นี่คือตัวอย่างความสำเร็จของการต่อยอดเทคโนโลยีอวกาศและภูมิสารสนเทศไปสู่การประยุกต์ใช้งานด้านโบราณคดี ซึ่งทำให้เกิดการค้นพบหลักฐานใหม่ๆ ที่จะช่วยให้เกิดการเรียนรู้ศึกษา วิจัย และเข้าใจประวัติศาสตร์ได้อย่างลึกซึ้งมากยิ่งขึ้น

กับ “อุทยานประวัติศาสตร์ศรีเทพ จ.เพชรบูรณ์ ” ที่ได้รับการประกาศเป็นแหล่งมรดกโลกทางวัฒนธรรมจากยูเนสโก เมื่อวันที่ 19 กันยายน 2566 ซึ่งในปี 2567 ที่ผ่านมา สำนักงานพัฒนาเทคโนโลยีอวกาศและภูมิสารสนเทศ (องค์การมหาชน) หรือ GISTDA ได้เข้าไปมีส่วนร่วมในการสำรวจพื้นที่ด้วยไลดาร์ (LiDAR ) หนึ่งในเทคโนโลยีสำรวจระยะไกล เพื่อหาร่องรอยอารยธรรมเก่าแก่ และทำความเข้าใจเกี่ยวกับการตั้งถิ่นฐานของชุมชนโบราณในอดีต

“ปิยวรรณ จารุภุมมิก” นักภูมิสารสนเทศชำนาญการ GISTDA บอกว่า GISTDA มีการนำเทคโนโลยีไลดาร์มาใช้งานกว่า 10 ปี และได้นำมาประยุกต์ใช้ประโยชน์ด้านการสำรวจในงานโบราณคดีตั้งแต่ปี 2565 ซึ่งสามารถช่วยสำรวจพื้นที่ขนาดใหญ่และยากต่อการเข้าถึง เช่น ภูเขาหรือป่าทึบ ได้อย่างรวดเร็ว แม่นยำ และไม่ทำลายร่องรอยของแหล่งโบราณคดี การใช้เทคโนโลยีไลดาร์ดังกล่าวสามารถสร้างชั้นข้อมูลแบบจำลองระดับความสูงเชิงเลข หรือ DEM ซึ่งเป็นข้อมูลแสดงพื้นผิวของเปลือกโลก โดยไม่แสดงคุณลักษณะต่างๆ เช่น ต้นไม้ สิ่งปลูกสร้าง และโครงสร้างพื้นฐาน ทำให้เห็นร่องรอยที่ซ่อนอยู่ที่พื้นผิวดินได้อย่างชัดเจน

โดยที่อุทยานประวัติศาสตร์ศรีเทพ GISTDA ได้มีโครงการร่วมสำรวจพื้นที่โดยครอบคลุมบริเวณเขาคลังนอก และเขาถมอรัตน์ รวมพื้นที่เกือบ 50 ตารางกิโลเมตร โดยมีเครื่องมือหลัก คือโดรนที่ติดตั้งเทคโนโลยีไลดาร์ สำหรับการสำรวจพื้นที่กว้างจากการสั่งการระยะไกล ซึ่งจะได้ภาพ 2 มิติแบบ Top View ทั้งนี้ GISTDA ได้เพิ่มการสำรวจด้วยไลดาร์แบบติดเป้สะพายหลัง เพื่อเก็บข้อมูลรายละเอียดในพื้นที่ต่างๆ ที่เป็นจุดสำคัญ สำหรับนำมาพัฒนาเป็นภาพ 3 มิติ ที่สามารถต่อยอดสู่การทำ Virtual Tour หรือทัวร์เสมือนจริงผ่านสื่ออิเล็กทรอนิกส์ได้ในอนาคต

สำหรับการดำเนินการสำรวจในอุทยานประวัติศาสตร์ศรีเทพ “ปิยวรรณ จารุภุมมิก” บอกว่า หลังจากได้รับอนุมัติโครงการ ทีมงานต้องเริ่มตั้งแต่การขออนุญาตเข้าในพื้นที่ตามกฎระเบียบและเพื่อความปลอดภัย มีการออกแบบแผนการบินโดรน เพื่อให้ได้ข้อมูลที่มีความถูกต้องเชิงตำแหน่งสูง และใช้เวลาประมาณ 1 เดือน ในการบินสำรวจ และ 3 เดือนในการประมวลผลและทยอยส่งข้อมูล ให้กับ “ผศ. ชวลิต ขาวเขียว” ผู้เชี่ยวชาญด้านโบราณคดีในโครงการฯ เป็นผู้วิเคราะห์แปลผล

