“ดอกไม้” นานาชนิดสร้างความสวยงามและรื่นรมย์ให้กับโลกของเรา ในแต่ละภูมิภาคทั่วโลกมีไม้ดอกประจำถิ่นหลากหลายสายพันธุ์ ซึ่งดอกไม้เหล่านั้นไม่ได้มีเพียงความสวยงาม แต่บางชนิดมีสรรพคุณในการป้องกัน บรรเทา และรักษาโรคได้ ซึ่งในประเทศไทยมีการนำดอกไม้มาใช้ประโยชน์ด้านนี้มาช้านานแล้ว ผู้เขียนขอยกตัวอย่างดอกไม้ 4 ชนิด ที่พบเห็นได้ทั่วไปและถูกนำมาใช้ในการบรรเทาและรักษาโรคมาตั้งแต่ในอดีตจวบจนปัจจุบัน ดังนี้

ดาหลา (Torch ginger) ชื่อวิทยาศาสตร์ Etlingera elatior [Jack] R. M. Smith. เป็นพืชในวงศ์ ZINGIBERACEAE เช่นเดียวกับขิงและข่า สารสำคัญในดาหลา ได้แก่ สารในกลุ่ม phenolics และ flavonoids ในส่วนใบ ดอก และเหง้า มีฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระ น้ำมันหอมระเหยและใบมีฤทธิ์ต้านเชื้อแบคทีเรีย ช่อดอกมีฤทธิ์ต้านความเป็นพิษต่อตับ ใบมีฤทธิ์ยับยั้งเอนไซม์ tyrosinase เหง้า มีฤทธิ์ยับยั้งเซลล์มะเร็ง สรรพคุณทางยา ช่วยขับลมและแก้ท้องอืดท้องเฟ้อ แก้โรคลมพิษและโรคผิวหนัง แต่มีข้อควรระวังคือ ผู้ที่มีประวัติการแพ้ ขิง ข่า ไพล หรือพืชในวงศ์ ZINGIBERACEAE ควรระวังในการรับประทาน

อัญชัน (Butterfly pea) ชื่อวิทยาศาสตร์ Clitoria ternatea L.จัดอยู่ในวงศ์ถั่ว (FABACEAE หรือ LEGUMINOSAE) อยู่ในวงศ์ย่อยถั่ว FABOIDEAE (PAPILIONOIDEAE หรือ PAPILIONACEAE)

สารสำคัญ ได้แก่ สารแอนโทไซยานิน (Anthocyanin) ช่วยกระตุ้นการไหลเวียนของโลหิต ทำให้เลือดไปเลี้ยงส่วนต่างๆ ได้ดีมากขึ้น  มีสรรพคุณช่วยต้านอนุมูลอิสระ ดอกมีส่วนช่วยในการบำรุงสมอง เพิ่มการไหลเวียนเลือด มีฤทธิ์ในการละลายลิ่มเลือด ป้องกันโรคเส้นเลือดสมองตีบ ช่วยลดความเสี่ยงจากการเกิดเส้นเลือดอุดตัน ช่วยลดความเสี่ยงของการเกิดโรคหัวใจและหลอดเลือดหัวใจอุดตันข้อควรระวังในการใช้คือ ผู้มีภาวะโลหิตจาง ควรหลีกเลี่ยงการรับประทาน

บัวหลวง (Sacred lotus, Lotusstamen, East indianlotus) ชื่อวิทยาศาสตร์ Nelumbo nucifera Gaertn. วงศ์NELUMBONACEAE สารสำคัญ ได้แก่ สาร demethylcoclaurine จากดีบัวมีฤทธิ์คลายกล้ามเนื้อเรียบ สาร methylcorypalline มีฤทธิ์ขยายหลอดเลือดที่ไปเลี้ยงหัวใจ สาร neferine มีฤทธิ์ลดความดันโลหิตและต้านการเต้นของหัวใจที่ผิดปกติ สารแอลคาลอยด์มีฤทธิ์ลดอาการปวดและแก้อักเสบ สรรพคุณทางยา ดีบัวและรากบัวช่วยผ่อนคลายความเครียดและอาการนอนไม่หลับ ช่วยลดไข้ ดอก เกสร และกลีบดอกช่วยบรรเทาอาการอ่อนเพลีย ลดอาการใจสั่น ใบช่วยลดความดันโลหิตสูงและลดไขมันในเส้นเลือด เม็ดบัวและเกสรช่วยบำรุงประสาทและสมอง เม็ดบัวช่วยบำรุงโลหิต

บัวแดง ชื่อวิทยาศาสตร์ Nymphaea pubescens Willd.ชื่ออื่นๆ ได้แก่ บัวแดง สัตตบรรณ รัตตอุบล มีการกระจายตัวทั่วทุกภาคของประเทศไทย สารสำคัญในบัวแดง ได้แก่ สาร flavonoid proanthocyanidinและ tannin ซึ่งเป็นสารสำคัญที่มีฤทธิ์ทางชีวภาพ ได้แก่ ฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระ ฤทธิ์ยับยั้งการสร้างเมลานินต่อเซลล์ผิวหนังมนุษย์ ฤทธิ์ต้านการอักเสบ และฤทธิ์ต้านเชื้อแบคทีเรียที่ก่อให้เกิดสิว มีสรรพคุณช่วยบำรุงร่างกาย บำรุงหัวใจ ทำให้สดชื่น ช่วยบำรุงกระดูกและฟันให้แข็งแรง ช่วยแก้ไข้ตัวร้อน แก้อาการร้อนใน สายบัวมีเบต้าแคโรทีนช่วยป้องกันและต้านโรคมะเร็งในลำไส้ ในส่วนเกสรช่วยบำรุงผิวพรรณ

เก๊กฮวย (Chrysanthemum) ชื่อวิทยาศาสตร์ Chrysanthemummorifolium Ramat. (พันธุ์ดอกสีขาว) Chrysanthemum indicum Linn. (พันธุ์ดอกสีเหลือง) สารสำคัญในเก๊กฮวย ได้แก่ สารฟีนอลและฟลาโวนอยด์ อาจช่วยยับยั้งการทำงานของเอนไซม์ที่มีผลต่อการดูดซึมน้ำตาลบางชนิด และอาจเป็นผลดีต่อการควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด ซึ่งอาจเป็นผลดีต่อการรักษาโรคเบาหวานได้ สรรพคุณทางยามีฤทธิ์เป็นยาเย็นแก้ร้อนใน แก้หวัด แก้อาการไอ ช่วยขับลม ช่วยระบาย บำรุงโลหิต ปอด ตับ ไต และสายตา บรรเทาอาการจากความดันโลหิตสูง ข้อควรระวัง เก๊กฮวยเป็นพืชวงศ์เดียวกับเบญจมาศ ผู้ที่แพ้พืชเบญจมาศอาจแพ้เก๊กฮวยได้ ผลิตภัณฑ์น้ำมันดอกเก๊กฮวยมีสาร Pyrethrum ที่เป็นสารฆ่าแมลง ควรระมัดระวัง ในการสัมผัสหรือใช้ต่อเนื่องเป็นเวลานาน อาจก่อให้เกิดการระคายเคืองผิวหนังได้

ขอขอบคุณข้อมูลจาก

https://www.pobpad.com/

https://www.disthai.com/

https://pharmacy.mahidol.ac.th/

https://medthai.com/

https://pharmacy.mahidol.ac.th คณะเภสัชศาสตร์มหาวิทยาลัยมหิดล

กองประชาสัมพันธ์

สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย (วว.)