โทรศัพท์มือถือ อุปกรณ์พกพาอิเล็กทรอนิกส์ ตะกรุด สร้อย แหวน ฯลฯ เป็นสื่อล่อ “ฟ้าผ่า” หรือไม่?

ข่าวกรณีฟ้าผ่าจนทำให้มีผู้เสียชีวิตและบาดเจ็บทั้งในไทยและต่างประเทศ มักถูกระบุว่าโทรศัพท์มือถืออุปกรณ์พกพาอิเล็กทรอนิกส์ และเครื่องประดับที่ทำจากโลหะเป็นสื่อล่อให้เกิดฟ้าผ่า แต่ความจริงแล้วชิ้นส่วนโลหะขนาดเล็กไม่ใช่ตัวล่อฟ้าผ่าแต่อาจจะมีผลกระทบข้างเคียงได้หากคุณถูกฟ้าผ่า หรืออยู่ใกล้บริเวณที่ถูกฟ้าผ่า ทั้งนี้ เนื่องจากฟ้าผ่าทำให้เกิดคลื่นแม่เหล็กแผ่ออกโดยรอบ ซึ่งคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้านี้สามารถทำให้เกิดกระแสเหนี่ยวนำ (induced current) ขึ้นในโลหะ ส่งผลให้โลหะร้อนขึ้นและทำให้เกิดรอยไหม้บนผิวหนังที่โลหะนั้นสัมผัสอยู่ (ในสหรัฐอเมริกา มีกรณีที่เกิดฟ้าผ่าลงบนต้นไม้ใกล้ๆ บ้าน และทำให้เด็กที่ใส่ลวดจัดฟันได้รับอันตราย เนื่องจากลวดจัดฟันร้อนขึ้นและในรัสเซีย มีกรณีที่โทรศัพท์มือถือละลายคามือผู้หญิงที่ถูกฟ้าผ่า) ในกรณีที่โชคร้ายกว่านั้นหากกระแสไฟฟ้าไหลเข้าสู่ร่างกาย ก็เป็นไปได้ว่ากระแสส่วนหนึ่งจะไหลเข้าสู่เส้นลวดหรือโลหะ ทำให้โลหะร้อนขึ้น เกิดเป็นรอยไหม้ที่ผิวหนังและทำให้เกิดการบาดเจ็บมากยิ่งขึ้น

ข้อเท็จจริงและคำแนะนำ

โทรศัพท์มือถือและอุปกรณ์พกพาอิเล็กทรอนิกส์ต่างๆ ไม่ใช่สาเหตุของการถูกฟ้าผ่า ในปัจจุบันยังไม่มีหลักฐานทางวิทยาศาสตร์ที่ยืนยันว่าเป็นตัวล่อฟ้าผ่า แต่หากเกิดฟ้าผ่าในบริเวณใกล้ๆ กับผู้ที่มีอุปกรณ์เหล่านี้อยู่ก็จะทำให้ผู้นั้นเสี่ยงต่อการได้รับบาดเจ็บมากยิ่งขึ้น เพราะอุปกรณ์ดังกล่าวอาจจะร้อนหรือระเบิดได้ จึงมีข้อแนะนำว่า ควรเลี่ยงการใช้โทรศัพท์มือถือ อุปกรณ์ไฟฟ้าและอิเล็กทรอนิกส์ต่างๆ ขณะเกิดฝนฟ้าคะนอง

สัญญาณเตือนว่าจะเกิดฟ้าผ่ากับร่างกายของเรา คือเมื่อรู้สึกว่าเส้นขนบนผิวหนังลุกขึ้น หรือเส้นผมศีรษะลุกตั้งขึ้นแสดงว่า คุณกำลังเสี่ยงต่อการถูกฟ้าผ่าเนื่องจากเส้นขนและเส้นผมของคุณกำลังถูกเหนี่ยวนำจากสนามแม่เหล็กไฟฟ้าอย่างแรง

สัญญาณเตือน 30/30 กฎง่ายๆ ที่เรียกว่า 30/30 ดังนี้

เลข 30 ตัวแรก มีหน่วยเป็นวินาที หมายถึง หากเห็นฟ้าแลบแล้วได้เสียงฟ้าร้องตามมาภายในเวลาไม่เกิน 30 วินาที ก็แสดงว่า เมฆฝนฟ้าคะนองอยู่ใกล้เพียงพอที่ฟ้าผ่าจะทำอันตรายคุณได้ ให้หาที่หลบที่ปลอดภัยทันที เลข 30 ตัวหลัง มีหน่วยเป็นนาที หมายถึงว่าหลังจากที่พายุฝนฟ้าคะนองหยุดลงแล้ว (ฝนหยุดและไม่มีเสียงฟ้าร้อง) คุณควรจะรออยู่ในที่หลบอีกอย่างน้อย 30 นาที เพื่อให้มั่นใจว่าเมฆฝนฟ้าคะนองได้ผ่านไป หรือสลายตัวไปแล้ว อย่าลืมว่า ฟ้าผ่าแบบบวกมักจะเกิดในช่วงท้ายของพายุฟ้าคะนอง แม้อยู่ห่างในระยะ 30 กิโลเมตร ก็ยังอาจเกิดฟ้าผ่าได้

