จากสถานการณ์การระบาดของไวรัสโควิด-19 ในปัจจุบัน ส่งผลให้ปริมาณการใช้สารต้านจุลินทรีย์ เพื่อนำไปยับยั้งการเจริญเติบโตของเชื้อมีอัตราเพิ่มมากขึ้น การเลือกใช้สารต้านจุลินทรีย์ที่มีความปลอดภัยกับสุขอนามัยของประชาชนจึงมีความสำคัญและควรสร้างความตระหนักให้กับสังคมในมุมกว้าง

กระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม โดย สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย (วว.) ผ่านการดำเนินงานของ ศูนย์ความหลากหลายทางชีวภาพ ที่มีความเชี่ยวชาญในด้านการวิเคราะห์คุณภาพทางจุลชีววิทยาของผลิตภัณฑ์ต่างๆ ตามที่กำหนดไว้ตามมาตรฐาน และการทดสอบประสิทธิภาพการต้านเชื้อจุลินทรีย์ของผลิตภัณฑ์ มีข้อแนะนำควรรู้ในการเลือกใช้สารต้านจุลินทรีย์ที่มีความปลอดภัยกับสุขอนามัยของผู้ใช้ ดังนี้

ความรู้เกี่ยวกับสารต้านจุลินทรีย์ (Antimicrobial agent) ซึ่งเป็นสารที่สามารถฆ่าหรือยับยั้งการเจริญเติบโตของเชื้อได้ จำแนกตามวัตถุประสงค์การใช้ได้ 3 ประเภท ได้แก่ 1.สารฆ่าเชื้อ (Disinfectant) สามารถกำจัดเชื้อจุลินทรีย์ได้หลากหลาย และไม่จำเพาะเจาะจง ใช้กำจัดเชื้อจุลินทรีย์บนพื้นผิวสิ่งของต่างๆ ที่ไม่มีชีวิต เพื่อยับยั้งการแพร่การกระจายของเชื้อ 2.สารระงับเชื้อ (Antiseptic) ใช้กำจัดเชื้อจุลินทรีย์บนผิวหรือเนื้อเยื่อของสิ่งมีชีวิต เช่น ใช้ฆ่าเชื้อในระหว่างการผ่าตัด ดังนั้น disinfectant บางชนิดที่ไม่มีพิษต่อคนก็สามารถใช้เป็น antiseptic ได้ด้วย และ3.ยาปฏิชีวนะ (Antibiotic) ใช้กำจัดเชื้อจุลินทรีย์ภายในร่างกาย มีความเฉพาะเจาะจง เดิมจะหมายถึงแต่การกำจัดหรือควบคุมเชื้อแบคทีเรียเท่านั้น แต่ปัจจุบันจะหมายถึงการกำจัดหรือควบคุมเชื้อจุลินทรีย์ใดๆ

ข้อควรพิจารณาในการเลือกใช้สารต้านเชื้อจุลินทรีย์ ประกอบด้วย 1.วัตถุประสงค์ในการใช้ พิจารณาว่าจะใช้สารต้านเชื้อจุลินทรีย์กับสิ่งที่ต้องการทำลายเชื้อประเภทใด และสิ่งเหล่านั้นมีเชื้ออะไรที่เกี่ยวข้อง 2.คุณสมบัติทางกายภาพ ทางเคมี ทางชีววิทยาของสารต้านเชื้อจุลินทรีย์นั้น ได้แก่ ความคงตัวของน้ำยา อายุของสารที่ใช้ เป็นต้น 3.ความปลอดภัยของผู้ใช้ โดยคำนึงถึง การดูดซึมเข้ากระแสเลือด การระคายเคืองต่อผิวหนัง อาการแพ้ที่อาจเกิดขึ้น และ 4.ความน่าเชื่อถือของสารต้านเชื้อจุลินทรีย์ เช่น เอกสารกำกับยาที่แนบมาจากบริษัท เอกสารทางการแพทย์ องค์กรสากลที่เกี่ยวข้องรับรอง ไม่โฆษณาเกินความเป็นจริง และราคาเหมาะสม

คุณสมบัติของสารต้านเชื้อจุลินทรีย์ที่ดี ต้องมีคุณสมบัติในการทำลายเชื้อได้รวดเร็วและหลายชนิด สามารถฆ่าเชื้อวัณโรคเชื้อไวรัสชนิดมีเปลือกหุ้มเซลล์ (AIDS) และชนิดไม่มีเปลือกหุ้มเซลล์(ไวรัสตับอักเสบ) มีความคงตัวแม้อยู่ในสภาวะที่เป็นกรดหรือด่างมีประสิทธิภาพไม่ลดลงเมื่อสัมผัสสารอินทรีย์ และไม่กัดกร่อนพื้นผิว (โลหะ พลาสติก และยาง)

