โครงการคลองระบายน้ำหลากบางบาล-บางไทร จ.พระนครศรีอยุธยา เป็นอีกโครงการที่กรมชลประทานได้น้อมนำศาสตร์ความรู้เกี่ยวกับการแก้ไขปัญหาน้ำท่วมของ พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศรมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร รัชกาลที่ 9 และพระราชดำรัสพระราชทานหลักการทรงงานการพัฒนาเพื่อความยั่งยืน “เข้าใจ เข้าถึง และพัฒนา” มาเป็นแบบอย่างในการดำเนินโครงการ เพื่อลดผลกระทบต่อประชาชนและผู้ที่มีส่วนได้ส่วนเสียได้รับความเป็นธรรมมากที่สุด ตลอดจนเป็นการเพิ่มประสิทธิภาพการบริหารจัดการน้ำให้เกิดประโยชน์สูงสุด

“เข้าใจ” เป็น เข้าใจปัญหา สภาพแวดล้อม เศรษฐกิจ สังคม จารีตประเพณี วัฒนธรรมชุมชน และข้อจำกัดของพื้นที่ “เข้าถึง” เป็นการเข้าถึงความต้องการ
เจตจำนง ได้รับการยอมรับ ได้รับความไว้วางใจสร้างความร่วมมือได้ ซึ่งถ้าหากสามารถทำความเข้าใจ และเข้าถึงก็จะเกิดการ “พัฒนา”เป็นการกำหนดร่วมกันทั้งหน่วยงานและชาวบ้าน ทำงานไปด้วยกันระหว่างการสนับสนุนนโยบายและคนในพื้นที่ เอื้อต่อความต้องการชุมชน

นายประพิศ จันทร์มา อธิบดีกรมชลประทาน เปิดเผยว่า การดำเนินโครงการคลองระบายน้ำหลากบางบาล-บางไทร กรมชลประทานได้ให้ความสำคัญกับประชาชนในพื้นที่ที่ได้รับผลกระทบ โดยได้มีการเสริมสร้างการมีส่วนร่วมอย่างต่อเนื่องทั้งนี้ก่อนดำเนินโครงการฯ ได้เตรียมความพร้อมประชุมสัมมนาปฐมนิเทศโครงการซึ่งมีผู้แทนจากหน่วยงานราชการระดับจังหวัดอำเภอ ตำบล คณะกรรมการลุ่มน้ำ ผู้ประกอบการและประชาชนทั่วไป เข้ารับฟังรายละเอียดพื้นฐานลักษณะภาพรวมของโครงการฯ

ระหว่างการสำรวจและออกแบบได้มีการจัดประชุมกลุ่มย่อย ครั้งที่ 1 จำนวน 3 เวทีและการประชุมกลุ่มย่อย ครั้งที่ 2 อีกถึง5 เวที ในเขตพื้นที่ อ.บางบาล อ.บางไทร และอ.พระนครศรีอยุธยา เพื่อรับฟังความเห็นจากผู้ที่จะได้รับผลกระทบจากโครงการ ผลจากการประชุมลงความเห็นให้กรมชลประทานปรับรูปแบบคลองจากเดิมเพื่อลดผลกระทบที่จะเกิดกับผู้อาศัยและบริเวณที่มีความสำคัญทางประวัติศาสตร์ ตามแนวคลองขุดใหม่ โดยลดความกว้างของคลองและขยับย้ายแนวคันคลองจากจุดเดิมในบางช่วง แต่จะไม่กระทบต่อศักยภาพการระบายน้ำและการเก็บกักน้ำในคลอง

นอกจากนี้เพื่อตอกย้ำการรับรู้ของประชาชนต่อโครงการฯ รวมถึงชี้แจงรายละเอียดปลีกย่อย ตอบข้อซักถามกรณีต่างๆ จึงมีการประชุมกลุ่มย่อย ครั้งที่ 3 อีก 2 เวที โดยมีกลุ่มเป้าหมายคือราษฎรผู้ได้รับผลกระทบโดยตรงจากโครงการฯ ในพื้นที่เดิม และประชุมปัจฉิมนิเทศโครงการอีกครั้งเมื่อเดือนเมษายน 2562 ทั้งนี้ จากผลการประชุมทั้ง10 เวที พบว่าประชาชนมีความเข้าใจวัตถุประสงค์ประโยชน์ของโครงการฯ และสร้างความเป็นธรรมให้กับประชาชนมากที่สุด ซึ่งส่วนใหญ่เห็นด้วยกับการดำเนินโครงการดังกล่าว

