สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ได้โดยเสด็จพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ไปทรงเยี่ยมราษฎรที่ประสบอุทกภัยในจังหวัดนครพนมในปี 2513 และได้ทรงสังเกตเห็นชาวบ้านที่มารอเฝ้าฯ รับเสด็จ สวมผ้าไหมที่ทอเอง ลวดลายและสีสันงดงาม จึงถือเป็นจุดเริ่มต้นแห่งความสนพระราชหฤทัยในการส่งเสริมการทอผ้าไทยเป็นอาชีพเสริม เพิ่มรายได้แก่ครัวเรือนตามประราชประสงค์ของพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ในการช่วยเหลือความเป็นอยู่ราษฎรให้ดีขึ้น

ด้วยสายพระเนตรอันยาวไกล ที่ทรงเห็นว่าศิลปหัตถกรรม โดยเฉพาะผ้าทอมือกลับมาเป็นที่นิยมกันมากขึ้น หากทรงอนุรักษ์ศิลปหัตถกรรมเหล่านี้ไว้ จะช่วยรักษาและสืบทอดมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมให้ยาวนานสืบไป จึงทรงทุ่มเทพระวิริยอุตสาหะพลิกฟื้นผ้าไหมให้มีคุณภาพ มีความงดงามเป็นที่นิยมและตรงกับความต้องการของตลาด ทั้งทรงเป็นแบบอย่างด้วยฉลองพระองค์ด้วยผ้าไหมไทยให้เป็นที่ประจักษ์แก่สายตาชาวโลกประกอบกับขณะนั้นได้มีการนำเข้าเส้นไหมและเส้นใยสังเคราะห์อื่นๆ จากต่างประเทศมาผลิตผ้าไหม และใช้สัญลักษณ์คำว่า “ไหมไทย”เพื่อการค้า ทำให้ผู้ซื้อเกิดความไม่มั่นใจในคุณภาพผ้าไหมไทย สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงห่วงใยและตระหนักถึงปัญหานี้ในปี 2550 จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานสัญลักษณ์นกยูงไทยให้เป็นเครื่องหมายรับรองคุณภาพผลิตภัณฑ์ผ้าไหมไทย 4 ชนิด ดังต่อไปนี้

Royal Thai Silk นกยูงสีทอง เป็นผ้าไหมที่ใช้เส้นไหมพันธุ์ไทยพื้นบ้านทั้งเส้นพุ่งและเส้นยืน เส้นไหมต้องสาวด้วยมือผ่านพวงสาวลงภาชนะ ทอด้วยกี่ทอมือแบบพื้นบ้านชนิดพุ่งกระสวยด้วยมือ ย้อมด้วยสีธรรมชาติ หรือสีเคมีที่ไม่ทำลายสิ่งแวดล้อม ต้องผลิตในประเทศไทยเท่านั้น Classic Thai Silk นกยูงสีเงิน ใช้เส้นไหมแท้เป็นเส้นพุ่งและหรือเส้นยืน เส้นไหมต้องสาวด้วยมือ ทอด้วยกี่ทอมือแบบใดก็ได้ ย้อมด้วยสีธรรมชาติหรือสีเคมีที่ไม่ทำลายสิ่งแวดล้อม ต้องผลิตในประเทศไทยเท่านั้น Thai Silk นกยูงสีน้ำเงิน ใช้เส้นไหมพันธุ์ไทยพื้นบ้านหรือพันธุ์ไทยปรับปรุงเป็นเส้นพุ่งและหรือเส้นยืน เส้นไหมต้องสาวด้วยมือ ทอด้วยกี่ทอมือ ย้อมด้วยสีธรรมชาติ หรือสีเคมีที่ไม่ทำลายสิ่งแวดล้อม ต้องผลิตในประเทศไทยเท่านั้น

Thai Silk Blend นกยูงสีเขียว โดยใช้เส้นไหมแท้เป็นส่วนประกอบหลัก มีเส้นใยอื่นเป็นส่วนประกอบรอง และต้องระบุส่วนประกอบของเส้นใยอื่นให้ชัดเจน ทอด้วยกี่
แบบใดก็ได้ ย้อมด้วยสีธรรมชาติ หรือสีเคมีที่ไม่ทำลายสิ่งแวดล้อม ต้องผลิตในประเทศไทยเท่านั้น ทั้งนี้ เพื่อส่งเสริมการรับรองผลิตภัณฑ์ผ้าไหมไทยตรานกยูงพระราชทานให้แพร่หลายทั่วโลก จึงได้มีการจดทะเบียนเครื่องหมายรับรองตรานกยูงพระราชทานในต่างประเทศอีก 35 ประเทศ ได้แก่ กลุ่มประเทศสหภาพยุโรป จำนวน 27 ประเทศ จีน นอร์เวย์ ฟิลิปปินส์ มาเลเซีย สหรัฐอเมริกา สิงคโปร์ อินเดีย และฮ่องกง

คุณค่าคุณภาพ ความงดงามของผ้าไหมไทยที่มีชื่อเสียงประจักษ์แก่ชาวไทยและทั่วโลก เกิดจากพระมหากรุณาธิคุณของสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง อย่างแท้จริงทรงได้รับพระราชสมัญญา “พระมารดาแห่งไหมไทย” จากกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ และ UNESCO ได้ทูลเกล้าฯ ถวายเหรียญโบโรพุทโธทองคำในฐานะทรงส่งเสริมและสร้างสรรค์ศิลปะ โดยเฉพาะหัตถกรรมสิ่งทอ ฟื้นฟูผ้าไทยไม่ให้สูญหาย รวมทั้งยกระดับความเป็นอยู่ประชาชนผู้ยากไร้ในชนบท และรางวัลหลุยส์ ปาสเตอร์ ประกาศพระเกียรติคุณที่ทรงมีต่อหม่อนไหมโลก จากคณะกรรมาธิการหม่อนไหมสากล

ผ้าไหมไทย “ตรานกยูงพระราชทาน” มีชื่อเสียงประจักษ์แก่ชาวไทยและทั่วโลก และสร้างอาชีพและรายได้ที่ยั่งยืนให้แก่เกษตรกรปลูกหม่อนเลี้ยงไหมในชนบท ส่งผลให้เศรษฐกิจในชุมชนมีความเข้มแข็ง มีความเป็นอยู่ดีขึ้น ล้วนแล้วแต่เป็นประจักษ์พยานสำคัญของพระมหากรุณาธิคุณที่ทรงมีต่อผ้าไหมไทยเป็นอย่างยิ่ง

ชนิตร ภู่กาญจน์