นอกจากนี้ จากการศึกษาพบว่าฟ้าผ่าในระยะไกลจากก้อนเมฆได้ถึง 40 กิโลเมตร หากฟ้าผ่าลงโครงสร้างอาคารที่ไม่มีระบบป้องกันฟ้าผ่าหรือเสาล่อฟ้า จะทำให้เกิดประกายไฟกระเด็นได้ไกลถึง 3 เมตรในขณะที่สายฟ้าผ่า ผ่าลงมาเป็นเส้นทางไฟฟ้า อาจยาวได้ถึง 50 เมตรดังนั้น โลหะหรือวัตถุเหนี่ยวนำไฟฟ้าที่มีขนาดเล็กกว่า จึงไม่สามารถล่อฟ้าผ่าได้

คำแนะนำเพื่อความปลอดภัยจากฟ้าผ่า

1.หลีกเลี่ยงการอยู่ที่โล่งแจ้ง เช่น ทุ่งนา สนามฟุตบอล สระน้ำสนามกอล์ฟ ฯลฯ หากเลี่ยงไม่ได้ให้ปฏิบัติดังนี้

• อย่าอยู่รวมกลุ่ม

• อย่าอยู่ใต้ต้นไม้ (โดยเฉพาะต้นไม้ใหญ่ที่อยู่โดดเดี่ยวในที่โล่งหากมีต้นไม้เป็นกลุ่มให้เลือกต้นไม้เตี้ย)

• อย่าอยู่ในที่สูง หรือถือวัตถุที่ชูสูงขึ้นไป เช่น ร่ม เบ็ดตกปลา

• ถอดวัตถุ หรือเครื่องประดับที่เป็นโลหะออกจากร่างกาย

• อย่าอยู่ในสระน้ำ หรือแหล่งน้ำ

• อย่าอยู่ในตู้โทรศัพท์สาธารณะ

• หลีกเลี่ยงวัตถุที่เป็นโลหะ

• นั่งยองๆ เท้าชิด เขย่งปลายเท้า มือปิดหู เพื่อลดอันตรายและป้องกันเสียง

• ห้ามนอนราบ เพื่อลดความเสี่ยงกรณีกระแสไหลมาตามพื้น

2.กรณีอยู่ในรถที่จอดอยู่ อย่าสัมผัสส่วนที่เป็นโลหะ(ให้นั่งกอดอกหรือวางมือบนตัก) ปิดหน้าต่างทุกบาน อย่าจอดใต้ต้นไม้ใหญ่ อย่าใช้โทรศัพท์เคลื่อนที่หรืออุปกรณ์แฮนด์ฟรีรถเปิดประทุน หรือรถที่หลังคาไม่ใช่โลหะไม่ปลอดภัย

3.กรณีอยู่ในอาคาร ปิดประตูและหน้าต่าง ห้องชั้นในปลอดภัยกว่าห้องที่มีทางออกภายนอก อาคารที่มีสายล่อฟ้าปลอดภัยกว่าอาคารที่ไม่มี

4.หลีกเลี่ยงจุดที่ไฟฟ้าจากฟ้าผ่าสามารถวิ่งเข้าถึงได้ผ่านทางสายไฟ สายอากาศ สายโทรศัพท์และท่อน้ำ เช่น อ่างล้างหน้า ฝักบัว

5.ถอดสายไฟ สายอากาศ สายโทรศัพท์ สายโมเด็มก่อนเกิดฝนฟ้าคะนอง อย่าทำการถอดขณะเกิดฝนฟ้าคะนอง

6.อยู่ห่างจากเครื่องใช้ไฟฟ้าที่ไม่ถอดสาย

7.อย่าใช้โทรศัพท์ จะทำให้กระแสไฟฟ้าวิ่งมาตามสายโทรศัพท์ทำอันตรายผู้ใช้โทรศัพท์ได้โดยตรง

8.ควรติดตั้งสายดิน (ground) อุปกรณ์เชื่อมต่อไฟฟ้าเข้าในบ้านเครื่องใช้ไฟฟ้าในบ้าน เพื่อความปลอดภัยทั้งชีวิตและทรัพย์สินในบ้าน

ณัฐพงศ์ นิลจรัสวณิช

ศูนย์ทดสอบและมาตรวิทยา

สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย (วว.)