“กรมชลประทานได้น้อมนำหลักการทรงงาน ตามแนวพระราชดำริ “เข้าใจ เข้าถึงพัฒนา” มาเป็นแบบอย่างในการดำเนินโครงการต่างๆ ของกรมชลประทานทุกโครงการ โดยเฉพาะอย่างยิ่งโครงการก่อสร้างขนาดใหญ่ อย่างเช่น โครงการคลองระบายน้ำหลากบางบาล-บางไทร ที่มีสัมพันธ์กับประชาชนในพื้นที่และหน่วยงานหลายภาคส่วน ซึ่งจะต้องดำเนินการอย่างละเอียดรัดกุม เพื่อให้การบริหารจัดการน้ำเกิดประสิทธิภาพสูงสุด” อธิบดีกรมชลประทานกล่าว

สำหรับความคืบหน้าในการดำเนินโครงการนั้น แม้ในช่วงฤดูฝนที่ผ่านมาพื้นที่ลุ่มเจ้าพระยาตอนล่างจะมีฝนตกหนัก และเกิดภาวะน้ำท่วมในหลายพื้นที่ และมีปัญหาเรื่องแรงงานเนื่องจากการระบาดของโรคไวรัสโควิด-19 ก็ตาม แต่กรมชลประทานสามารถดำเนินการขับเคลื่อนเร่งรัดการก่อสร้างให้เป็นไปตามแผนที่วางไว้ โดยขณะนี้สามารถเปิดพื้นที่ก่อสร้างได้ระยะทาง 15 กิโลเมตร มีผลงานก่อสร้างสะสมจนถึงปัจจุบันทั้งโครงการฯรวมประมาณร้อยละ 22 คาดว่าจะดำเนินการให้แล้วเสร็จตามแผนงานอย่างแน่นอน

โครงการคลองระบายน้ำหลากบางบาล-บางไทร คณะรัฐมนตรีมีมติอนุมัติให้กรมชลประทานดำเนินการ เมื่อวันที่ 8 มกราคม2562 เป็นโครงการขนาดใหญ่และโครงการสำคัญ 1 ใน 9 แผนงานการบรรเทาอุทกภัยในลุ่มน้ำเจ้าพระยาตอนล่าง ประกอบด้วย1.โครงการปรับปรุงระบบชลประทานเจ้าพระยาฝั่งตะวันออกตอนล่าง 2.โครงการคลองระบายน้ำหลากชัยนาท-ป่าสัก-อ่าวไทย 3.โครงการคลองระบายน้ำควบคู่ถนนวงแหวนรอบที่สาม 4.โครงการปรับปรุงโครงข่ายระบบชลประทานฝั่งตะวันตก 5.โครงการเพิ่มประสิทธิภาพการระบายน้ำแม่น้ำเจ้าพระยา 6.โครงการบริหารจัดการพื้นที่นอกคันกั้นน้ำ 7.โครงการคลองระบายน้ำหลากบางบาล-บางไทร 8.โครงการเพิ่มประสิทธิภาพการระบายน้ำแม่น้ำท่าจีน(ตอนบน) และ 9.โครงการพื้นที่รับน้ำนอง

