หากพูดกันถึงผลงานของ “อ.ถวัลย์ ดัชนี” ศิลปินแห่งชาติ สาขาทัศนศิลป์(จิตรกรรม) พ.ศ.2544 ผู้ล่วงลับ คนทั่วไปมักจะนึกถึง “บ้านดำ” ที่ตั้งตระหง่านอยู่ที่ ต.นางแล อ.เมือง จ.เชียงราย เพราะเป็นสถานที่ซึ่งคนทั่วไปรู้จักกันดีในฐานะที่เป็นพิพิธภัณฑ์เก็บงานศิลปะ ทั้งจิตรกรรม ประติมากรรม ศิลปะแบบล้านนา ไม้แกะสลักที่มีลวดลายงดงาม และสิ่งของสะสมต่างๆของ “ศิลปินเอก” ผู้นี้

แต่หลายคนอาจยังไม่ทราบว่าสถานที่ซึ่งเป็นทั้งบ้านที่ อ.ถวัลย์ ใช้อยู่อาศัย และที่ทำงานสร้างสรรค์ผลงานศิลปะออกมาให้ชาวโลกได้ชื่นชมนั้น ตั้งอยู่ที่ไหน และเป็นอย่างไร…..“คำตอบ” อยู่ภายในหมู่บ้านนวธานี ถ.เสรีไทย เขตคันนายาว กรุงเทพฯ นี่เอง!!!

คนที่ผ่านไปมาในหมู่บ้านนี้จะคุ้นตากันดีกับบ้านที่อยู่ในรั้วซึ่งประดับไปด้วยสิ่งที่ดูแปลกตาไปกว่าบ้านหลังอื่นๆนั่นคือ “เขาควาย” เป็นสิบๆชิ้น และบ้านหลังนี้ก็ได้รับการตั้งชื่อแบบตรงไปตรงมาว่า “บ้านรั้วเขาควาย” ซึ่งแน่นอนว่าเจ้าของบ้านหลังนี้ก็คือ อ.ถวัลย์ และสิ่งที่อยู่ในบ้านหลังนี้ก็เป็นตัวบ่งบอกเรื่องราว แนวคิด และตัวตนของ อ.ถวัลย์ ได้เป็นอย่างดี

เมื่อครั้งยังมีชีวิตอยู่ อ.ถวัลย์ ไม่ได้อาศัยอยู่ที่บ้านรั้วเขาควายแห่งนี้เพียงคนเดียว แต่มีคู่ชีวิตที่อยู่ด้วยกันมานานกว่า 30 ปี เธอคือ “ทิพยชาติ วรรณกุล” หรือ “ป้าอ๊อด” ซึ่งเชื้อเชิญให้ “ทีมข่าวแนวหน้า” เข้าไปเยี่ยมชมภายในบ้านหลังนี้ ซึ่งทุก “ตารางนิ้ว” อบอวลไปด้วยบรรยากาศของศิลปะ

เพียงแค่ก้าวแรกก็รู้สึกได้ถึงความไม่ธรรมดาของบ้านหลังนี้ ซึ่งที่พื้นบ้านมี “ขนสัตว์” มากมายหลายชิ้น หลายชนิด วางอยู่เต็มไปหมด ดูแล้วคล้ายกับพรม มีสิ่งของสะสมในบ้านมากมาย ทั้งหนังสัตว์สต๊าฟ หัวสัตว์ ซากสัตว์ป่าหายาก งู จระเข้ มีกะโหลกศีรษะของสัตว์ชนิดต่างๆ ส่วนมากเป็นสัตว์ที่มีกะโหลกคล้ายมนุษย์ เช่น ลิง ชะนี ใน “ห้องน้ำ” ก็ประดับด้วยเปลือกหอยน้อยใหญ่หลากหลายชนิด

สำหรับสิ่งที่สะกดสายตาของแขกผู้มาเยือนได้ดีที่สุด คือ บรรดาภาพวาดจากฝีมือของศิลปินแห่งชาติที่แขวนอย่างเป็นระเบียบเอาไว้ที่ฝาผนัง

