ในพื้นที่ จ.อำนาจเจริญ ยามนี้ตามท้องนาจะพบเห็นต้นข้าวกำลังตั้งท้องออกรวงเขียวขจีอย่างงดงาม เห็นแล้วอดปลื้มใจแทนชาวนาไม่ได้ ถึงแม้นาลุ่มน้ำมากเกินไปจนท่วมข้าวเสียหาย ทว่ากลับเป็นผลดีกับนาดอนน้ำอยู่ในระดับพอดี ทำให้ ฝนผลิตก็ดีตามไปด้วย

ที่สำคัญ ทุกฤดูกาลทำนาปลูกข้าว ระหว่างเดือนตุลาคม-พฤศจิกายนของทุกปี สตรีชาวนาจะนำข้าวไวต่อแสง หรือข้าวดอ ซึ่งจะมีความเจริญเติบโต ออกรวงเมล็ดข้าว เร็วกว่าปกติ เรียกว่า ข้าวน้ำนม เพื่อนำมาทำข้าวเม่า สำหรับรับประทานในครอบครัว หรือในหมู่เพื่อนฝูงญาติสนิทและแขกผู้มาเยือนสม่ำเสมอ เรียกว่า เป็นขนมโบราณ ที่ชาวอีสานนิยมบริโภคกันมาก เนื่องจากทำจากเมล็ดข้าวโดยตรง ปราศจากสารพิษเจอปน เรียกว่า ข้าวเม่าอินทรีย์ ซึ่งมีให้ทานปีละ 1 ครั้ง เฉพาะทำนาปีเท่านั้น

เป็นเพราะเศรษฐกิจฝืดเคืองไปทั่วโลก ลามถึงประเทศไทย ทำให้สตรีชาวนาอำนาจเจริญต้องมองหาอาชีพเสริมเพิ่มรายได้ โดยการนำเอาขนมจากภูมิปัญญาชาวบ้าน สั่งสอนมาจากบรรพบุรุษ ออกว่างจำหน่าย ในรูปแบบการผลิตข้าวเม่าเชิงพาณิชย์ จำหน่าย สร้างรายได้เป็นอย่างดี

นางพร สมดี อายุ 40 ปี ชาวนาบ้านภักดีเจริญ ต.ห้วยไร่ อ.เมืองอำนาจเจริญ จ.อำนาจเจริญ เล่าว่า ทำนาปีจำนวน 10 ไร่ แบ่งเป็นปลูกข้าวจ้าว 5 ไร่และข้าวเหนียว 5 ไร่ และแบ่งไว้รับประทานส่วนหนึ่งให้ถึงปี ที่เหลือก็จะขายพอได้ค่าปุ๋ย โดยเฉพาะช่วงนี้เมล็ดข้าวยังไม่แก่เต็มที่ เมล็ดข้าวน้ำนม จึงนำเมล็ดมาทำข้าวเม่าไปจำหน่ายในตลาดตัวเมืองอำนาจเจริญ ซึ่งขายดีมาก ขายหมดทุกวันก็เก็บเป็นเงินทุนไว้จ้างแรงงานเก็บเกี่ยวข้าวในช่วงปลายปี

นางพร สมดี ชาวนาคนขยัน บอกถึงวิธีทำข้าวเม่าพอเข้าใจว่า การทำข้าวเม่าส่วนมากจะเอาข้าวไวต่อแสง หรือข้าวดอ(ภาษาอีสาน) มาทำ เนื่องจากมีการเจริญเติบโตเร็วกว่าข้าวชนิดอื่น โดยเริ่มแรก ต้องเดินตรวจเมล็ดข้าวในแปลงนาก่อน จากนั้น เลือกเอาเมล็ดข้าวที่พอดี คือไม่อ่อนและไม่แก่เกินไป เรียกว่า ข้าวน้ำนม ต่อมาทำการเกี่ยวข้าว จนได้ตามต้องการ 

