จากสถานการณ์ในปัจจุบันพบว่า ทรัพยากรทางธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมเริ่มมีการถูกทำลายมากขึ้นจากกิจกรรมของมนุษย์ทั้งในระดับบุคคล ชุมชน ประเทศ และระดับโลกล้วนแล้วแต่ส่งผลทำให้ทรัพยากรทางธรรมชาติโดยเฉพาะทรัพยากรทางด้านพืชพรรณได้รับผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล้อมเป็นอันดับแรก เนื่องจากทรัพยากรทางด้านพืชส่วนใหญ่จะอยู่ในระบบนิเวศนั้นๆ ซึ่งเมื่อเกิดการเปลี่ยนแปลงของสภาพแวดล้อม เช่น ไฟไหม้ น้ำท่วม การสร้างถนนหรือที่อยู่อาศัยของมนุษย์ เป็นต้น เมื่อเกิดเหตุการณ์เหล่านั้นแล้ว พืชไม่สามารถที่จะอพยพหรือหลบหนีได้ อาจทำให้สูญพันธุ์หรือมีจำนวนที่น้อยลง

โดยธรรมชาติของสิ่งมีชีวิตจะมีกระบวนการในการกระจายพันธุ์หรือดำรงเผ่าพันธุ์ ซึ่งถือว่าเป็นสิ่งที่สำคัญที่สุด โดยพืชจะใช้เมล็ดพันธุ์เพื่อการกระจายพันธุ์ ธรรมชาติจะมีกลไกในการปกป้องรักษาเมล็ดพันธุ์ เช่น การสร้างผนังเมล็ดพันธุ์ (Seed Coat ) ให้มีความหนาเพิ่มมากขึ้นเพื่อป้องกันอันตรายต่างๆ การสร้างสารยับยั้งการเจริญเติบโตของเมล็ด เป็นต้น

เมล็ดพันธุ์ (Seed) เป็นส่วนหนึ่งของพืชที่ใช้ในการขยายพันธุ์หรือกระจายสายพันธุ์เพื่อความคงอยู่ของสายพันธุ์นั้นๆ จากสถานการณ์ที่กล่าวเบื้องต้นการอนุรักษ์ทรัพยากรทางธรรมชาติโดยเฉพาะการอนุรักษ์แหล่งพันธุกรรมพืชในรูปของเมล็ดพันธุ์สามารถเก็บรักษา โดยการนำมาเก็บไว้ในสภาพแวดล้อมที่เหมาะสมเพื่อการดำรงและคงอยู่ของสายพันธุกรรมพืชต่างๆ ที่มีความสำคัญต่อการศึกษาและวิจัย

สถานีวิจัยลำตะคอง หน่วยงานภายใต้ ศูนย์เชี่ยวชาญนวัตกรรมเกษตรสร้างสรรค์ สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย (วว.) กระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม ได้เข้าร่วม โครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริฯ (อพ.สธ.) เพื่อดำเนินการอนุรักษ์ทรัพยากรทางธรรมชาติ โดยผ่านกิจกรรมของทางสถานีฯ เช่น การสร้างอาคารจัดแสดงพรรณไม้หายาก พรรณไม้ใช้ประโยชน์ การปลูกแปลงสักเพื่อการอนุรักษ์สายพันธุกรรม และการสร้างธนาคารเมล็ดพันธุ์ เป็นต้น

ธนาคารเมล็ดพันธุ์ (Seed Bank) เป็นวิธีการหนึ่งสำหรับใช้ในการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชแบบนอกถิ่นที่อยู่อาศัย (Ex situ Conservation) โดยการสร้างสภาพแวดล้อมในการเก็บรักษาเมล็ดพันธุ์ให้คงความมีชีวิต อยู่ได้นานที่สุด โดยธนาคารเมล็ดพันธุ์จะทำหน้าที่เป็นแหล่งสะสมพันธุกรรมที่ดีและมีความสำคัญต่อการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชที่ใกล้สูญพันธุ์

นอกจากมีธนาคารเมล็ดพันธุ์แล้ว การมีบุคลากรในการดำเนินกิจกรรมก็ย่อมมีความสำคัญเช่นกัน เนื่องจากต้องใช้บุคลากรออกไปสำรวจตามระบบนิเวศต่างๆ ประเมินความเสี่ยงการสูญพันธุ์ของพืช การจัดทำตัวอย่างพืช การขนส่งตัวอย่างทั้งเมล็ดและตัวอย่างพืชล้วนแล้วแต่ต้องใช้บุคลากรที่มีความชำนาญและมีทักษะความรู้ทั้งด้านอนุกรมวิธานพืช ด้านสรีรวิทยาทางเมล็ดพันธุ์ ด้านการปรับปรุงพันธุ์พืช เป็นต้น ซึ่งต้องทำงานเป็นทีมเพื่อความถูกต้องของการระบุชนิดพันธุ์พืช

วว.เชื่อมั่นว่าการปลูกจิตสำนึกแก่ประชาชน ให้มีความเข้าใจ ตระหนัก และมีความสนใจด้านความหลากหลายทางชีวภาพ โดยเฉพาะด้านเมล็ดพันธุ์ที่มีบทบาทสำคัญต่อการอนุรักษ์ทรัพยากรของประเทศไทย จะนำไปสู่การอนุรักษ์อย่างยั่งยืนต่อไป

นายพงศกร นิตย์มี

ศูนย์เชี่ยวชาญนวัตกรรมเกษตรสร้างสรรค์

สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย (วว.)