คำถาม ดินที่จะใช้ในงานเกษตรกรรมต้องมีลักษณะอย่างไร และในเนื้อดินจะต้องมีคุณสมบัติอย่างไรบ้างครับ

จำนงค์ ทองคำมา

อ.แม่แตง จ.เชียงใหม่

คำตอบ เป็นที่ทราบกันดีแล้วว่า ดิน มีความสำคัญต่อชีวิตมนุษย์ สัตว์ และพืช เป็นแหล่งผลิตปัจจัยสี่ของมนุษย์ นับตั้งแต่อาหาร เครื่องนุ่งห่ม ที่อยู่อาศัย และยารักษาโรค สำหรับพืช เป็นที่ยึดเกาะราก ให้ธาตุอาหารพืช ให้น้ำแก่รากพืช ช่วยขจัดของเสีย และเป็นแหล่งจุลินทรีย์ที่เป็นประโยชน์ต่อพืช สำหรับประเทศไทยเป็นเมืองเกษตรกรรม ดินเป็นปัจจัยพื้นฐานทางการผลิตที่สำคัญของภาคเกษตร เป็นแหล่งรายได้ที่สำคัญของประเทศ  แต่มนุษย์เองนั่นแหละ เป็นผู้ทำลายดินให้เสื่อมโทรมลงไปเรื่อยๆ

ดินในแต่ละพื้นที่ ล้วนมีความแตกต่างกันไปตามปัจจัยในการสร้างตัวของดิน การเรียนรู้เพื่อรู้จักดินเบื้องต้น จำเป็นต้องรู้จักลักษณะและสมบัติของดินบางประการเสียก่อน เริ่มจากรู้จัก สีของดิน เนื้อดิน โครงสร้างของดิน ความเป็นกรดเป็นด่างของดิน และความลึกของดิน เหล่านี้จะช่วยบอกอะไรเราได้บ้าง

สีของดิน เป็นลักษณะที่เรามองเห็นได้ชัดเจน เราสามารถประเมินสมบัติบางอย่างได้ เช่น การระบายน้ำของดิน อินทรียวัตถุในดิน และระดับความอุดมสมบูรณ์ ตัวอย่างเช่น ดินสีดำ สีน้ำตาลเข้ม หรือสีคล้ำ เป็นดินที่มีอินทรียวัตถุมาก เกิดจากการสลายตัวผุพังของหินแร่ เป็นดินค่อนข้างดีมีความอุดมสมบูรณ์สูง ดินสีเหลืองหรือสีแดง เป็นดินที่มีแร่เหล็กสูง ระบายน้ำได้ดี ดินสีขาวหรือสีซีด เป็นดินปนทราย มีอินทรียวัตถุต่ำ

เนื้อดิน เรารับรู้ได้จากการสัมผัสถึงความหยาบ ความเนียน ความเหนียว สามารถประเมินการอุ้มน้ำได้ แบ่งเป็น 3 กลุ่มใหญ่ๆ ได้แก่ ดินร่วน ดินทราย และดินเหนียว ดินร่วนเป็นดินที่มีลักษณะค่อนข้างดี แข็งพอประมาณ มีความชื้น ไถพรวนได้ง่าย เหมาะแก่การเพาะปลูก

โครงสร้างของดิน เป็นการจับตัวของอนุภาคดินด้วยสารเชื่อมต่างๆ เช่น ฮิวมัส ทำให้เกิดเป็นเม็ดดิน และเมื่อรวมกันเป็นกลุ่มโดยยึดต่อกันเป็นรูปร่างและขนาดต่างๆ ช่วยบอกให้เรารู้ถึงการซึมผ่านของน้ำ การอุ้มน้ำ การระบายน้ำ และการถ่ายเทของอากาศ ดินที่มีโครงสร้างดี ต้องมีลักษณะร่วนซุย รากของพืชสามารถซอนไซได้ดี

ความเป็นกรดเป็นด่างของดิน หรือค่าพีเอช (pH) เป็นค่าที่วัดความเป็นกรดเป็นด่างของดิน บอกเป็นตัวเลขตั้งแต่ 1 ถึง 14 ถ้าค่าน้อยกว่า 7 แสดงว่ามีความเป็นกรด และค่าสูงกว่า 7 แสดงว่ามีความเป็นด่าง พืชทั่วไปจะเจริญเติบโตได้ดีในช่วงค่าพีเอช 6 ถึง 7

ความลึกของดิน ในทางการเกษตร แบ่งเป็น 5 ชั้น ได้แก่ ชั้นหินพื้น ชั้นดานแข็ง ชั้นศิลาแรง ชั้นกรวด และชั้นเศษหิน หรือชั้นลูกรังที่หนาแน่นมาก ความลึกความตื้นของดิน มีผลต่อการเลือกชนิดของพืชที่ปลูก การยึดเกาะของราก การทรงตัวของพืช ปริมาณความชื้น ธาตุอาหาร และอุณหภูมิในดิน

ลักษณะและสมบัติที่กล่าวมานี้ สามารถตรวจสอบได้เอง เราไม่จำเป็นต้องใช้เครื่องมือวิทยาศาสตร์ในการตรวจสอบให้ยุ่งยาก อาจต้องเรียนรู้บ้างและทักษะก็จะเกิดขึ้นเอง

นาย รัตวิ