หากพูดถึงประเพณี ฮีต 12 คอง 14 ซึ่งชาวอีสานได้ยึดถือปฏิบัติกันมาอย่างยาวนาน งานบุญเดือน 4 จะเป็นงานบุญผะเหวด ทางมหาวิทยาลัยมหาสารคาม จึงได้จัดงาน “ฮีตเดือน 4 ประเพณีบุญผะเหวดประจำปีงบประมาณ 2568” โดยงานดังกล่าวจัดขึ้นเมื่อวันที่ 25-26 กุมภาพันธ์ที่ผ่านมา ณ พิพิธภัณฑ์มหาวิทยาลัยมหาสารคาม ซึ่งจำลองให้มณฑลพิธีเป็นป่าหิมพานต์

บุญผะเหวด หรือที่รู้จักกันในชื่อบุญเดือนสี่ หรือบุญมหาชาติ เป็นหนึ่งในประเพณีบุญตาม ฮีตสิบสองของชาวอีสาน ซึ่งถือเป็นการทำทานครั้งยิ่งใหญ่ โดยมีแก่นสำคัญคือการเทศน์มหาชาติ ซึ่งเป็นพระธรรมเทศนาว่าด้วยเรื่องราวของพระเวสสันดรชาดกตามความเชื่อ หากผู้ใดได้รับฟังเทศน์มหาชาติครบทั้ง 13 กัณฑ์จบภายในวันเดียว และตั้งใจประพฤติปฏิบัติในความดีงาม จะได้รับอานิสงส์อันยิ่งใหญ่ ส่งผลให้เกิดในภพหน้าด้วยบุญกุศลที่ได้สั่งสมไว้

ซึ่งการจัดงานบุญผะเหวดที่จัดขึ้น เป็นการทำพิธีแบบโบราณ ตามคำบอกเล่าของปราชญ์ชาวบ้าน มีการจัดเตรียมพื้นที่การจัดงาน เตรียมเครื่องฮ้อยเครื่องพัน หรือ  เครื่องบูชาคาถาพัน อาทิ ธูปพันดอก เทียนพันเล่ม หมากเมี่ยงพันคำยาสูบพันมวน พานข้าวตอก ดอกโน ซึ่งทุกคนร่วมแรงร่วมใจกันทำเพื่อให้งานออกมาสมบูรณ์แบบที่สุด

โดยมีพิธีอัญเชิญพระอุปคุตขึ้นจากน้ำ เพื่อมาประดิษฐานไว้ที่บริเวณประรำพิธี เพื่อเป็นการสร้างขวัญกำลังใจ ให้การจัดงานราบรื่นด้วยดี ปัดเป่าสิ่งชั่วร้าย มีขบวนแห่พระอุปคุต แห่ผะเหวดเข้าเมือง มีขบวนกลองยาวจากคณะศิลป์อีสาน จากนิสิตวิทยาลัยดุริยางคศิลป์ และขบวนฟ้อนรำจาก คณะศิลปกรรมศาสตร์ และวัฒนธรรมศาสตร์ ก่อนที่ นายประยุกต์ ศรีวิไล ผู้รักษาราชการแทนอธิการบดี มหาวิทยาลัยมหาสารคาม นำคณะผู้บริหาร คณาจารย์ บุคลากรและนิสิต ร่วมฟังเทศน์มาลัยหมื่น-มาลัยแสน 

ส่วนในช่วงเช้าก็จะมีพิธีตักบาตรข้าวพันก้อน  ซึ่งถือเป็นพิธีกรรมที่สำคัญ ถือเป็นบุญใหญ่ที่เกี่ยวข้องกับการบำเพ็ญมหาทานของพระเวสสันดร  โดยจะปั้นข้าวเหนียวเป็นก้อนกลม นำไปวางไว้ในกระออม หรือชะลอม ตามต้นเสาทั้ง 8 ทิศ บางส่วนก็วางหน้าหอพระอุปคุต โดยตลอดทั้งวันก็จะมีการเทศน์ 1,000 พระคาถา เรื่องราวพระเวสสันดรชาดกทั้ง 13 กัณฑ์ เมื่อพระเทศน์จบในแต่ละกัณฑ์ ก็จะมีการสาดข้าว เสมือนเป็นฝน ที่ตกลงมาในเมือง เพื่อบรรเทาความแห้งแล้ง เป็นฝนทิพย์ ฝนวิเศษ 

มีการตั้งขบวนแห่กัณฑ์หลอน มาถวายปัจจัยให้กับพระสงฆ์ ซึ่งปัจจัยที่ได้มาก็จะนำไปทำนุบำรุงวัดบริเวณโดยรอบมหาวิทยาลัยตามวิสัยทัศน์ มหาวิทยาลัยเพื่อชุมชน ซึ่งตลอดทั้งวันก็จะมีโรงทานจากหน่วยงานคณะต่างๆ ของทางมหาวิทยาลัย มาตั้งโรงทานแจกทานให้กับผู้มาร่วมงานด้วย

