ย้อนรอยไข้หวัดนก! ‘หมอยง’เล่ายุคแรกที่ระบาดในไทย เทียบอเมริกาทำ‘ไข่ทรัมป์’ราคาพุ่ง

17 มีนาคม 2568 ศ.นพ.ยง ภู่วรวรรณ หัวหน้าศูนย์เชี่ยวชาญเฉพาะทางด้านไวรัสวิทยาคลินิก ภาควิชากุมารเวชศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย โพสต์ข้อความผ่านเฟซบุ๊ก Yong Poovorawan หัวข้อ “ไข้หวัดนก กำลังระบาด ทำให้ ไข่ทรัมป์ ราคาแพงมาก และอยากเล่าประวัติของประเทศไทย” ดังนี้...

ไข้หวัดนก กำลังระบาด ทำให้ ไข่ทรัมป์ ราคาแพงมาก และอยากเล่าประวัติของประเทศไทย

ประเทศอเมริกาไม่ได้เป็นประเทศแรกๆที่มีการระบาดของไข้หวัดนก H5N1 ไวรัสไข้หวัดนกมีความรุนแรงมากสำหรับสัตว์ปีก เมื่อติดเชื้อแล้วจะตายภายในรวดเร็วมาก 1-2 วันและกระจายได้เร็วมากในสัตว์ปีก จะขอเล่าถึงความหลังในยุคแรกๆที่ระบาดในประเทศไทย

ในปี พ.ศ.2546 ให้หวัดนกเข้าสู่ประเทศไทย เชื่อว่าจากนกธรรมชาติที่บินจากเหนือลงใต้หนีหนาว โดยเกิดการระบาดครั้งแรกที่จังหวัดนครสวรรค์ แถวบึงบอระเพ็ด มีการตายของนกเป็นจำนวนมาก และลามไปถึงไก่ชาวบ้าน และสัตว์ปีกเลี้ยงอีกมากมาย แต่รัฐบาลก็ยังไม่ยอมประกาศว่ามีหวัดนก H5N1 ในประเทศไทย เพราะจะมีผลต่อการส่งออกของสัตว์ปีกสู่ต่างประเทศ จะถูกแบน ทั้งที่โรคนี้ถ้าเข้าสู่คนจะมีความรุนแรงสูงมาก โอกาสเสียชีวิต 50%  แต่การเข้าสู่คน การเกาะในเซลล์มนุษย์ ยังจับได้ขาเดียวไม่ถนัด จึงมีโอกาสเข้าสู่มนุษย์น้อย

ต่อมาเดือนธันวาคม  2546 มีเสือที่บึงฉวาก เสียชีวิต 4 ตัว ทางศูนย์ได้รับตัวอย่าง และความร่วมมือจากคณะสัตวแพทย์ทั้งจุฬาและมหิดล เพื่อให้ถอดรหัส feline pan-leukopenia virus หรือโรคเอดส์แมว ผมและคณะจึงได้ทำการถอดรหัส แต่ไม่พบ และด้วยความสงสัยว่าเสือถูกเลี้ยงด้วยไก่หรือโครงไก่ จึงทำการตรวจ  พบว่าเป็น H5N1 หลังจากนั้นมีไก่และเป็ดตายมากมาย

จนกระทั่งเดือนมกราคม  2547  เด็กที่กาญจนบุรี ป่วยเป็นปอดบวม และเสียชีวิต การตรวจพบว่าเป็นไข้หวัดนก ต้องยกย่องให้อาจารย์ประเสริฐ ทองเจริญ ท่านไม่กลัวใครทั้งสิ้น ประกาศพบไข้หวัดนก H5N1 ในคน รัฐบาลจึงยอมจำนนประกาศมีการระบาดของไข้หวัดนกในประเทศไทย ตั้งแต่นั้นมา เป็นประเทศแรกๆในเอเชียตะวันตกเฉียงใต้ในต้นปี 2547  หลังจากที่สัตว์เลี้ยงของชาวบ้านและในความ จำพวกสัตว์ปีกเสียชีวิตไปแล้วเป็นจำนวนมากมาย

ต่อมาโรคระบาดยังไม่สามารถควบคุมได้ มีการกระจายระบาดไปทั่วประเทศ และมีการทำลายสัตว์ปีกจำนวนมากมายหลายร้อยล้านตัว เพื่อควบคุมการระบาดของโรค 