จากสถานการณ์แพร่ระบาดของไวรัสโควิด-19 ในปัจจุบัน สารฆ่าเชื้อ (disinfectant) เป็นสารต้านเชื้อจุลินทรีย์ประเภทหนึ่งที่มีการนำมาใช้เป็นผลิตภัณฑ์ฆ่าเชื้อสำหรับใช้ในบ้านเรือนหรือทางสาธารณสุขมากกว่าประเภทอื่น และเป็นวัตถุอันตรายที่อยู่ในการกำกับดูแลของสำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.)ตัวอย่างเช่น น้ำเกลือที่ผ่านการฆ่าเชื้อ น้ำที่ผ่านการฆ่าเชื้อ สารต้านจุลชีพที่ช่วยลดแรงตึงผิว (เช่น โพลีเฮกซาเมทิลีน ไบกัวไนต์แผ่นแอลกอฮอล์ และยาใส่แผล เป็นต้น) และสารระงับเชื้อ (เช่น กรดไฮโปคลอรัสและสารโซเดียมไฮโปคลอไรท์ น้ำยาบ้วนปากเจลแอลกอฮอล์ ด่างทับทิม และทิงเจอร์ไอโอดีน เป็นต้น)

โดยสารฆ่าเชื้อมีความสามารถในการทำลายเชื้อได้ 3 ระดับ คือ

1.สารฆ่าเชื้อที่มีประสิทธิภาพสูง (High-level disinfectant) เป็นสารเคมีที่สามารถทำลายได้ทั้ง แบคทีเรีย (vegetative, mycobacteria, spore) เชื้อรา และไวรัส จึงเหมาะสำหรับใช้ทำให้ปลอดเชื้อในอุปกรณ์ที่ต้องการปลอดเชื้ออย่างยิ่ง สารฆ่าเชื้อในกลุ่มนี้ ได้แก่ กลูตาอัลดีไฮด์ที่ความเข้มข้นมากกว่า 2% ขึ้นไป (Glutaraldehydel) คลอรีนไดออกไซด์ (Chlorine dioxide) ไฮโดรเจนเปอร์ออกไซด์ (7.3% Hydrogenperoxide) กรดเพออะซิติก (0.08% Peracetic acid) ฟอร์มาลดีไฮด์ (Formaldehyde) หรือน้ำยาฟอร์มาลิน

2.สารฆ่าเชื้อที่มีประสิทธิภาพปานกลาง (Intermediate-level disinfectant) เป็นสารเคมีที่สามารถทำลายเชื้อแบคทีเรีย ไมโครแบคทีเรีย รา และไวรัสบางชนิด แต่ไม่สามารถทำลายสปอร์ของจุลชีพและไวรัสชนิด non-lipid small size สารฆ่าเชื้อในกลุ่มนี้ ได้แก่ เอทานอล (Ethanol) หรือไอโซโพรพานอล(Isopropanal) ที่ความเข้มข้น 70% ขึ้นไป สารประกอบประเภทคลอรีน ได้แก่ ไฮเปอร์คลอรัสหรือคลอรีนไดออกไซด์ (Chlorine compounds : hypochlorous acid gaseous chlorine หรือ Chlorine dioxide) ฟินอลิก (Phenolic) ไอโอโดฟอร์ (Iodophor) และทิงเจอร์ (Tincture)

3.สารฆ่าเชื้อที่มีประสิทธิภาพต่ำ (Low-level disinfectants) เป็นสารเคมีที่สามารถทำลายเชื้อแบคทีเรียชนิด vegetative form และเชื้อราได้ แต่ไม่สามารถทำลายเชื้อไมโครแบคทีเรียและเชื้อไวรัส สารเคมีบางชนิดในกลุ่มนี้เมื่อเพิ่มความเข้มข้นขึ้นจะมีคุณสมบัติที่เหมาะสำหรับใช้ฆ่าเชื้ออุปกรณ์ที่ไม่จำเป็นต้องปลอดเชื้อมากนัก สารฆ่าเชื้อในกลุ่มนี้ ได้แก่ สารควอเทอร์นารีแอมโมเนียม (Quaternary ammonium compounds) คลอร์เฮกซิดีน(Chlorhexidine) คลอโรไซลีนอล (Chloroxylenol) เซตริไมด์(Cetrimide) และเบนซาลโคเนียมคลอไรต์ (Benzalkonium chloride)

จากข้อมูลดังกล่าวข้างต้น จะเห็นได้ว่าสารต้านจุลินทรีย์มีบทบาทสำคัญในการช่วยป้องกันการแพร่ระบาดของเชื้อโรคได้ หากเรามีความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับคุณประโยชน์ในการใช้สารนั้นๆ ก็จะทำให้ใช้ได้อย่างถูกวิธี มีความปลอดภัยต่อสุขอนามัยของผู้ใช้และเป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อมโดยรวม

กองประชาสัมพันธ์

สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย (วว.)