“ป้าอ๊อด” บอกว่า สิ่งเหล่านี้ไม่ได้เก็บเป็นของสะสม แต่เป็นการเก็บเอาไว้เพื่อใช้ในการทำงานเขียนรูป เพราะ อ.ถวัลย์ จะนำไปดูลักษณะของกะโหลก หรือเขี้ยว กรามของสัตว์ เพื่อช่วยในการวาดรูป ซึ่งได้มาจากทั้งใน และต่างประเทศ

“ป้าอ๊อด” ยังเล่าว่า อยู่กินฉันท์สามีภรรยากับ อ.ถวัลย์ ที่บ้านหลังนี้มาตั้งแต่ช่วง พ.ศ.2526 หลังจากที่ อ.ถวัลย์ สิ้นพันธะกับ มากาเร็ต ฟันเดอร์ฮุค ที่มีบุตรด้วยกัน 1 คน คือ ดอยธิเบศร์ ดัชนี ส่วน “ป้าอ๊อด” กับ อ.ถวัลย์ ไม่มีลูกด้วยกัน ไม่ได้จดทะเบียนสมรส เนื่องจาก “ไม่ชอบผูกมัด” แต่ในเรื่องของทรัพย์สินหรือมรดกต่างๆหลังจากที่ อ.ถวัลย์ เสียชีวิตไปแล้ว “ป้าอ๊อด” ยืนยันว่าตอนนี้ไม่มีปัญหาอะไร

“บ้านเก่าของป้าตั้งอยู่ฝั่งตรงข้ามถนน เยื้องกันไปนิดหน่อย ส่วนความสัมพันธ์กับ อ.ถวัลย์ เริ่มจากเป็นเพื่อนที่สนิทสนมกัน และเกิดความประทับใจ จากการที่ได้ทำกิจกรรมต่างๆร่วมกัน โดยเฉพาะชวนกันออกกำลังกาย จนกระทั่งพัฒนามาเป็นความรัก และตัดสินใจย้ายมาอยู่ด้วยกันในที่สุด ซึ่งป้าไม่ใช่ศิลปิน แต่ทำหน้าที่ดูแลศิลปิน เป็นคนดูแลการกำหนดราคาภาพวาด หรือการติดต่อขายภาพให้กับ อ.ถวัลย์ ทั้งหมด” ป้าอ๊อด ย้อนความหลังให้ฟัง

“ป้าอ๊อด” เล่าว่า กิจวัตรประจำวันตอนที่ อ.ถวัลย์ ยังมีชีวิตอยู่ คือ ทุกเช้าเรา 2 คน พากันออกไปกินกาแฟ กินข้าว ซื้อหนังสือพิมพ์ สนทนากับเพื่อนๆ บางวันก็อยู่กับเพื่อนๆจนถึงเที่ยง จึงค่อยเดินกลับบ้าน มาเขียนรูปต่อ ซึ่ง อ.ถวัลย์ ไม่ทำอย่างอื่นนอกจากเขียนภาพ และสิ่งที่ อ.ถวัลย์ ทำทุกวัน คือ “ดรอว์อิง” หรือวาดลายเส้น ซึ่งจะเป็นภาพที่ออกมาจากอารมณ์ความรู้สึกในขณะนั้น

“เวลาที่อาจารย์แกคิดภาพนี่ อย่าไปยุ่งเชียว แกไม่คุยกับใคร จะมุ่งมั่นใช้สมาธิอย่างมาก แต่หลังจากที่คิดได้แล้วว่าจะวาดรูปอะไร ทีนี้ล่ะ คุยไม่หยุดเลย คุยไปก็วาดไปด้วย” ป้าอ๊อด เล่า

