สิ่งมีชีวิตชนิดแรกบนโลกที่ถือกำเนิดขึ้น คือ ไซยาโนแบคทีเรียหรือสาหร่ายสีน้ำเงินแกมเขียว (blue-green algae, cyanobacteria) ที่มีการค้นพบขึ้นจากหลักฐานการค้นพบซากโบราณ (fossil) ของแบคทีเรียที่มีอยู่ในหินตะกอนที่อยู่ในทะเล ซึ่งนักธรณีวิทยาคาดว่าจะมีอายุประมาณ 3,500 ล้านปี ที่ยังมีชีวิตอยู่ถึงทุกวันนี้

สาหร่ายสีน้ำเงินแกมเขียว มีที่มาของชื่อเนื่องจากเป็นสิ่งมีชีวิตกลุ่มที่มีสารสี (pigment) ที่สำคัญในกลุ่มของ ไฟโคบิลิน (phycobilin) ที่เป็นสารสีที่ให้สีน้ำเงินหรือน้ำเงินแกมเขียว และยังมีสารอื่นเป็นองค์ประกอบ ได้แก่ allophycocyanin phycoerythin chlorophyll a และ carotenoid ทำให้ไซยาโนแบคทีเรียสามารถสังเคราะห์ด้วยแสงได้ จึงจัดเป็นผู้ผลิตที่สำคัญในระบบนิเวศ เป็นสิ่งมีชีวิตเซลล์เดียว รูปแบบโครงสร้างของเซลล์จะมีสารพันธุกรรมกระจายอยู่ในเซลล์และไม่มีเยื่อหุ้มนิวเคลียส มีความสามารถในการเจริญแบบแบ่งตัว

ไซยาโนแบคทีเรียหลายชนิด มีการผลิตสารประกอบทุติยภูมิที่เป็นพิษต่อสิ่งมีชีวิตอื่นๆ เช่น Microcystins มีการผลิตสารกลุ่ม microcystin ซึ่งมีความเป็นพิษสูงต่อสิ่งมีชีวิตชนิดอื่นๆ พิษจากสาหร่ายสีน้ำเงินแกมเขียวมีหลายชนิด หลักๆ จะมี anatoxin และ microcytin โดยสาหร่ายสีน้ำเงินแกมเขียวบางชนิดสามารถสร้างสารพิษขึ้นได้ พิษของสาหร่ายสีน้ำเงินแกมเขียวจะมีผลกระทบต่อระบบประสาทและตับของมนุษย์และสัตว์

สาหร่ายสีน้ำเงินแกมเขียว จะสร้างพิษที่มีผลต่อระบบของประสาท 4 ชนิด ได้แก่ อานาทอกซิน-เอ(anatoxin-a), อานาทอกซิน-เอ(s) (anatoxin-a(s)),ซาซิทอกซิน (saxitoxin) และ นีโอซาซิทอกซิน (neosaxitoxin) ซึ่งจะมีผลทำให้มีการกระตุ้นต่อระบบประสาทมากเกินไป และทำให้กล้ามเนื้อเกิดอาการล้าและอ่อนแรง

สาหร่ายสีน้ำเงินแกมเขียวที่สร้างสารพิษที่มีผลต่อระบบของตับ มี 2 ชนิด ได้แก่ ไมโครซิสติน (microcystin) และ โนดูลาริน (nodularin) ซึ่งเซลล์ตับจะถูกสารพิษนี้เข้าไปทำลาย มีผลต่อระบบการควบคุมการแบ่งตัวของเซลล์ อีกทั้งยังไปยับยั้งต่อระบบการทำงานของเอนไซม์โปรตีน ไคเนส(protein kinase) และโปรตีน ฟอสเฟต (protein phosphatasea) หากได้รับสารพิษนี้เข้าไปในปริมาณที่น้อยแต่เกิดการสะสมของสารเป็นเวลานานๆ อาจก่อให้เกิดเป็นเซลล์มะเร็งได้ด้วย

แม้ว่าสาหร่ายสีน้ำเงินแกมเขียวจะมีสารพิษดังที่กล่าวมาข้างต้น อย่างไรก็ตาม สิ่งมีชีวิตชนิดนี้ก็มีประโยชน์ต่อสิ่งแวดล้อม ดังจะเห็นได้จากการนำมาใช้เป็นปุ๋ยชีวภาพ ซึ่ง วว. วิจัยและพัฒนา พบว่าสาหร่ายสีเขียวแกมน้ำเงินในนาข้าวบางชนิดสามารถตรึงไนโตรเจนในอากาศให้เป็นสารประกอบไนโตรเจนทำให้ข้าวเจริญเติบโต เป็นต้น

ข้อมูลอ้างอิง : http//biology.ipst.ac.th/?p=2970

http//irrigation.rid.go.th/rid14/water/library/shelf/data/science/science_6html

http//med.mahidol.ac.th/poisoncenter/th/bulletin/bul99/v7n1/Blue_gree_alg

สายัณห์ นันชะนะ

ศูนย์ความหลากหลายทางชีวภาพ

สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย (วว.)