กรมปศุสัตว์กำกับดูแลคุณภาพนมโรงเรียนใน 3 บทบาทหลักๆ คือ 1.การดูแลคุณภาพการผลิตน้ำนมดิบ น้ำนมดิบ ถือเป็นสินค้าเกษตร ซึ่งกระทรวงเกษตรและสหกรณ์กำกับดูแลคุณภาพอยู่ น้ำนมดิบที่เข้าโครงการนมโรงเรียนต้องได้มาตรฐานตามหลักเกณฑ์ที่กำหนดของคณะกรรมการโคนมและผลิตภัณฑ์นม โดยกำหนดค่าที่สำคัญ 2 ประการ คือ จำนวนเซลล์โซมาติกไม่เกิน 500,000 เซลล์/ลบ.ซม. และปริมาณของแข็งรวมไม่ต่ำกว่าร้อยละ 12.25

ส่วนน้ำนมที่แปรรูปผ่านความร้อนแล้วจะนับเป็นอาหารที่กระทรวงสาธารณะสุขกำกับดูแลตาม พ.ร.บ. อาหาร ทั้งด้านจุลินทรีย์ องค์ประกอบ และสารตกค้างต่างๆ กรมปศุสัตว์กำกับคุณภาพการผลิตน้ำนมดิบตลอดห่วงโซ่ดังนี้ 1.1 คุณภาพอาหารสัตว์ที่ดี น้ำนมดิบที่ดี มีคุณภาพต้องมาจากแม่โคที่ได้รับสารอาหารครบถ้วนสมบูรณ์ จึงจะผลิตน้ำนมดิบที่มีปริมาณของแข็งรวมสูงตามเกณฑ์มาตรฐาน กรมปศุสัตว์กำกับดูแลคุณภาพอาหารสัตว์ทั้งอาหารหยาบ

มีการพัฒนาสายพันธุ์พืชอาหารสัตว์ที่เหมาะสม เพื่อให้เกษตรกรโคนมนำไปปรับปรุงคุณภาพน้ำนมของตน ดำเนินการโดยสำนักพัฒนาอาหารสัตว์ อาหารข้น ต้องมีคุณภาพ มีคุณค่าสารอาหาร ปราศจากสารตกค้าง ยาปฏิชีวนะ หรือสารพิษต่างๆ ซึ่งกองควบคุมอาหารและยาสัตว์กำกับดูแลคุณภาพการผลิตตาม พ.ร.บ.ควบคุมคุณภาพอาหารสัตว์ พ.ศ.2559 อย่างเคร่งครัด นอกจากนี้ยังมีการพัฒนา TMR ซึ่งเป็นอาหารผสมทั้งอาหารหยาบละอาหารข้น เพื่อให้เกษตรกรเลือกใช้ได้เหมาะสมกับสภาพฟาร์มของตนได้

1.2 พันธุ์โคนมที่ดี แม่โคสายพันธุ์ที่เลี้ยงในปัจจุบัน มีการปรับปรุงสายพันธุ์ให้เหมาะสมกับสภาพอากาศในประเทศไทย เพื่อให้มีภูมิคุ้มกันที่เหมาะสม สามารถผลิตน้ำนมได้ปริมาณมาก โดยสำนักพัฒนาพันธุ์ยังคงพัฒนาสายพันธุ์ให้สามารถผลิตน้ำนมดิบที่องค์ประกอบน้ำนมดีขึ้นตามลำดับ 1.3 สุขภาพโคนมที่ดี แม่โคที่สุขภาพไม่ดี ไม่แข็งแรง ย่อมให้น้ำนมดิบปริมาณน้อยและไม่มีคุณภาพ การดูแลสุขภาพโคนมในฟาร์ม

จึงเป็นสิ่งที่กรมปศุสัตว์ให้ความสำคัญ มีการจัดตั้งหน่วยพัฒนาสุขภาพและผลผลิตสัตว์ (HHU) เข้าให้บริการเกษตรกรโดยตรงในพื้นที่ เพื่อรักษาสุขภาพ วางแผนป้องกัน และช่วยแก้ไขคุณภาพน้ำนมดิบ ทั้งนี้ สำนักควบคุม ป้องกัน และบำบัดโรคสัตว์ ยังปฏิบัติหน้าที่อย่างหนักในการเฝ้าระวังและควบคุมโรคระบาด ไม่ให้ที่ส่งผลกระทบต่อโคนมในประเทศ

1.4 ฟาร์มโคนมที่ดี ฟาร์มโคนม กำกับดูแลโดยสำนักงานปศุสัตว์จังหวัด และสำนักงานปศุสัตว์เขต ที่ฟาร์มนั้นตั้งอยู่ โดยมีการรับรองการปฏิบัติทางการเกษตรที่ดีสำหรับฟาร์มโคนม (Good Agriculture Practices :GAP) เพื่อให้การเลี้ยงโคนมมีมาตรฐาน มีการจัดการที่ดี ถูกหลักสวัสดิภาพสัตว์ มีสุขลักษณะที่ดีในการรีดนมและมีการตรวจสอบคุณภาพน้ำนมดิบก่อนรีดลงถังด้วยทุกครั้งโดยเกษตรกร รวมไปถึงการควบคุมการใช้ยาไม่ให้ตกค้างในน้ำนมโดยสัตวแพทย์

