทั้งปวง คือ ความพอเพียง มีวินัย สุจริต จิตสาธารณะ และรับผิดชอบ โดยรับผิดชอบต่อตนเอง ต่อครอบครัวและต่อสังคม ดำเนินชีวิตบนทางสายกลางแบบมีเหตุผลก็จะแก้ปัญหาคนไทยในปัจจุบันได้ อย่างไรก็ตามเราพบว่าขณะนี้มีองค์กรเครือข่ายที่ทำหน้าที่ต่างๆ ทั้งเรื่องพอเพียง ความมีวินัย จำนวนมาก แต่ทำแบบต่างคนต่างทำและไม่เกิดผลกระทบที่ชัดเจน” ดร.เทียนฉาย กล่าว

นอกจากการเสวนาแล้ว งานนี้ยังมีการปาฐกถาโดย นพ.ประเวศ วะสี ซึ่งระบุถึงปัญหาของสังคมไทยว่า ที่ผ่านมายังใช้กระบวนทัศน์เก่า ได้แก่ 1.การใช้อำนาจ 2.การขาดความต่อเนื่องทางปัญญา ซึ่งเป็นเงื่อนไขสำคัญที่ทำให้การพัฒนาไม่ไปสู่ความสำเร็จ 3.การขาดความเชื่อมโยงทั้งนโยบาย วิชาการและผู้ปฏิบัติ และ 4.การใช้ความรู้โดยไม่เรียนรู้ โดยแต่ละเรื่องล้วนทำแบบแยกส่วนเป็นเรื่องๆ ขาดความเชื่อมโยงกัน ซึ่งจะนำไปสู่วิกฤติ ผลที่ออกมาก็ไม่สำเร็จขณะที่เมื่อลงมือปฏิบัติในสถานการณ์จริง พบว่า การสร้างคุณภาพคนหนีไม่พ้นเรื่องเหล่านี้

อย่างไรก็ตาม การจะสร้างคนไทยให้มีคุณภาพ จำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องเปลี่ยนแปลงกรอบคิดพื้นฐาน 8 ประการ คือ 1.เคารพศักดิ์ศรีคุณค่าความเป็นคนของทุกคน 2.เคารพความรู้ในตัวคน 3.เอื้ออาทรและจริงใจต่อกัน 4.เกิดความเชื่อถือไว้วางใจกัน5.สามัคคีธรรม สร้างพลังทางสังคม6.เกิดปัญญาร่วม สู่การสร้างนวัตกรรม 7.ฝ่าความยากไปสู่ความสำเร็จ และ 8.เกิดความสุขประดุจบรรลุนิพพาน นี่คือคำตอบและทิศทางการพัฒนาคนไทยคุณภาพ

“ถ้าเราเคารพกันแค่ในตำราก็จะมีความรู้แต่ในตำราเท่านั้น แต่ถ้าเราเคารพความรู้ในตัวคน ก็จะมีเกียรติ มีความสุขความเสมอภาค ดังนั้น จึงต้องปรับกระบวนทัศน์ใหม่ บูรณาการและเชื่อมโยงการทำงานร่วมกัน ซึ่งจะทำให้เกิดพลัง เกิดความสุขความสำเร็จ” นพ.ประเวศ ฝากข้อคิด