ว่าที่ร้อยตรีอาทิตย์ อนุสรณ์ หัวหน้างานพิธีการและกิจการพิเศษ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม กล่าวว่า สำหรับจัดงานฮีตเดือน 4 ประเพณีบุญผะเหวด มหาวิทยาลัยมหาสารคาม ประจำปี 2568 ทางมหาวิทยาลัยจัดขึ้นโดยมีวัตถุประสงค์ คือ 1 เพื่อเป็นการทำนุบำรุงสืบสานประเพณีในฮีต 12 ก็คือ งานบุญเดือน 4  เพื่อจะทำนุบำรุงพระพุทธศาสนา เพราะว่าปัจจัยในการทำบุญก็จะนำไปทำนุบำรุงวัดวาอารามในเขตพื้นที่โดยรอบมหาวิทยาลัย หรือพระสงฆ์ที่เพิ่งได้มาแสดงธรรมต่างๆ และอันที่ 3 ก็คือ อาจารย์บุคลากร นิสิต นักเรียนโรงเรียนสาธิต ก็ได้แสดงออกถึงพลังความสามัคคีเป็นน้ำหนึ่งใจเดียวกัน และส่งเสริมการแต่งกายเอกลักษณ์ความเป็นไทยคือการสวมใส่ชุดผ้าไทยมาร่วมงาน

โดยปีนี้จัดงาน 2 วัน คือวันที่ 25 และ 26 กุมภาพันธ์ที่ผ่านมา โดยในวันที่ 25 กุมภาพันธ์เป็นการอัญเชิญพระอุปคุตขึ้นมาจากน้ำเพื่อที่จะมาปกปักรักษาบริเวณมณฑลพิธีเพื่อไม่ให้เกิดเหตุร้ายหรือเกิดเภทภัยอันตรายทั้งปวง ซึ่งนี่คือความเชื่อว่า  จะสามารถจัดงานได้อย่างราบรื่น  อันที่ 2 ก็คือเป็นมื้อฟังเทศน์และแห่กัณฑ์หลอน  โดยเฉพาะคนอีสาน จะขาดความม่วนซื่นไม่ได้ มีเสียงกลองยาว เสียงพิณ เสียงแคน เสียงร้องเสียงรำ แน่นอนว่าพอได้ยินเสียงกลองยาวแล้วก็ต้องมีการลุกขึ้นฟ้อน เฮฮาปาร์ตี้กันเป็นธรรมดาเป็นส่วนหนึ่งของความเป็นลูกอีสานอยู่แล้ว

ซึ่งในการแห่กัณฑ์หลอน การเทศน์มหาชาติ  เป็นการบอกเรื่องราวในเรื่องของประเพณีงานบุญผะเหวดของชาวอีสาน ตามความเชื่อ คือว่าหากผู้ใดได้ฟังเทศน์ครบ 13 กัณฑ์ คือ 1,000 พระคาถาภายใน 1 วันวันหนึ่งวันเดียว มื้อหนึ่งมื้อเดียว สิได้ไปเกิดในยุคพระศรีอริยเมตไตรย ซึ่งเป็นพระพุทธเจ้าศรีอุบัติมาเกิด ในอนาคตกาลครั้งหน้า อันที่ 2 ในเรื่องของผู้ที่เข้ามาฟังเทศน์จะต้องมีศีลบริสุทธิ์ถือศีล 5 ไม่ฆ่าพ่อไม่ตีแม่ สิ่งเหล่านี้เป็นหัวใจสำคัญของการจัดงานบุญผะเหวดเทศน์มหาชาติ โดยเป็นการบอกเล่าเรื่องราวของพระพุทธเจ้า ทั้งเมื่อเสวยชาติเป็นพระเวสสันดรชาดกเป็นเรื่องราวบุญ บุญนี้เป็นบุญแห่งมหาทานบารมี บุญแห่งการแจกทานให้ทานเป็นชาติของพระพุทธเจ้าที่มาเสวยชาติเป็นพระเวสสันดรชาดก

สำหรับข้าวพันก้อนเป็นวัตถุที่ใช้ในการเป็นเครื่องกริยาบูชาในงานบุญผะเหวด เทศน์มหาชาติ คือเป็นการถวายพระพุทธเจ้าโดยนำข้าวเหนียวมาปั้นเป็นก้อน  นำถวายอาสน์บูชาเป็นการถวายความเคารพ สักการะพระสัมมาสัมพุทธเจ้า

ยุทธนา โชติชูตระกูล