การระบาดในประเทศไทยไปสิ้นสุดเอาในปี 2549  ประเทศไทยไม่สามารถส่งออกสัตว์ปีกเช่นไก่สดไปยังต่างประเทศได้ และประชาชนส่วนใหญ่เกิดความหวาดกลัว ไม่รับประทานไข่หรือสัตว์ปีก ประกอบกับการผลิตก็ได้น้อยลง จึงไม่พบปัญหาไข่แพง แต่อย่างไรก็ตามไข่นายกในช่วงนั้น ก็แพงกว่าขายนายกคนก่อน มีการรับประทานไก่โชว์ เพื่อให้เกิดความมั่นใจ ทั้งที่ผู้มีการศึกษาก็รู้อยู่แล้วว่าถ้ารับประทานไก่สุก ไวรัสตายหมดแล้วแน่นอน

การระบาดได้เข้าสู่สวนเสือศรีราชา เป็นผลให้เสือที่ศรีราชาเสียชีวิตมากกว่า 60 ตัว และในที่สุดเสือฝูงนั้นต้องทำลายทิ้งทั้งหมด รวมเป็นเสือที่เสียชีวิตจากโรคและการทำลาย 143 ตัว นับเป็นเรื่องน่าเศร้าอย่างยิ่ง เป็นเหตุการณ์ที่ใหญ่ที่สุดของโลกที่สัตว์ขนาดใหญ่ต้องมาเสียชีวิตจากโรคไข้หวัดนก

ในการระบาดในช่วงเวลานั้น ร่วม 3 ปี มีการระบาดไปสู่สัตว์เลี้ยงลูกด้วยน้ำนม เช่น เสือ แมว สุนัข ทีมของเราได้รายงานในวารสารต่างประเทศ โดยการแสดงให้เห็นว่าเราสามารถแยกเชื้อได้จากสัตว์ดังกล่าว และถอดรหัสพันธุกรรม รวมทั้งตรวจทางพยาธิวิทยา มีการย้อม immunohistochem เห็นชัดเจน เราพยายามจะเผยแพร่วารสารแรกใน Nature เพราะเป็นสิ่งใหม่ที่ไข้หวัดนกแพร่ระบาดเข้าสู่สัตว์เลี้ยงลูกด้วยน้ำนม

ผลปรากฏว่าผู้ทบทวน 2 คน คนหนึ่งยอมรับให้โรงพิมพ์ แต่อีกคนหนึ่งไม่ยอมรับให้ทำการทดลองเพิ่ม โดยการใส่เชื้อเข้าไปใน สัตว์ตระกูลดังกล่าวเช่นแมว แล้วพิสูจน์ว่าแมวเป็นโรค ซึ่งในเวลานั้นไม่มีห้องปฏิบัติการในประเทศไทยที่ไหนที่จะสามารถทดลองกับสัตว์ทดลองได้อย่างปลอดภัย หรือที่เรียกว่า ชีวะนิรภัย ระดับ 3  เราเขียนตอบไปตามความเป็นจริง ผลลัพธ์ก็คือได้รับการปฏิเสธไม่ให้ลง แต่อย่างไรก็ตามเราก็สามารถเผยแพร่ได้ในวารสาร Emerging Infectious Disease และเป็นที่ยอมรับของทั่วโลกมาจนถึงปัจจุบัน ทั้งในเสือ สุนัขและแมว

ขณะนี้มีการระบาดของไข้หวัดนกในหลายประเทศทั่วโลก โดยเฉพาะในทวีปอเมริกาและยุโรป มีการระบาดลงมาสู่สัตว์เลี้ยงลูกด้วยน้ำนมจำนวนมาก จึงไม่เป็นที่แปลกประหลาด โดยเฉพาะในฟาร์มวัว ทำให้มีการพูดถึงน้ำนมวัว ที่ไม่ควรบริโภคที่ยังไม่ผ่านกระบวนการทำลายเชื้อ และมีการทำลายไก่ จำนวนมาก จึงเป็นเหตุให้ไข่ทรัมป์มีราคาสูงมาก อย่างที่ไม่เคยมีมาก่อน

ขณะนี้มีรายงานในประเทศเพื่อนบ้านของเรา คือประเทศกัมพูชา และมีผู้เสียชีวิตตั้งแต่ปีที่แล้วจนถึงปัจจุบันหลายราย สำหรับประเทศไทยก็คงยังต้องเฝ้าระวัง โดยเฉพาะถ้ามีสัตว์ปีกตายโดยไม่ทราบสาเหตุ ควรส่งเข้ารับการตรวจ อย่าจับต้องโดยตรง กลับสัตว์ปีกที่เสียชีวิต ควรรายงานให้ผู้ที่เกี่ยวข้องตรวจวินิจฉัย และควรจะต้องโปร่งใส ถ้าพบก็ควรจะต้องประกาศให้ป้องกัน จะต้องคำนึงถึงชีวิตมนุษย์ มากกว่าธุรกิจการค้า

ความซื่อสัตย์เท่านั้น ที่จะควบคุมดูแลโรคระบาดได้อย่างรวดเร็ว