คำถาม พืชตระกูลถั่วที่สามารถย่อยสลายได้รวดเร็ว ที่นิยมทำใช้มีอะไรบ้างครับ ขอทราบความรู้คุณสมบัติ และวิธีการปลูกด้วยครับ

องอาจ กรองงานคำ

อ.อุบลรัตน์ จ.ขอนแก่น

คำตอบ พืชตระกูลถั่วที่ใช้ทำเป็นปุ๋ยพืชสดได้เร็ว ได้แก่ โสน ปอเทือง ถั่วพร้า และถั่วแปบ ทั้ง 4 ชนิด มีลักษณะเฉพาะในความชอบดินน้ำ หรือคุณสมบัติทนเค็มต่างกัน ดังนั้นหากใช้ให้เหมาะกับสภาพพื้นที่จะเกิดประโยชน์สูงประหยัดสุดได้อย่างแน่นอน พืชตระกูลถั่วที่ปลูกเป็นพืชปุ๋ยสด นิยมใช้ในการปรับปรุงบำรุงดินในพื้นที่นา หรือที่ปลูกพืชไร่จะได้ผลดีที่สุด พืชตระกูลถั่วกลุ่มนี้เมื่อสับกลบดินแล้วจะเน่าเปื่อยสลายตัวกลายเป็นปุ๋ยได้รวดเร็ว เพราะมีจำนวนใบมาก ลำต้นไม่แข็งแรง ส่วนใหญ่เป็นพืชล้มลุก

โสน นิยมใช้โสนอัฟริกัน เป็นสายพันธุ์ฤดูเดียวสามารถขึ้นได้ในสภาพอากาศทั่วไป และสภาพน้ำขังทนเค็ม นิยมปลูกเป็นปุ๋ยพืชสดนาข้าว หรือในระบบปลูกพืชหมุนเวียน พืชแซมแบบเป็นแถบกับข้าวโพดใช้เมล็ดหว่านอัตรา 3-8 กก./ไร่ ถ้าใช้อัตราเมล็ดสูงจะได้ต้นเล็กซึ่งไถกลบง่าย อายุออกดอก 50-90 วัน ขึ้นอยู่กับสายพันธุ์และฤดูปลูก พร้อมที่จะไถกลบหรือตัดฟันเป็นวัสดุคลุมดินตั้งแต่อายุ 45 วันขึ้นไป ให้น้ำหนักสด 2-4 ตันต่อไร่ ให้ธาตุไนโตรเจน 12-20 กก./ไร่ เมื่อปลูกเป็นพืชคลุมดินข้ามปีจะช่วยควบคุมวัชพืชรักษาความชื้นในดิน และป้องกันไฟป่า มีประโยชน์ต่อพืชที่มีการไถพรวนน้อยครั้งหรือไม่มีการไถพรวน เช่น หลังจากหยอดหรือหว่านเมล็ดพืชหลักแล้วตัดต้นให้ชิดดินใช้เป็นวัสดุคลุมดิน

การปลูกเพื่อขยายพันธุ์ ปลูกได้ในสภาพดินทั่วไปทั้งที่ดอนและลุ่ม โดยปลูกแบบหยอดเป็นหลุมหรือโรยเมล็ดเป็นแถว ระยะระหว่างแถว 75-100 ซม. หยอดเป็นหลุมระยะระหว่างหลุมประมาณ 20-50 ซม. อัตราเมล็ดที่ใช้ปลูก 3-5 กก./ไร่ ปลูกช่วงต้นฝนหรือกลางฝน
เมื่อปลูกไปแล้ว 1 เดือน ให้พรวนดินกำจัดวัชพืชและใส่ปุ๋ย 15-15-15 อัตราประมาณ 20 กก./ไร่กลบโคน

นอกจากนี้ โสนยังสามารถปลูกได้ในนาข้าวพร้อมกับปักดำข้าว โดยปลูกเป็นแนวขนานกับคันนา 2-3 แถว เพื่อผลิตเมล็ดพันธุ์ไว้ใช้เองอายุเก็บเกี่ยวไม่แน่นอน แต่ทั่วไปมักเก็บเกี่ยวเมื่อเข้าสู่ฤดูหนาวหรือฤดูแล้ง โดยเริ่มเก็บฝักแก่หรือตัดทั้งต้นเมื่อสุกแก่ประมาณ 75% นำต้นมาตากแดดบนลานจากนั้นนวดและฝัดเมล็ด ผลผลิตเมล็ดได้ประมาณ 80-200 กก./ไร่

