"แปลงผักไฮโดรโปนิกส์" จุดเด่นและจุดขายของโรงเรียน

ปัจจุบันกระแส “รักสุขภาพ” กำลังมาแรง ทั้งการออกกำลังกาย “ฟิตแอนด์เฟิร์ม” และการรับประทานอาหารที่ทำจากวัตถุดิบปลอดสารอันตราย “เกษตรอินทรีย์” แต่นั่นก็เป็นเพียงเทรนด์ฮิตของ “คนในเมือง” ที่พอจะมีฐานะดีหน่อยเท่านั้น เพราะอีกด้านหนึ่ง ผู้คนที่อยู่ไกลออกไปในชนบท หลายพื้นที่ยังมีปัญหา “ขาดอาหาร” กินไม่อิ่มทุกมื้อ หรือถึงได้กินครบทุกมื้อแต่ก็ไม่ค่อยจะครบห้าหมู่เท่าใดนัก

โดยเฉพาะ “เด็ก-เยาวชน” ที่เป็นวัย “กำลังโต” อาหารทุกมื้อที่กินมีความสำคัญต่อ “พัฒนาการ”!!!

“อาหารมื้อเช้าสำคัญที่สุด พวกหนูคงเรียนหนังสือไม่รู้เรื่องถ้าท้องยังหิว สำหรับเพื่อนๆ ที่มาจากครอบครัวที่มีฐานะอาจจะไม่คิดอะไร แต่สำหรับคนที่ไม่มีเงิน โครงการอาหารโรงเรียนแบบนี้มีประโยชน์มากๆ โดยเฉพาะพืชผักสวนครัวที่เราปลูกเอง สด สะอาดปลอดภัยแน่นอน ไม่ต้องกังวลว่าจะมียาฆ่าแมลงหรือไม่เหมือนผักที่เราไปซื้อกิน”

อรพิน เลิศสินชัยสกุล นักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3 โรงเรียนบ้านวนาหลวง อ.ปางมะผ้า จ.แม่ฮ่องสอน บอกเล่าถึงโครงการ “สวนเกษตรอินทรีย์” ซึ่งโรงเรียนบ้านวนาหลวง ได้รับการสนับสนุนจาก องค์การอาหารและเกษตรแห่งสหประชาชาติ (FAO) โดยโครงการดังกล่าวช่วยแก้ไขปัญหาอาหารไม่เพียงพอและไม่มีคุณภาพของทุกชีวิตในโรงเรียนอย่างได้ผล

"ปลูกเอง ทำเอง กินเอง" ความภาคภูมิใจของเด็กที่นี่

ด้วยความที่เป็นโรงเรียนประจำ ทุกๆ เช้าตั้งแต่เวลา 06.00 น. อรพินและนักเรียนคนอื่นๆ จะต้องเข้าครัวเพื่อเตรียมอาหารเช้าสำหรับตนเองและคนอื่นๆ ราว 70 คน จากนั้นจะเริ่มรับประทานอาหาร ตามด้วยเคารพธงชาติและเข้าเรียนตามลำดับ ซึ่งพืชผักอินทรีย์ที่ปลูกกันเองภายในโรงเรียน ช่วยเพิ่มความมั่นคงทางอาหารให้กับอนาคตของชาติที่กำลังศึกษาอยู่ในถิ่นทุรกันดารห่างไกลได้มาก

ที่ผ่านมาแม้ สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.) ได้ดำเนิน “โครงการอาหารกลางวัน” เพื่อให้นักเรียนระดับประถมศึกษารู้จักวิธีการผลิตอาหาร การบริโภคอาหารอย่างถูกหลักอนามัย และถูกสุขนิสัยที่ดี ผ่านการปฏิบัติจริง ทำให้ทุกคนได้กินอาหารกลางวันที่ เพียงพอต่อความต้องการของร่างกาย ตลอดจนสร้างความเข้มแข็งให้โรงเรียนสามารถจัดอาหารกลางวันได้เองอย่างยั่งยืน

