ประเทศไทยขึ้นชื่อว่าเป็นประเทศ “เกษตรกรรม” เมืองอู่ข้าวอู่น้ำ ทำให้หลายจังหวัดทั่วทุกภูมิภาคของไทยส่วนใหญ่นิยมทำอาชีพเกษตรกรรม  ไม่ว่าจะทำนาปลูกข้าว หรือ ทำสวนผลไม้ต่างๆ อย่าง มะปรางหวานและมะยงชิด ขึ้นชื่อว่าเป็นผลไม้ที่ให้ประโยชน์คุณค่าทางสารอาหารต่างๆมากมาย  และที่สำคัญเป็นพืชเศรษฐกิจในหน้าร้อนที่นิยมปลูกกันมากอีกด้วย นั่นเพราะผลไม้ดังกล่าวมีวิตามิเอและบีสูง พร้อมทั้งมีเบต้าแคโรทีน ที่มีสรรพคุณช่วยบำรุงผิวพรรณ และมีแคลเซียม ฟอสฟอรัส ที่ช่วยบำรุงกระดูกและฟันให้แข็งแรงอีกด้วย

“มะปราง” จัดอยู่ในพืชของตระกูลวงศ์ Anacardiaceae เป็นวงศ์เดียวกันกับ มะม่วง , มะกอก ฯลฯ เป็นผลไม้เมืองร้อนที่มีถิ่นกำเนิดในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ได้แก่ ประเทศไทย , ลาว , เมียนม่า (พม่า) , กัมพูชา และมาเลเซีย เป็นต้น  และมีชื่อเรียกขานนามตามท้องถิ่นไทย อย่างทางภาคอีสาน เรียกมะปรางว่า “บักปราง” , ภาษาท้องถิ่นเมืองเหนือ เรียกว่า “มะผาง” , ทางปักษ์ใต้ หรือภาคใต้ของไทยเราเรียกกันสั้นๆ ว่า “ปราง” เป็นต้น

โดยลักษณะของ “มะปราง” นั้น  จัดเป็นไม้ผลที่มีรูปทรงของลำต้นค่อนข้างแหลม หรือรูปทรงกระบอก มีรากแก้วที่แข็งแรง และมีใบกิ่งก้านสาขาที่หนาทึบ  ลำต้นของมะปราง มีความสูงราวประมาณ 15-30 เมตรเลยทีเดียว  ลักษณะของใบมะปรางจะคล้ายๆกับใบมะม่วง แต่มีขนาดเล็กกว่าและใบเรียวยาวกว่า มีสีเขียวเข้ม ขอบใบเรียบ แผ่นใบเหนียว มีเส้นใบให้เห็นเด่นชัด  ซึ่งใบอ่อนของมะปราง จะมีสีม่วงแดง ยาวประมาณ 14 เซนติเมตร กว้าง 3.5 เซนติเมตร  ส่วนดอกของมะปราง จะออกดอกเป็นช่อ บริเวณปลายกิ่งแขนง  ดอกของมะปราง เมื่อบานจะมีสีเหลืองเป็นดอกสมบูรณ์เพศ และมีช่อดอกยาวประมาณ 8-15 เซนติเมตรเลยทีเดียว

สำหรับ “ผลมะปราง” จะมีลักษณะคล้ายไข่ไก่ทรงกลม  ปลายผลเรียวแหลม  โดยดอกของมะปราง 1 ช่อ จะมีผลประมาณ 1-15 ผล ซึ่งผลดิบของมะปรางจะมีสีเขียวอ่อนจนถึงเขียวเข้ม  ส่วนผลที่สุกของมะปรางจะมีสีเหลืองถึงเหลืองอมส้มและส้มอมแดง  ผิวเปลือกของผลมะปรางจะบางและนิ่ว   เนื้อด้านในจะเป็นสีเหลืองเข้ม หรือสีออกส้มแดง ทั้งนี้ก็ขึ้นอยู่กับสายพันธุ์ของมะปรางด้วย  มะปรางจะมีรสชาติที่หวาน หรืออาจจะหวานอมเปรี้ยว หรือเปรี้ยวจัดก็ได้  โดยภายในผลของมะปรางจะมีเมล็ดพันธุ์อยู่ 1 เมล็ด มีลักษณะคล้ายกับเมล็ดของมะม่วง แต่มีขนาดที่เล็กกว่า