ต่อมานำรวงข้าวมาขูดเมล็ดออก ด้วยการใช้ไม้ประกบ 2 ข้างขูดเพื่อป้องกันรวงข้าวบาดมือ เสร็จแล้วนำเมล็ดข้าวใส่ถาดหรือกะละมัง ต่อมานำไปเทใส่กระทะ ตั้งบนเตาถ่านไฟไม่แรง คั่วจนได้ที่เสร็จแล้วเอาใส่ถาดหรือกะละมัง ผึ่งให้เย็น คัดกากหรือเปลือกข้าวออก ก็จะได้เมล็ดข้าวสีเขียวอ่อน หอมติดจมูก เมื่อบริโภคแล้วจะมีรสชาติหวานมัน อร่อยแบบขนมพื้นบ้านแบบโบราณ ก็เป็นอันแล้วเสร็จ เรียกว่า ข้าวเม่า สามารถนำไปจำหน่ายได้ โดยบรรจุถุงจำหน่ายในราคา 1 กิโลกรัมต่อ 150 บาท 

ถ้าจะซื้อเป็นขีดก็ราคาขีดละ  10 บาท ซึ่งขายดีมาก บางคนช่วงออกพรรษา กลับมาเยี่ยมบ้านจะกลับกรุงเทพฯ หรือต่างจังหวัดก็แวะซื้อข้าวเม่าหลายสิบกิโลกรัมติดไม้ติดมือไปด้วย เพื่อเป็นของฝากเพื่อนพี่น้อง ร่วงงานและมีจำนวนไม่น้อยที่ซื้อใส่พัสดุฝากทางไปรษณีย์ส่งให้ญาติพี่น้องตามต่างจังหวัดหรือกรุงเทพมหานคร เพราะข้าวเม่าอยู่ได้หลายวันไม่เสียง่าย

นางพร สมดี ชาวนาสู้ชีวิต กล่าวว่า ข้าวเม่า บางคนก็ซื้อไปทานเลย แต่ก็มีนำไปแปรรูปเป็นขนมหลายชนิด เช่น ข้าวเม่าคลุก โดยการเอาข้าวเม่า ไปคลุกเค้ากับมะพร้าว ที่ผ่านการขูดเป็นเส้นๆ ใส่เกลือน้ำตาลให้พอเหมาะ เรียกว่า ขนมข้าวเม่าคลุก หรือไม่ก็เอาไปทำข้าวเม่าทอด ก็มีให้ซื้อหารับประทานตามตลาดทั่วไป

"ทุกปีช่วงรอการเก็บเกี่ยวข้าว ก็ทำข้าวเม่ามาวางขายเป็น 2 เวลา คือ เช้ากับเย็น เพราะปีนี้ฝนตกดี ได้ผลผลิตข้าวเต็มที่ จึงมีการทำข้าวเม่าเพิ่มขึ้น โดยมีลูกๆ ที่ปิดเทอมช่วยกันทำ ส่วนแม่ก็ออกมาขายได้เงินวันละ 1,000 – 1,500 บาท" นางพร สมดี ชาวนาผู้ผันตัวมาเป็นแม่ค้าข้าวเม่าชั่วคราว กล่าว

นางสุนีย์ สีทาน อายุ 53 ปี ลูกค้าชาวเมืองอำนาจเจริญ ขณะกำลังซื้อข้าวเม่า บอกว่า จะได้ทานข้าวเม่าปีละ 1 ครั้งก็ช่วงเดือนนี้แหละ วันนี้ก็เลยเดินหาซื้อข้าวเม่าไปทำเป็นของหวาน ไม่ว่าจะปรุงเป็นข้าวเม่าทอด ข้าวเม่าคลุก ข้าวเม่ากวน หรือจะทานข้าวเม่าสดๆ ก็อร่อยไม่แพ้กัน ซึ่งก็มีความสุขที่ได้ทำขนมหวานจากข้าวเม่าให้ลูกหลานได้รับประทานกันเพื่อลูกหลานจะได้รู้ว่า ยังมีขนมพื้นเมืองโบราณ ที่ชื่อ "ข้าวเม่า" รสชาติอร่อยแบบไทยๆ ไม่แพ้ขนมชนชาติใดในโลก