ในมุมของนักโบราณคดี ผศ.ชวลิต ขาวเขียว รักษาการแทนรองอธิการบดีฝ่ายกิจการพิเศษ มหาวิทยาลัยศิลปากร ซึ่งกล่าวในงานเสวนา Special Talk “ Eye From Sky: Discovering The Lost In Time Ep.2” บอกว่า ในทางโบราณคดี การใช้ไลดาร์มีประโยชน์ได้มากกว่าการทำ Virtual Tour หรือทัวร์เสมือนจริง โดยไลดาร์ซึ่งเป็นเทคโนโลยีเซนเซอร์ที่ใช้แสงเลเซอร์ในการตรวจวัด สามารถสแกนผ่านต้นไม้ไปยังวัตถุที่อยู่บนพื้นผิวดิน เมื่อถ่ายภาพออกมาแล้วตัดภาพต้นไม้ออก จะเห็นร่องรอยต่างๆ ในพื้นที่ที่เคยมีต้นไม้ปกคลุมอยู่ นั่นคือสิ่งที่นักโบราณคดีต้องการ และนำไปศึกษาต่อได้

อย่างไรก็ดีแม้ว่าเทคโนโลยีนี้ จะทำให้เห็นวัตถุต่างๆ บนพื้นผิวดิน แต่ก็ไม่สามารถแยกได้ว่าร่องรอยนั้นๆ เป็นสิ่งที่สิ่งที่เกิดขึ้นในปัจจุบันหรือในอดีต รวมถึงเป็นสิ่งที่เกิดขึ้นจากธรรมชาติหรือเกิดจากน้ำมือมนุษย์จำเป็นต้องใช้ประสบการณ์จากผู้เชี่ยวชาญด้านโบราณคดีในการแปลความ

จากการแปลความเบื้องต้นในส่วนของอุทยานประวัติศาสตร์ศรีเทพ ซึ่งมีอายุกว่า 1,200 ปี “ผศ.ชวลิต” บอกว่า ได้ค้นพบข้อมูลใหม่ๆ จากไลดาร์ โดยเฉพาะจุดสังเกตเรื่องของเมืองแห่งใหม่ที่ซ้อนอยู่ในเมืองใน หลักฐานที่แสดงถึงระบบบริหารจัดการน้ำที่มีคูเมืองและมีการเก็บน้ำแบบที่สูงไปหาต่ำเป็นลำดับขั้น รวมถึงการมองเห็นภาพรวมที่ชัดเจนของเส้นทางการขยายเมืองและการทำเกษตรกรรมในยุคโบราณ ซึ่งทีมวิจัยจะมีการแปลความพื้นที่ที่น่าสงสัย และส่งให้กรมศิลปากรทำการตรวจสอบ วางแผนสำรวจ และบริหารจัดการพื้นที่ต่อไปในอนาคต

ปัจจุบัน GISTDA มีศักยภาพและความพร้อมในการให้บริการข้อมูลภูมิสารสนเทศเพื่อประยุกต์ใช้ในวงการโบราณคดี โดยมีนักบังคับโดรนที่มีความเชี่ยวชาญ และมีใบอนุญาตในการบิน ขณะเดียวกันก็มีพัฒนาเทคโนโลยีด้านการสำรวจระยะไกลอย่างต่อเนื่อง เพื่อนำมาใช้ร่วมกับภาพถ่ายจากดาวเทียม

อนาคต นักภูมิสารสนเทศชำนาญการจาก GISTDA คาดหวังว่า ข้อมูลที่ได้จากเทคโนโลยีจาก GISTDA จะสามารถส่งต่อ และเผยแพร่ไปสู่หน่วยงานที่เกี่ยวข้อง เพื่อใช้ในการบริหารจัดการพื้นที่ทั้งด้านประวัติศาสตร์ วัฒนธรรมและการท่องเที่ยว รวมถึงสร้างองค์ความรู้ใหม่ๆ ให้กับนักศึกษา และสร้างความเข้าใจให้กับประชาชน เพื่อมีส่วนร่วม ในการปกป้อง ดูแลรักษาโดยไม่แสวงหาผลประโยชน์จากทรัพย์สินของชาติ

ขอบคุณภาพจาก อุทยานประวัติศาสตร์ศรีเทพ