ปอเทือง เป็นพืชฤดูเดียวทนแล้ง ขึ้นได้ในสภาพอากาศทั่วไปโดยเฉพาะพื้นที่ดอนที่มีการระบายน้ำดี สามารถใช้เป็นพืชหมุนเวียนหรือพืชแซมในระบบปลูกพืชไร่ เช่น ข้าวโพด อ้อย ปลูกเป็นพืชหมุนเวียนในนาข้าว โดยใช้เมล็ดหว่านอัตรา 5 กก./ไร่ อายุออกดอกประมาณ 50 วัน พร้อมที่จะไถกลบหรือตัดฟันเป็นวัสดุคลุมดินให้น้ำหนักพืชสดประมาณ 3-4 ตันต่อไร่ ให้ธาตุไนโตรเจน 10-20 กก./ไร่ ปอเทืองในช่วงอายุ 20-30 วัน หากไถกลบจะย่อยสลายอย่างรวดเร็ว เหมาะสำหรับเตรียมดินตกกล้าหรือตัดฟันเป็นวัสดุคลุมดิน ช่วยรักษาความชุ่มชื้นและการงอกของเมล็ดพืชหลักหรือควบคุมวัชพืช

การปลูกเพื่อขยายพันธุ์ ควรปลูกในพื้นที่ดอนปลายฝนระหว่างเดือนสิงหาคม-กันยายนโดยหยอดเมล็ดเป็นแถวหรือเป็นหลุมระยะห่างระหว่างแถวประมาณ 75-100 ซม. การปลูกเป็นหลุมใช้ระยะปลูก50x100 ซม. หยอดเมล็ด 3-5 เมล็ดต่อหลุม ใช้เมล็ดประมาณ 3 กก.ต่อไร่ เมื่อปลูกประมาณ 1 เดือนให้พรวนดินและใส่ปุ๋ยกลบโคนโดยใช้สูตร 15-15-15 อัตรา 20 กก./ไร่ จากนั้นเมื่ออายุประมาณ 120-150วันสามารถเก็บเกี่ยวได้โดยตัดต้นตากแดดบนลานเมื่อนวดและฝัดแล้วจะได้ผลผลิตเมล็ดประมาณ 80-120 กก./ไร่

ถั่วพร้า ขึ้นได้ดีในสภาพอากาศทั่วไป ในพื้นที่ดอนระบายน้ำดี ทนแล้ง สามารถขึ้นได้ในพื้นที่ดินเค็มและที่ร่มเงา เป็นพืชล้มลุกจนถึงข้ามปี ทรงพุ่มใบกว้างทอดยอดเป็นเถาได้ พันธุ์ที่ใช้เป็นชนิดล้มลุกเมล็ดสีขาวและสีแดง สามารถปลูกเป็นพืชหมุนเวียนในระบบพืชไร่หรือนาดอน ไถกลบเป็นปุ๋ยพืชสดเมื่ออายุ 2 เดือน ให้น้ำหนักสดประมาณ 3 ตัน/ไร่ ให้ไนโตรเจนประมาณ10-20 กก./ไร่ ใช้เป็นพืชแซมหรือคลุมดินในสวนไม้ผลหรือปลูกเป็นพืชคลุมดินในระบบปลูกพืชหมุนเวียนที่ไม่มีการไถพรวน เพื่อควบคุมวัชพืชรักษาความชื้นและการงอกของเมล็ดพืชหลัก เช่น ข้าว เป็นต้น

ถั่วแปบ เป็นพืชเมืองร้อนอายุปีเดียวหรือข้ามปี ทรงพุ่มตั้งตรงทอด ยอดเป็นเถาเลื้อยมีหลายพันธุ์ต่างกันตามลักษณะสีของเมล็ด เช่น สีน้ำตาล สีขาว ทนแล้ง ขึ้นได้ดีในดินเกือบทุกชนิด มีการระบายน้ำดียกเว้นดินที่มีน้ำท่วมขัง ใบจะร่วงและตาย สามารถปลูกเป็นพืชคลุมดินในระบบปลูกพืชแซม หรือพืชหมุนเวียนกับข้าวโพด ข้าวฟ่าง หรือมันสำปะหลัง หรือใช้ปลูกเป็นพืชหมุนเวียนระบบไถกลบ เป็นปุ๋ยพืชสดใช้อัตราเมล็ด 6-8 กก./ไร่หว่านหรือปลูกเป็นหลุม 50x50 ซม. จะให้น้ำหนักพืชสดประมาณ 4-5ตัน/ไร่สามารถใช้ปลูกพืชคลุมดินในสวนผลไม้ เช่น มะพร้าว กาแฟ หรือปลูกร่วมกับหญ้าที่เป็นพืชอาหารสัตว์ได้

การปลูกพืชตระกูลถั่วเพื่อใช้เป็นปุ๋ยพืชสดให้ได้ผลดีนั้น ควรพิจารณาถึงปัจจัยต่างๆ ที่จำเป็น ซึ่งได้แก่ ลักษณะของดินที่จะปลูกเนื่องจากพืชตระกูลถั่วชนิดต่างๆ นั้น ขึ้นได้ดีในดินไม่เหมือนกัน ก่อนปลูกควรปรับปรุงสภาพของดินให้เหมาะสมกับพืชที่จะปลูกเสียก่อน ก็จะดีครับเกษตรที่สนใจปลูก สามารถขอยืมเมล็ดพันธุ์เบื้องต้นได้ที่ สำนักงานพัฒนาที่ดินเขต หรือสถานีพัฒนาที่ดินจังหวัด ที่ใกล้บ้านท่าน

นาย รัตวิ