โดยพืชตระกูล “มะปราง” แบ่งออกได้เป็นหลายสายพันธุ์ อาทิ มะปรางหวาน , มะยงชิด ,มะยงห่าง ,มะปรางเปรี้ยว หรือมะปรางที่มีรสชาติเปรี้ยวจัด  เรียกกันว่า “กาวาง”  ที่แม้แต่นกกาได้ชิมยังต้องสั่นหัววางเลยทีเดียว 

“มะปรางหวาน” ไม่ว่าจะผลดิบหรือผลสุก จะมีรสชาติที่หวานสนิท ผลจะมีขนาดเล็กไปจนถึงขนาดใหญ่ แต่รสชาติความหวานก็จะแตกต่างกันไปแล้วแต่สายพันธุ์และอยู่ที่การปลูก  ถ้าปลูกในที่ดินดีมีความอุดมสมบูรณ์ อากาศดี ไม่แปรปรวน ส่วนมากแล้วมะปรางหวานผลเล็กจะมีรสชาติที่หวานจัดกว่าผลใหญ่  แต่เมื่อเรารับประทานมะปรางหวานเข้าไปแล้วอาจทำให้เกิดอาการระคายคอ หรือคันคอได้ เพราะรสชาติที่หวานจัดของมะปรางนั่นเอง

ส่วน “มะปรางเปรี้ยว” จะมีรสเปรี้ยวทั้งผลดิบและผลที่สุกแล้ว  จึงเหมาะสำหรับนำไปแปรรูปผสมกับอาหารอื่นมากกว่าที่จะนำมารับประทานกันสดๆ (นอกจากผู้ที่ต้องการ เช่น  หญิงที่มีครรภ์ แพ้ท้อง)  ซึ่งการแปรรูปมะปรางที่ว่านั้น เราอาจจะนำไปทำ มะปรางดอง , มะปรางแช่อิ่ม , น้ำมะปรางสดแช่เย็น เป็นต้น

ขณะที่ “มะยงชิด” เป็นมะปรางที่มีรสหวานอมเปรี้ยว หรือมีรสหวานสนิท หรือเปรี้ยวมากในผลเดียวกัน  ซึ่มีขนาดทั้งผลเล็กและผลใหญ่  โดยมีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 4-5 เซนติเมตร  ยาวประมาณ 5-8 เซนติเมตร  มะยงชิดจะมีรสชาติหวานมากกว่าเปรี้ยว ผลดิบสีเขียวจะมีรสมะ ส่วนผลสุกสีเหลืองส้มอมแดงจึงมีรสออกหลาน  ซึ่งลักษณะของเนื้อมะยงชิดค่อนข้างแข็ง มีเปลือกที่หนา  แต่ถ้ามีรสเปรี้ยวมากกว่ารสหวาน จะเรียกกันว่า “มะยงห่าง”

โดย “มะยงห่าง” จะมีลักษณะภายนอกดูคล้ายกับผลของมะยงชิดมาก  แต่ต่างกันที่รสชาติ ซึ่งมะยงห่างจะมีรสเปรี้ยวมากและมีรสหวานอยู่บ้างเล็กน้อย แต่ไม่ค่อยเป็นที่นิยมปลูกเพื่อการค้าเท่าไร

ส่วน “กาวาง” จะมีลักษณะภายนอกคล้ายกับมะยงชิดและมะยงห่าง  แต่ที่แตกต่างกันออกไปคือ กาวางจะมีรสเปรี้ยวใกล้เคียงกับ “มะดัน”  โดยมีเรื่องเล่าสืบต่อกันมาว่า “มีนกกาที่หิวโซ บินมาเห็นผลไม้ชนิดนี้  มีสีเหลืองสวยงาม แต่เมื่อลองจิกกินเพื่อลิ้มรสชาติก็ต้องรีบวางแล้วสั่นหัวบินหนีไปทันที” นี่จึงเป็นที่มาของชื่อเรียกผลไม้ชนิดนี้ว่า “กาวาง”

ซึ่งความแตกต่างระหว่าง “มะยงชิด” กับ “มะปรางหวาน” สักเกตได้ง่ายๆ คือ ขนาดผลของ “มะปราง” จะเล็กกว่า “มะยงชิด”  และมะปรางบางสายพันธุ์ เมื่อรับประทานไปแล้วอาจคันหรือระคายคอได้  แต่มะยงชิดหวาน หากเรารับประทานเข้าไปแล้วจะไม่มีอาการละคายหรือคันคอเลย