ป้าอ๊อด เล่าต่อว่า ปกติ “บ้านรั้วเขาควาย” จะไม่เปิดให้ใครเข้าไปง่ายๆ ไม่ว่าเป็นคนใหญ่คนโตที่ไหนติดต่อเข้ามา ถ้า อ.ถวัลย์ ไม่ว่าง ก็ไม่ได้พบ แล้วโทรศัพท์ในบ้านก็จะไม่รับ จะดึงสายออกจากตัวเครื่อง ให้ ป้าอ๊อด เป็นคนรับ เป็นคนติดต่อ คุยธุระกับคนข้างนอก แม้แต่ “บ้านดำ” ที่เชียงราย ป้าอ๊อดก็เป็นคนดูแล จ่ายค่าจ้างให้ช่าง ให้พนักงาน ตอนที่ อ.ถวัลย์ นอนป่วยอยู่ที่โรงพยาบาล ก็ยังกำชับให้จ่ายค่าจ้างให้ช่างอย่าได้ขาด

ป้าอ๊อด บอกว่า ทุกวันนี้ยังทำใจลำบากกับการจากไปของ อ.ถวัลย์ เพราะอยู่ด้วยกันมากว่า 30 ปี จนมาถึงวันหนึ่ง ตื่นขึ้นมาก็ไม่เจอกันแล้ว ทุกวันนี้บางครั้งก็ยังคงพูดคุยกับ อ.ถวัลย์ เหมือนกับตอนที่ยังอยู่ ซึ่งแม้ อ.ถวัลย์ จะจากบ้านไปรักษาอาการป่วยที่โรงพยาบาล แต่ที่โต๊ะทำงานก็ยังได้รับการดูแลจาก ป้าอ๊อด ที่ยังจัดเตรียมเครื่องไม้เครื่องมือไว้พร้อมสรรพ เพื่อรอให้ อ.ถวัลย์ กลับมาเขียนภาพต่อ

“ก็เตรียมทุกอย่างเอาไว้พร้อมแล้ว แต่ไม่รู้ทำไมถึงไม่กลับมา...” พอเล่าถึงตรงนี้ ป้าอ๊อด ยกมือขึ้นเช็ดน้ำตา แล้วขอเวลาพักกับเรานิดหน่อย ก่อนที่จะให้สัมภาษณ์ต่อ

ในช่วงท้ายของการพูดคุยกัน ป้าอ๊อด เปิดเผยถึง “โครงการสำคัญ” ในอนาคตว่าจะเปิดบ้านรั้วเขาควายให้คนทั่วไปได้เข้าชม “ฟรี” เพื่อให้เป็นแหล่งเรียนรู้ สร้างกำลังใจให้กับศิลปิน และผู้ที่สนใจศิลปะให้เข้ามาชม เข้ามาดื่มด่ำกับศิลปะที่เป็นผลงานของศิลปินแห่งชาติ

นอกจากนี้ยังมีแนวคิดที่จะ “ยกสินทรัพย์” ที่เป็นภาพถ่าย ซึ่งมีมูลค่ามหาศาลให้เป็นสมบัติของแผ่นดินต่อไป เพื่อให้ทุกคนได้ชื่นชมร่วมกัน

หลังการนั่งสัมภาษณ์เสร็จสิ้นลง ป้าอ๊อด ได้พาเราเดินขึ้นไปดูจุดต่างๆของบ้านรั้วเขาควายชนิดทุกซอกทุกมุม ซึ่งทุกจุดแฝงไปด้วยเรื่องราวของศิลปะ ทำให้ผู้มาเยือนอย่างเรารู้สึกได้ว่าสิ่งต่างๆที่อัดแน่นอยู่ในบ้านหลังนี้ทำให้บ้านดูแคบลงไปถนัดตา

ที่สำคัญ คือ อยากให้ “บ้านรั้วเขาควาย” แห่งนี้ รีบเปิดให้เข้าประชาชนได้เข้าชมโดยเร็ว เพราะนอกจากจะเป็นการเปิดให้เข้าชมงานศิลปะระดับสุดยอดแล้ว ยังถือเป็นการเปิดให้ได้เรียนรู้ รับรู้ถึงชีวิต ตัวตน และความเป็นอยู่ของ “ศิลปินเอก” ที่ชื่อ “ถวัลย์ ดัชนี” อีกด้วย

SCOOP@NAEWNA.COM