สำหรับโครงการคลองระบายน้ำหลากบางบาล-บางไทร ประกอบด้วยงานสำคัญๆได้แก่ งานขุดคลองระบายน้ำสายใหม่มีความยาวทั้งหมด 22.5 กิโลเมตร สามารถระบายน้ำสูงสุด 1,200 ลูกบาศก์เมตรต่อวินาที พร้อมก่อสร้างถนนผิวจราจร แอสฟัสติคคอนกรีตบนคันคลองทั้ง 2 ฝั่ง ผิวจราจรมีความกว้าง8 เมตร งานก่อสร้างประตูระบายน้ำหลาก จำนวน 4 บาน พร้อมประตูเรือสัญจร จำนวน 1 ช่อง งานก่อสร้างสะพานรถยนต์ข้ามคลองระบายน้ำหลาก จำนวน 11 แห่ง งานก่อสร้างอาคารประกอบคลองระบายน้ำได้แก่ สถานีสูบน้ำ และ ท่อระบายน้ำบริเวณจุดตัดของคลองระบายน้ำหลากกับคลองส่งน้ำและคลองระบายน้ำที่มีอยู่เดิมจำนวน 36 แห่งงานก่อสร้างกำแพงป้องกันตลิ่งบริเวณปลายคลองจุดบรรจบแม่น้ำเจ้าพระยา ความยาว4.15 กิโลเมตร และงานปรับปรุง/ก่อสร้างคันกั้นน้ำรอบพื้นที่โครงการพร้อมอาคารประกอบ ความยาวรวม 54 กิโลเมตร โดยใช้กรอบวงเงินงบประมาณทั้งสิ้น 21,000 ล้านบาท

เมื่อแล้วเสร็จโครงการคลองระบายน้ำหลากบางบาล-บางไทร จะทำหน้าที่ในการเบี่ยงน้ำที่ปล่อยมาจากเขื่อนเจ้าพระยาเลี่ยงตัวเมืองพระนครศรีอยุธยา ได้สูงสุด 1,200 ลูกบาศก์เมตรต่อวินาที และเมื่อรวมกับขีดความสามารถในการระบายน้ำที่มีอยู่เดิม1,730 ลูกบาศก์เมตรต่อวินาที จะสามารถระบายน้ำได้รวม 2,930 ลูกบาศก์เมตรต่อวินาที ซึ่งจะสามารถแก้ไขปัญหาพื้นที่น้ำท่วมซ้ำซากบริเวณพื้นที่อำเภอเมืองพระนครศรีอยุธยา อำเภอบางบาล ได้เฉลี่ยประมาณ 1.9-2.5 ล้านไร่ และลดระดับความลึกของน้ำที่ท่วมในพื้นที่ตอนเหนือตั้งแต่ท้ายเขื่อนทดน้ำเจ้าพระยาถึงจังหวัดพระนครศรีอยุธยา ที่เกิดจากซ้ำซากได้อย่างมีประสิทธิภาพ

นอกจากนี้ ยังสามารถเก็บกักน้ำในคลองไว้ใช้ในฤดูแล้งได้อีกประมาณ 25 ล้านลูกบาศก์เมตร เพียงพอสำหรับการอุปโภค-บริโภคและการเกษตรให้กับประชาชนในเขตพื้นที่โครงการและพื้นที่ใกล้เคียงได้กว่า 230,000 ไร่ เป็นเส้นทางสัญจรทางน้ำเลี่ยงตัวเมืองพระนครศรีอยุธยา ถนนบนคันคลองเป็นเส้นทางคมนาคมเชื่อมโยง ระหว่างอ.บางบาล-อ.บางไทร เพื่อใช้ในการสัญจรและขนส่งสินค้าเกษตร ตลอดจนใช้เป็นสถานที่ออกกำลังกายของประชาชนในพื้นที่ รวมทั้งยังจะมีการปรับภูมิทัศน์ของโครงการให้สอดคล้องพื้นที่ที่เป็นเมืองโบราณ เพื่อเป็นแหล่งท่องเที่ยวแห่งใหม่ของจังหวัดพระนครศรีอยุธยาอีกด้วย โดยโครงการมีผลตอบแทนทางเศรษฐศาสตร์ (EIRR) ถึง 20.14%

“การดำเนินโครงการคลองระบายน้ำหลากบางบาล-บางไทร ได้ให้ความสำคัญในเรื่องการเสริมสร้างการมีส่วนร่วมในกระบวนการพัฒนาแหล่งน้ำและการบริหารจัดการน้ำ ตามพันธกิจของกรมชลประทาน เพื่อช่วยเสริมให้ยุทธศาสตร์การเพิ่มประสิทธิภาพการบริหารจัดการน้ำอย่างบูรณาการ” อธิบดีกรมชลประทานกล่าวย้ำในตอนท้าย