เมื่อวันที่ 29 มิถุนายน 2568 ศ.ดร.ไชยันต์ ไชยพร อาจารย์ประจำภาควิชาการปกครอง คณะรัฐศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ได้โพสต์ข้อความลงบนเฟซบุ๊ก Chaiyan Chaiyaporn ระบุว่า ว่าด้วย คณาธิปไตย-ประชาธิปไตยและทรราช ในปรัชญาการเมืองของเพลโต

สำหรับ Plato แล้ว ทรราชเป็นผลจากความเสื่อมในประชาธิปไตย ในลักษณะเดียวกันกับที่ ประชาธิปไตยเป็นผลมาจากความเสื่อมในคณาธิปไตย

เนื่องจากความโลภในการเพิ่มพูนทรัพย์สินเงิน ทองอย่างไม่จำกัดในหมู่คณาธิปัตย์ พวกเขาจะทอดทิ้งคนส่วนใหญ่ที่เป็นคนยากจนและจะมุ่งแต่การ สะสมทรัพย์สินเงินทองเอาไว้แก่ตน

ด้วยเหตุนี้คณาธิปไตยจะค่อย ๆ ดำเนินไปสู่ความเสื่อม

ส่วนการปกครองแบบประชาธิปไตยนั้น ความปรารถนาในการมีเสรีภาพอย่างไม่จำกัด ก็จะเป็นสาเหตุสำคัญที่ทำให้ประชาธิปไตยเกิดความเสื่อมและค่อย ๆ ทำลายตัวมันเองลง และเป็นการเตรียมเส้นทางไปสู่ทรราชอีกด้วย

เพราะภายใต้การปกครองแบบประชาธิปไตยที่ ประชาชนมีความปรารถนาในการมีเสรีภาพอย่างไม่จำกัด จะพบว่า จะค่อย ๆ มีการขยับขยายความปรารถนาในเสรีภาพออกไปมากขึ้นในทุก ๆ เรื่องของชีวิต ทั้งในเรื่องชีวิตส่วนตัวและชีวิตในทางสังคม การเมือง สังคมประชาธิปไตยจึงเต็มไปด้วยความไร้ระเบียบ ไร้กฎเกณฑ์ รวมไปถึงการไร้มาตรฐานสูง-ต่ำ ทั้งหลายทั้งปวง ภายใต้สภาวะดังกล่าวจึงไม่ต่างจากสภาวะอนาธิปไตย

ภายใต้สภาพที่ทุกคนเรียกร้องเสรีภาพอย่างไม่จำกัด ตรงจุดนี้เอง Plato มองว่าจะมี “บางคน” ที่ออกมานำเสนอตนเอง แก่ประชาชนโดยเฉพาะคนยากจน ให้มีความคิดต่อต้านระบบเดิม นี่คือจุดเริ่มแรกของการกำเนิดขึ้น ของ “ผู้ปกครองทรราช” ประชาชนจะให้ความสนับสนุนเขามาเป็นผู้นำ เพื่อที่จะล้มล้างกลุ่มอำนาจ ชนชั้นสูงที่ครองอำนาจอยู่เดิม

ในตอนแรกที่ผู้ปกครองดังกล่าวนี้ขึ้นสู่อำนาจ ประชาชนก็จะให้ความ สนับสนุนและยกย่องเขา เนื่องจากเขาได้เข้ามาปฏิรูปบ้านเมืองและยึดอำนาจจากกลุ่มผู้ปกครองเดิม เช่น การจับศัตรูของประชาชนคนยากจนมาลงโทษอย่างรุนแรงหรือประหารชีวิตเสีย การยกเลิก หนี้สินของประชาชน ตลอดจนการแจกจ่ายที่ดินทำกินให้แก่ประชาชน

ในแบบวิธีการปกครองที่ใช้อำนาจเพื่อขจัดศัตรูของประชาชนดังกล่าวนี้ทำให้ชีวิตของทรราชก็เสี่ยงแก่อันตราย ไม่ว่าจะเป็นการถูกบังคับเนรเทศให้ออกจากนครหรืออาจเป็นการถูกลอบฆ่า

ผู้ปกครองทรราชจึงขอประชาชนให้ตนได้มีกองกำลังส่วนตนเพื่อที่จะรักษาความปลอดภัยให้แก่ตนและเพื่อที่จะทำให้การขจัดศัตรูประชาชนเป็นไปได้อย่างราบรื่นด้วย

นอกจากนั้น ทรราชก็จะ “จะสร้างสงครามขึ้นเพื่อที่ประชาชนจะได้ยัง ต้องการผู้นำอยู่”

โดยทรราชจะปลุกระดมให้เกิดความแตกแยกเป็นฝักฝ่ายในสังคมและทำให้เกิดการต่อต้านคนที่ร่ำรวยกว่าในสังคม เนื่องเพราะชีวิตของผู้ปกครองทรราชนั้น ใช้วิธีการรุนแรงเพื่อปราบศัตรูอยู่เสมอ เขาจึงต้องระวังคนที่คิดต่อต้านเขา รวมถึงจับจ้องว่าใครบ้างที่โดดเด่น ใครที่มี ความกล้าหาญ มีจิตใจสูง มีความรอบคอบ มีความร่ำรวย หรือมีศักยภาพพอที่จะเป็นศัตรูต่อตนเอง ทรราชก็จะต่อต้านคนเหล่านั้นอยู่ร่ำไป

จากการทำเช่นนั้นตัวทรราชเองก็ต้องห่างเหินจากมิตรและคนที่วิจารณ์ตนจนไม่มีมิตรหรือศัตรูเหลืออยู่

Plato ยังเห็นว่าทรราชมีความปรารถนาอยากที่ไม่มีทางสิ้นสุดได้ ทรราชจะเอาสมบัติของเพื่อนพลเมือง ของบิดามารดาของพวกเขา และของนครมาใช้จนสูญสิ้น

แต่ถึง กระนั้นทรราชก็ไม่เคยมีวันพอเพียงในตนเอง ถึงจุดนี้แล้วทรราชก็จะไม่ปิดบังตัวตนที่แท้ของตนอีก ต่อไป แต่จะเผยเองในฐานะ “ทรราชที่สมบูรณ์”

ถึงตอนนี้แม้ประชาชนจะรู้สึกตัวว่าได้สร้างทรราชชนิดนี้ขึ้นมา ก็ถือว่าสายไปเสียแล้ว

-----

ข้อความตอนหนึ่งจากวิทยานิพนธ์ปริญญาเอกของ หัสนัย สุขเจริญ เรื่อง “ว่าด้วยทรราชย์ในปรัชญาการเมืองของ Montesquieu และ Tocqueville”

หัสนัย เป็นนิสิตในที่ปรึกษาด้านปรัชญาการเมืองคนสุดท้ายของผมที่คณะรัฐศาสตร์ จุฬาฯ

วิทยานิพนธ์ปริญญาเอกเล่มนี้จึงเป็นวิทยานิพนธ์ปริญญาเอกด้านปรัชญาการเมืองเล่มสุดท้ายที่ผมเป็นอาจารย์ที่ปรึกษา

- 006