ทว่าในหลายพื้นที่ยังประสบปัญหา ไม่สามารถจัดหาวัตถุดิบที่เหมาะสมมาประกอบอาหารได้ครบถ้วนและมีคุณภาพ เนื่องจากง “งบประมาณอาหารกลางวันจากภาครัฐอยู่ที่เฉลี่ยเพียง 20 บาทต่อหัว” จึงไม่เพียงพอ ยิ่งโรงเรียนบางแห่งที่มีลักษณะเป็น “โรงเรียนประจำ” เช่นที่โรงเรียนบ้านวนาหลวง แห่งนี้ ที่ตั้งอยู่ใน จ.แม่ฮ่องสอน จังหวัดที่สภาพภูมิประเทศเป็นเทือกเขาสูง เป็นอุปสรรคต่อการคมนาคมขนส่ง บางพื้นที่ไม่เอื้ออำนวยต่อการเดินทางไปกลับ จึงมีนักเรียนจำนวนหนึ่งต้องอาศัยพักค้างที่โรงเรียนตลอดภาคการศึกษา

กัญญา สมบูรณ์ ครูใหญ่ประจำโรงเรียนบ้านวนาหลวง

กัญญา สมบูรณ์ ครูใหญ่ประจำโรงเรียนบ้านวนาหลวง จึงพยายามมองหาโอกาสเพิ่มความมั่นคงทางอาหารให้กับนักเรียนและคุณครูผู้สอนของโรงเรียน และมีแนวคิดทดลองทำโครงการสวนเกษตรสวนผสมที่โรงเรียน ต่อมาได้รับการสนับสนุนเบื้องต้นจาก FAO ภายใต้นโยบายความมั่นคงทางอาหารและโภชนาการของเด็กและเยาวชน

หลังจากได้รับการสนับสนุนในปี 2556 ครูกัญญาเริ่มลงมือทำสวนผักปลอดสารพิษทันที โดยสลับหมุนเวียนปลูกผักหลากหลายชนิดไม่ว่าจะเป็นคะน้า กวางตุ้ง ผักบุ้ง ผักชี ต้นหอม พื้นที่ 13 ไร่ของโรงเรียนที่เคยถูกปล่อยทิ้งร้างไว้ ก็ได้นำมาใช้ประโยชน์เพื่อเพิ่มความมั่นคงทางอาหารให้กับนักเรียนและครูที่พักอาศัยประจำอยู่ที่โรงเรียน

แน่นอนว่า “ไม่มีอะไรได้มาง่ายๆ” ครูกัญญา เล่าว่า ช่วงแรกที่ทำสวนผัก สามารถปลูกได้แค่เฉพาะช่วงหน้าฝนเท่านั้น พอหน้าแล้งก็ต้องปล่อยที่ให้ว่างเปล่าประโยชน์ เพราะไม่มีน้ำใช้เพียงพอ โรงเรียนก็จำเป็นต้องจัดการงบที่มีอยู่จำกัดมาใช้เพื่อไปซื้ออาหารก่อนเพราะเป็นปัจจัยเฉพาะหน้าที่สำคัญ จึงเริ่มคิดหาทางปรับปรุงระบบน้ำให้สามารถปลูกผักได้ตลอดปี ทำให้มีผักสดสะอาดไว้ประกอบอาหารได้ทั้งสามมื้อ แต่ก็มีปัญหาใหม่มาแทน คือวัวของเพื่อนบ้านในชุมชนบุกรุกเข้ามากินผักสวนครัวที่ปลูกไว้ได้รับความเสียหายมาก ต้องรีบจัดการทำรั้วกันแทบไม่ทัน

จึงเป็นที่มาของ “ไฮโดรโปนิกส์” หรือภาษาบ้านๆ คือ “ผักยกพื้น”!!!