1.5 ศูนย์รวบรวมน้ำนมดิบที่ดี ศูนย์รวบรวมน้ำนมดิบ มีการรับรองการปฏิบัติทางสุขลักษณะที่ดีสำหรับศูนย์รวบรวมน้ำนมดิบ (Good Manufacturing Practices :GMP) ซึ่งเป็นมาตรบังคับของกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ น้ำนมดิบที่รีดส่งศูนย์ต้องถูกตรวจสอบคุณภาพทุกครั้งทั้งโดยเบื้องต้นและการส่งห้องปฏิบัติการ มีการคัดนมที่ไม่มีคุณภาพตามมาตรฐานออกจากระบบ มีการควบคุมกระบวนการรวบรวมและลดอุณหภูมินมให้มีความสะอาดปลอดภัยจนขนส่งถึงโรงงาน

ซึ่งสำนักพัฒนาระบบและรับรองมาตรฐานสินค้าปศุสัตว์ ทำหน้าที่กำกับดูแลหน่วยรับรองทั่วประเทศของกรมปศุสัตว์ให้มีการตรวจประเมินอย่างเคร่งครัด และ 1.6 ห้องปฏิบัติการตรวจสอบคุณภาพน้ำนมดิบที่ดี ในการรับรองมาตรฐาน GAP หรือ GMP รวมทั้งการตรวจสอบคุณภาพน้ำนมดิบเป็นประจำทุกเดือนที่ศูนย์รวบรวมน้ำนมดิบ และการตรวจสอบน้ำนมดิบหน้าโรงงานแปรรูปนั้น มีการส่งตัวอย่างตรวจสอบห้องปฏิบัติการของกรมปศุสัตว์ทั้งสำนักตรวจสอบคุณภาพสินค้าปศุสัตว์และศูนย์วิจัยและพัฒนาการสัตวแพทย์ตามภูมิภาค รวม 8 แห่ง

ซึ่งมีมาตรฐานการทดสอบที่ดี มีความแม่นยำ น่าเชื่อถือ เพื่อให้การตรวจสอบที่เข้มงวดของกรมปศุสัตว์นั้นเป็นที่ยอมรับ ดังจะเห็นได้ว่าการกำกับดูแลคุณภาพน้ำนมดิบตลอดห่วงโซ่ของกรมปศุสัตว์นั้น ดำเนินการตลอด มีมาตรฐาน ทำให้คุณภาพน้ำนมดิบที่นำไปผลิตเป็นนมโรงเรียนถูกตรวจสอบเป็นประจำทุกศูนย์รวบรวมนํ้านมดิบและฟาร์มโคนม เพื่อให้สอดคล้องถูกต้องตามหลักเกณฑ์นมโรงเรียน คัดเลือกผู้ประกอบการที่ปฏิบัติได้ถูกต้องให้เข้าร่วมโครงการฯ

2.คณะกรรมการอาหารเสริม (นม) โรงเรียนระดับจังหวัดและอำเภอ ภายใต้หลักเกณฑ์ที่กำหนดโดย Milkboard กำหนดให้คณะกรรมการนมโรงเรียนระดับจังหวัดและอำเภอ ทำหน้าที่ติดตาม กำกับ ดูแลคุณภาพนมโรงเรียนในพื้นที่ โดยให้เจ้าหน้าที่ของกรมปศุสัตว์ปฏิบัติหน้าที่เลขาฯ ซึ่งได้มีการแต่งตั้งและปฏิบัติหน้าที่ตรวจสอบคุณภาพน้ำนมดิบในส่วนที่นอกเหนือจากการตรวจสอบตามปกติของกรมปศุสัตว์ เช่น การขนส่ง คุณภาพบรรจุภัณฑ์ คุณภาพที่ระดับโรงเรียน และมีการรายงานและการสอบสวน ตามพื้นที่อยู่อย่างต่อเนื่อง เพื่อให้การกำกับดูแลคุณภาพนมโรงเรียนมีความปลอดภัยต่อนักเรียน

3.ผ่านการดำเนินการของอนุกรรมการต่างๆ ของ Milkboard กรมปศุสัตว์ ยังรับผิดชอบในบทบาทตามอนุกรรมการที่คณะกรรมการโคนมและผลิตภัณฑ์โคนมแต่งตั้งซึ่งเกี่ยวข้องกับนมโรงเรียน อีก ดังนี้ “ประธานคณะอนุกรรมการบริหารจัดการโครงการอาหารเสริม (นม) โรงเรียน” อนุฯ ชุดนี้ ดำเนินการจัดสรรสิทธิผู้ประกอบการที่เข้าร่วมโครงการฯ และกำกับดูแลให้ปฏิบัติตามหลักเกณฑ์ฯ ซึ่งมีผู้แทนทั้งภาครัฐและเอกชน ร่วมบริหารจัดการนมโรงเรียนทั้งหมด

“ประธานคณะอนุกรรมการวิชาการโคนมและผลิตภัณฑ์นม” ทำหน้าที่ร่างหลักเกณฑ์นมโรงเรียน และให้ข้อมูลสนับสนุนทางวิชาการแก่อนุฯชุดอื่นๆ “กรรมการในอนุกรรมการกำกับดูแลคุณภาพนมโรงเรียน” เป็น อนุฯ ของ อย ซึ่งกรมปศุสัตว์ช่วยให้ข้อมูลในส่วนที่ทางกรมกำกับดูแล “ประธานคณะอนุกรรมการตรวจสอบประเมินผลโครงการอาหารเสริม (นม) โรงเรียน” ทำหน้าที่ประเมินผลการดำเนินงานของโครงการฯ ว่าสอดคล้องตามวัตถุประสงค์ที่รัฐต้องการ