โดยมะปรางผลดิบจะมีสีเขียวอ่อนซีด  ผิดกับมะยงชิดที่ผลดิบจะมีสีเขียวเข้มกว่ามะปราง  และมะปราง เมื่อผลสุกจะมีสีเหลืองอ่อน แต่มะยงชิดเมื่อผลสุกจะมีสีเหลืองแกมส้ม  และมะปรางผลดิบมีรสชาติมัน แต่มะยงชิดผลดิบนั้นจะมีรสชาติที่เปรี้ยวจัด  แต่พอมะปรางผลสุกแล้วจะมีรสชาติที่หวานมาก  แต่มะยงชิดเมื่อผลสุกจะมีรสหวานอมเปรี้ยวเล็กน้อย

ส่วนสรรพคุณทางยา หรือประโยชน์คุณค่าทางสารอาหารของมะปรางนั้น เป็นผลไม้ที่มีวิตามินซีและเบตาแคโรทีนสูง คุณค่าทางโภชนาการของสารเหล่านี้ จะช่วยต่อต้านอนุมูลอิสระ และเสริมสร้างภูมิต้านทานให้กับร่างกายของคนเรา เป็นการช่วยป้องกันและลดความเสี่ยงที่อาจทำให้เกิดโรคต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นโรคมะเร็ง , เบาหวาน , ความดันโลหิต เป็นต้น  เป็นผลไม้ที่มีวิตามินเอสูง จึงช่วยบำรุงและรักษาสายตาได้เป็นอย่างดี  และมีวิตามินบี นอกจากนี้ยังมีแคลเซียมและฟอสฟอรัส ซึ่งเป็นสารอาหารที่จะช่วยบำรุงกระดูกและฟัน ช่วยป้องกันโรคเลือดออกตามไรฟัน , เจ็บคอ , ช่วยขับเสลด , แก้น้ำลายเหนียว และช่วยฟอกโลหิตอีกด้วย

ขณะเดียวกัน “ราก” ของต้นมะปราง ยังมีสรรพคุณเป็นยาแก้อาการไข้ และถอนพิษ ผด ผื่นคัน  ส่วน “ใบของมะปราง” ใช้ทำเป็นยาพอกแก้อาการปวดศีรษะ และน้ำจากลำต้น ใช้เป็นยาอมกลั้วคอ ลดอาการเจ็บคอได้เป็นอย่างดี   ขณะที่ “ผลสุกของมะปราง” ใช้รับประทานเป็นผลไม้ หรือนำมาทำแยมรับประทานกับขนมปังก็ได้เช่นกัน  ส่วน “ผลดิบของมะปราง”  ใช้รับประทานสดๆ จิ้มกับกะปิ หรือน้ำปลาหวานก็เข้ากันอย่าบอกใคร  หรือจะนำไปแปรรูปอย่างการดอง หรือแช่อิ่มมะปรางก็ได้

“มะปราง” เป็นผลไม้ฤดูร้อน ที่เหมาะกับคนธาตุดิน หรือผู้ที่เกินในราศีพฤษภ , ราศีกันย์ และราศีมังกร  โดยผู้ที่เกิดตามธาตุดังกล่าวนี้  มักจะเสี่ยงกับโรคอ้วน , ความดัน , เบาหวาน และโรคทางเดินหายใจ  ดังนั้น มะปรางจึงถือได้ว่าเป็นตัวเลือกที่ดีสำหรับผู้ที่เกิดใน 3 ราศีนี้ คือ ราศีพฤษภ , ราศีกันย์ และราศีมังกร 

มะปราง มีทรงต้นค่อนข้างแหลม และมีใบมาก ไม่มีการผลัดใบนอก กิ่งก้านจึงแตกแขนงจนทึบ รากแก้วค่อนข้างที่จะแข็งแรงมาก จึงสามารถทนแรงลมพายุ และความแห้งแล้งได้ดี มะปรางดอกออกเป็นช่อ และจะมีสีเหลืองเมื่อบาน ผลของมะปรางจะมีขนาดผลโตพอ ๆ กับไข่ของนกพิราบ และก็มีสีเหลือง หรือสีเหลืองอมส้ม ในเวลาที่ผลของมะปรางสุก จะชวนให้น่ารับประทานมาก ครับ.

ขอบคุณข้อมูลจาก : สำนักงานโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืช อันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี และ หนังสือคัมภีร์แพทย์สมุนไพร ผลไม้สมุนไพรและพืชผักสวนครัว 

เพจ https://www.facebook.com/siam.bunnag.999999999

ภาพจาก https://www.technologychaoban.com/agricultural-technology/article_15499