ปัจจุบันไร่สวนผสมที่โรงเรียนบ้านวนาหลวงอุดมสมบูรณ์ไปด้วยพืชผักไฮโดรโปนิกส์ และไก่ไข่ออร์แกนิคอุดมสมบูรณ์ ด้วยความคิดสร้างสรรค์และการมีส่วนร่วมในการทำงานของคุณครูและนักเรียนอย่างอบอุ่น ทำให้โรงเรียนมีรายได้หมุนเวียนเพียงพอต่อการดูแลทั้งด้านการเรียนและโภชนาการของเด็กนักเรียนและคุณครูกว่า 300 ชีวิตอย่างยั่งยืนตลอดสามปีที่ผ่านมา

“ผลผลิตส่วนหนึ่งจะมีพ่อค้าจากตัวเมืองมารับซื้อถึงโรงเรียนในราคากิโลกรัมละ 150 บาท แต่ละครั้งจะขายได้ราว 10 กิโลกรัมทีเดียว”

"วิถีเกษตร" เรียนรู้จากการทำจริง ในสถานที่จริง และใช้ได้จริง

รัตนากร แก้วน้อย ครูอีกรายที่ดูแลโครงการผักไฮโดรโปนิกส์ กล่าวถึงความสำเร็จของโครงการ ซึ่งที่นี่ไม่ได้มีแต่แปลงผักไฮโดรโปนิกส์เท่านั้น ด้านหลังโรงเรียนยังมีเล้าไก่และคอกหมู เพื่อนักเรียนจะได้มีไก่และเนื้อสัตว์ไว้บริโภคและสารอาหารครบ 5 หมู่ รายได้จากการขายผักสลัด ไข่ไก่และเนื้อสัตว์ ทางสหกรณ์โรงเรียนจะนำมาบริหารจัดการเพื่อใช้เป็นทุนหมุนเวียนสำหรับซื้อเมล็ดพันธุ์ และสำหรับทำกิจกรรมอื่น ๆ ของโรงเรียนต่อไป

แม้วันนี้โครงการเกษตรอินทรีย์จะประสบความสำเร็จด้วยดี ทว่าก็ยังต้องเดินหน้าต่อไป โดย ครูกัญญา นำเงินที่ได้มาจากรางวัลยอดครูผู้มีอุดมการณ์ ตามโครงการตามรอยเกียรติครูผู้มีอุดมการณ์และจิตวิญญาณครู ปี 2558 จำนวน 300,000 บาท ไปหาซื้อพันธุ์กาแฟมาปลูกในโรงเรียน ซึ่งหวังว่าอีก 2 ปีข้างหน้า กาแฟจะกลายเป็นพืชสำคัญอีกชนิดของโรงเรียน ทั้งในการจำหน่ายและรับรองแขกที่มาเยี่ยมเยือนดูงานที่โรงเรียนต่อไป

ทั้งหมดทั้งปวง..ครูใหญ่รายนี้กล่าวว่า “พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว” เป็นแรงบันดาลใจในการทำโครงการ!!!

ด้วยทฤษฎี “เกษตรผสมผสาน” ตามแนวพระราชดำริ..และด้วยปรัชญา “เศรษฐกิจพอเพียง” พึ่งตนเองได้!!!

“เศรษฐกิจพอเพียงเริ่มที่ตัวเรา เพียงแต่ต้องรู้จักนำปรัชญาของพระองค์มาประยุกต์และปฏิบัติใช้ให้เหมาะสมกับพื้นที่ เมื่อลงมือทำและอดทนเราจะเห็นผลด้วยตัวเองว่า ปรัชญาของพระองค์ทำได้จริงและสร้างชีวิต ความเป็นอยู่ที่ดีให้กับโรงเรียนและชุมชนรอบข้างอย่างยั่งยืน ตามที่พระองค์สอนพวกเราทุกคน” ครูกัญญา ฝากทิ้งท้าย